ZYnde aldus voorsien van Vry-geleyd'-brieven, van gunst-brieven, van goede Leydts-mannen, ende van al 't ghene dat wy gisten noodigh te wesen tot alsulcken reyse, wy vertrocken van Constatinopel den lesten dagh van Maerte 1631. met Mijn Heer den Abt van Chappes, des geslachte van Aumont, ende met Mijn Heer Vignier,
Heere van Sinte Liebaut, alle beyde mannen van Weerdigheyt ende achtbaerheyt.
Voorts gelijcker-wijs dat wy de keurigheyt hadden voor leydts-man, wy besloten te besichtigen alle de aenmerckelijckste plaetsen vanden Oosten, soo huerden wy een schip om ons te voeren naer Montagnac, ende schoone Stadt van Bourse te sien. Wy scheepten-in tegen den avondt, ende alle den nacht de zee stil zijnde ende de locht klaer, wy en ginghen maer voorts met de Roeyers, ons noyt konnende verdrieten de Stadt van Constantinopel te aenschouwen, zijnde als dan den tijdt vanden Ramesan, ofte Turcksche Vasten, als-wanneer alle de Mosqueën, ende Kerck-torentjes bekleedt waeren met lampen, inder-voegen dat de geheele Stadt scheen een brandende Lijck-capelle, dat een alder-schoonste, ende bevallighste uyt-sien veroorsaeckte.
Hebbende al den nacht gevaeren, wy bevonden ons s'morgens te wesen voor-by den inbocht van Nicomedien, ende met den windt van het landt raeckten wy inde ghene van Chio, al-waer ons Schippers, de welcke Turcx waeren, aen' t strange voet aen landt stelden, daer een gedaente van een Capelleken stont rondt toe-gemaeckt, al-waer sy ons seyden begraven te wesen een van hunne Santons, die onder hun den name heeft van heyligh te wesen; hebbende daer hunne ghebeden gestort, ende den windt ons hebbende ontbroken, wy kruysten den Inbocht met de roeyers, ende s'avondts quamen wy tot Montagnac aen.
Montagnac twintigh mijlen van Constantinopel gelegen is een groot Gehucht, den
meesten-deel bewoont van naturelijcke Turcken: het dient voorHaven aende Stadt van Bourse, dat van daer een goede dagh reyse is: wy rusten daer dien nacht in een
Caravansara, ende belast hebbende peerden te soecken door onse Ianitsers, soo
vertrocken wy met den dage, ende quamen noch naer middagh tot Bourse. De Stadt van Bourse, van oudts Prusa genoemt, eene vande schoonste van het
Oosten, is geplaetst in Kleyn Asien, in het Landtschap van Betynien, zijnde daer-van
de Hooft-stadt, aenden voet van eenen bergh, de welcke om sijn hooghde, voert den toe-name van Olympus, altijdt met sneeuw bedeckt; haer wesen is moeyelijck om beschrijven, te meer dat sy eenige heuvelkens behelst, ende een gedeelte selfs vanden bergh, die haer t'eenemael van een ongheschickte gheleghentheydt maeckt: sy is maer omringht met eenen muer sonder aerde, ende ter syden en heeft sy geen ander versterckinge als den bergh, die met poincten uyt leydt: haer gelegentheyt is seer vermakelijck ende aengenaem, soo ter oorsaecke van het schoon gesicht, als om de menighte der Fonteynen die daer al-om gevonden worden: in't midden der straten loopende geduerigh vloeden van water, klaer als een cristallyn, de welcke, behalven dat sy wegh-drijven al de vuyligheyt vande straete, veroorsaecken daer inden Somer eene lieffelijcke koelte.
Dese stadt heeft langen tijdt het verblijf geweest der Coningen van Kleyn Asien.
Ottoman eersten Keyser der Turcken die de selve veroverde 1251. op Aladin, die
Coninck van het Landt was, ende wiens graf een derde-deel vande stadt light, plante daer sijnen Stoel: daer naer sijn na-kommelingen hebben daer hun Hof gehouden tot
Mahomet den II. de welcke in't jaer 1452. ingenomen hebbende Constantinopel, daer
verdroeg sijnen stoel: daer wordt noch de gedaente van een Casteel
sien, 't welck diende voor den Serrail vande Ottomansche Vorsten, daer wy niet aenmerckelijckx en hebben gesien als een over-schoonenHof vol van Ooft-kruyden, ende van alle lieffelijcke fruyten, waer van dat Landt seer overvloedigh is.
Den Besestin, ofte Marckt is oock seer schoon ende aengenaem om de groote menighte van zyden, catoene-doeck, ende andere waaren, die daer verkocht worden, ende aenkommen, vande welcke den meerderen-deel van Persien komt, alwaer de Inwoonders eenen grooten Koop-handel drijven, namentlijck in zyde.
Te midden inde stadt is'er een vande schoonste Mosqueën van het gheheel Oosten; sy is rondt overwelft, hebbende pilaeren van Porphier-steen, diese onder-steunen: van boven is sy open, van waer sy het licht ontfanght, gheen vensters hebbende: in't midden is'er een seer schoone Fonteyne, de welcke eenen overvloedt van water geeft, haer bedeylende met verscheyde uyt-ghehouwen beken door de Mosqée, De Turcken seyden ons, dat deseMOSQUÉEgesticht is geweest door Orcam den tweeden Keyser der Turcken, toe-ghenaemt Gilderim Hutaam, 't welck te seggen is, van Blixem ende
van Donder, hem alsoo noemende om sijn groote gramschap wille; sijn graf is'er
nevens, ende gemaeckt van steenen, waer van men zich dient om daer vyer uyt te slaen.
In gheheel Turckyen en zijnder geen schoonder Caravansaras, noch stercker gebauwt als te Bourse: sy zijn den meesten-deel Klooster-wijs op-gerust met hooge ende leege wandel-gangen omringht; van onder zijnder groote peerdts-stallen; om hooge schoone kamers, doch op de Iturcksche maniere: de ghene die daer kommen, en vindender geen ander gerief als het dack. Wy herberghden in een van dese
Caravansaren, 't welck onder de andere wonderlijck is: het is een algemeyn huys,
al-waer alle de Reysers ontfangen worden, 't welck Bajazet
dede bouwe, ende is seer kostelijck: het is vierkant van gehauwen steenen gemaeckt, met loot ghedeckt, meer als hondert kamers hebbende boven, onder zijn de
peerdts-stallen.
Het Landt rondt-om de stadt is alsoo vermakelijck als vruchtbaer, namentlijck den bergh, die tot den halfsten sijnder hooghde al bekleedt is met Wildenlaurier,
Roosmaryn, Jasmyn, ende andere goede kruyden, vol van alle schoone blommen, ende die wy seer seldsaem in ons Landt achten, want over-al siet-men Tulpen, ende Animonien van alle coleuren, de menighte Fonteyn-aderen, ende water-loopen, de welcke met een seer soet geruysch vlieten van het opperste des berghs, maecken dese plaetse ten hooghsten vermakelijck ende aenghenaem, de welcke oock vervult is met menighte van Fruyt-boomen, die sy aldaer in meerder achtinge houden als in eenige plaetsen van Turckyen.
Ontrent een quartier-mijls vande stadt is'er een badt van water natuerlijck warm, al-waer van alle gewesten van Turckyen siecke menschen komen, ende in-sonderlinge de ghene lam zijn in hun leden, die den meesten-deel hun krachten ende ghesontheyt bekommen. Dit badt is aerdigh gemaeckt ende ghedeckt met een groot rondt welfsel, te midden 't welcke een becken is van ontrent 26. voeten in't vierkant, ende 5. diep, vervult met warm water, al-waer men zich eerst bade't, ende eer dat-men gaet inde kleyne badt-stoven die'er rondt-om staen, hebbende aen elck eenen aeder van water natuerlijck warm, ende bysonder voor verscheyde soorten van sieckten. Dit badt wordt geacht voor een vande schoonste ende ghesontste van gheheel Turckyen.
Wy sagen tot Constantinopel eenen van Granade, die ons seyde dat hy twee ofte dry jaeren in een been lam hadde gheweest, dat hy aldaer achter-een-volgende daghen ghebaeyt hebbende, de ghesontheyt bekommen hadde.
Hebbende twee dagen te Bourse gebleven, ende ghesien al 't ghene seldsaem is, soo keerden wy wederom naer Montagnac, al-waer wy noch 'tschepe gingen op den selven avondt, maer en waeren gheen mijl in zee, daer stont een ongeweerte op met een tegen-windt, 't gene ons dreef van daer wy quamen: wy hadden groote moeyte om uyt het Schip te geraecken, soo seer was de zee ontstelt; het tempeest ende windt bleven twee dagen dueren: gheduerende welcke en deden wy niet anders als ter jacht loopen langhs de zee, al-waer een menighte van Wildt is, het welcke om niet ghejaeght te wesen, hem lichtelijck laet by-kommen. Inden nacht trocken wy naer de
drinck-huysen der Turcken, de welcke mits het hunnen vasten was, geduerigh open-stonden: sy verdrijven daer hunnen tijdt met Cavé te drincken, veele guychelryen uyt te rechten: wy waeren daer met soo groote vryheyt als of wy in Christen-rijck gheweest hadden, maer het soude te langh zijn te vertellen de verscheyde ende vermakelijcke bejegeninghen die wy daer hadden.
Naer dat wy daer twee dagen gebleven hadden, begonste den windt een weynigh sijn ongestuymigheyt af te laeten, ende te keeren t'onsen voordeel, 't welck ons dede in-schepen ende vertrecken, al-waer wy al tijdt hadden om zich te berouwen, want nauwelijck waeren wy den Golf uyt, oft wy bevonden den windt straffer, ende de zee meer op-geswollen als te vooren; wy hadden geerne weder-gekeert, maer wy en mochten't niet doen, door dien wy den windt achter hadden; wy saghen dickwils onsen kleynen boot op-ghesmeten, ende dapper hoogh inde locht ghedreven door de golven, daer naer datelijck als in eenen afgrondt, ende half gedeckt met water: wy dachten daer het eynde te wesen van onse Reyse, maer Godt bewaerde ons, want dry uren gheweest zijnde in dit gevaer, wy verhaeckten aen een steen-rotse, al-waer ons Schippers t'allen gelucke
moeteden een kleyn strange beschudt vanden punct der rotse, inder-voegen dat wy sonder schip-brake liepen op het zandt.
Wy klommen boven op de steen-rotse, daer wy een kleyn huysken ende Capelle vonden, al-waer dry Caloyers ofte Griecksche Monicken hun woonste hielden, die ons heuschelijck ontfingen, goedt vyer maeckende, dat wy immers wel noodigh hadden, wesende gantsch ende al door-weyckt door de baeren, die meer-maels, geduerende het onweder gesprongen quamen van boven neder het achterste-deel des Schips daer wy gheseten waeren: sy schoncken ons, om wat te verversschen, een weynigh quaeden wijn, broodt, eyers, kaes, ende Geyte-melck, 't welck hunnen gewoonelijcken kost is; wy vernachten daer: De Turcken noemen dese plaetse
Borsacq, ende de Griecken het Eylandt van Sinte Pieter, om dat die Kercke
toe-ghe-eygent is aenden voornoemden Heylighen.
Des anderen daeghs, schoon het noch seer hart weder was, siende dat wy gheene leeftocht en hadden, wy vertrocken van dat Eylandt, ende deden Permes aen, 't welck een kleyn Gehucht is thien Italiaensche mijlen van daer ghelegen, meest al van Griecken bewoont, ende is gelegen in het half Eylandt van Capidati: wy scheepten daer uyt, ende wierden vande Inwoonders heuschelijck onthaelt, die ons geheel den dagh met spijs ende dranck toefden, al-waer wy des nachts sliepen, hebbende wel een weynigh rusts van noode om ons te herstellen vande groote beroeringe die wy hadden onderstaen in het ongeweer vanden voorleden dagh.
s' Anders-daeghs setten't wy te peerde aen, om de vervallingen te sien van d'oude Stadt van Cyziquen, de welcke vier mijlen van daer zijn, wy dweersden die sonder daer groot oogh-merck op te nemen, die laetende tot het weder-keeren; wy waeren gaen rusten in een Dorp ghenaemt Palorme, dat ontrent een mijle light vande
seyde vervallingen: Dese plaetse is bewoont van Griecken ende Armenianen: de Ambassaten tot Constantinopel onderhouden daer bescheelijck eenen man, om daer de voorsieninge van hunne Wijnen te besorgen, die daer groeyen in overvloedigheyt, ende soo goeden koop zijn, als in eenigh ander gheweste vanden Oosten: Ende is een plaets bemerckens weerdigh om de groote menighte van wijnen die daer ontrent op-ghedaen worden, ende de beste vanden geheelen Oosten zijn; 't welcke de Gesanten die tot Constantinopel zijn, al-daer ten dien eynde een man doet onderhouden, om hunne voorraedt wijnen die hun noodigh zijn op te koopen.
Wy en letteden daer niet lanck, soo ter oorsaken dat'er anders niet aenmerckens weerdigh en is, al uyt vreese van het Legher te ontmoeten van d'Elles, gerevolteerden
Pacha van den Grooten Heer, gestoort om dat-men hem benomen hadde het Ampt
van Blegerbey van het Landt. Sijn gemeyn verblijf is tot Alchester, dry dagh-reysen van Palorme gheleghen.
Met den morgen ginghen wy met moete onse keurigheyt voldoen in het overleggen der vervallingen van Cyziquen, de welcke beginnen op het landt-enghte, hebbende ontrent dry hondert schreden inde breede, van waer men de zee siet op twee syden, sy begrijpen bykans daer van de helft, ende het overighe light in het half Eylandt. Dese Stadt mochte besluyten ontrent de twee mijlen inde ronde: de mueren staender noch den meesten deel geheel, ende gebauwt met groote swarte Marber-steenen sonder moortel: men verkent'er noch de poorten: van binnen ist'er al vervallen, men siet'er veele bogen, stucken van mueren, beelden, ende meer andere diergelijcke saken; de heuvelkens liggender wit af; op de zuydt-syde schijnt'er een Casteel geweest te hebben, 't welck op een kleyn berghsken lagh, van waer het koste gebieden op de rest vande Stadt: 't gene daer noch in't gheheel overschiet zijn veele welfsels,
vande welcke eenighe zijn dry hondert schreden inde langhde, ende dertigh inde breede. Daer siet ghy wat'er overgebleven is van die wijdt-beruchte Stadt van
Cyziquen, de welcke hier voor-tijdts ghenomen wiert op die van Lacedemonien, door Alcibiades van Athenen, wesende Regeerder Mindarus, die daer het leven liet.
Wy keerden noch dien dagh tot Parrama, ende ontrent den avondt scheepten wy, zeylende inden nacht langhs het Eylandt van Marmora, het welcke ontrent de twintigh mijlen heeft in't bevangh: 't voert desen naem om de menighte van Marber die daer ghevonden wordt: het is seer dorre ende luttel bewoont.
s' Morgens stierden wy voor-by de vervallingen der Stadt Lampsac, daer wy de reviere sagen van Granicquen, de welcke haer aldaer inde zee verliest: d'Ouderlingen vertellen dat Alexander den Grooten daer over swom met sijn peerdt, inden eersten Veldt-slagh die hy uyt-voerde teghen het Heyr van Darius: van daer ontdeckten wy op het vaste Landt de naerbleven van eenen grooten ende hoogen muer, den welcken (seggen die van het Landt) van oudts gedient heeft tot bescherminghe van het Landt ende der Stadt Troyen, tegen sijne vyanden: vande selve plaetse begonsten wy te ontdecken de Stadt Gallipoli: gheheel dese zee wiert van oudts ghenaemt Propontis, streckende tot Constantinopel, ende behelsende ontrent 60. mijlen inde langhde, sy eyndight in een dorp gheheeten Persistasi dry mijlen van Gallipoli, van waer de grensen van Asien ende Europa hun beginnen by-een te voegen, d'een van d'ander zijnde niet meer als ontrent ses mijlen, al-waer de zee verandert van naeme, ende wordt geheeten Hellespont.
By Lampsac was het dat ses duysent Turcken zich inscheepten op de Schepen van
Genua, mits gevende twee Sequins voor yder hooft, om overgevoert te worden van Asien in Europa, 't welck het beginsel was dat de Turcken daer voet stelden door de
vermaledyde gierigheyt
der Genevoisen, ende quamen onder Gallipoli aen, op een plaets die-men
jegenwoordigh noemt, de plaets der Weduwen, om dat sy aldaer alle de Mans om-hals brachten, sulcke eene wreetheyt bedrijvende, dat sy de Griecken onmachtigh maeckten om hun te wederstaen, alle hun heyl inde vlucht stellende. Sy maeckten zich dan door de lafhertigheyt der Griecken, meester van Gallipoli, al-waer meer volck toe-ghekomen zijnde, vervolghden sy hunne overwinningen tot Andrinopel toe, 't welcke sy sonder veel wederstandt te hebben, maeckten tot Hooft-stadt van hun Rijck.
Een half mijle eer wy te Gallipoli aen-quamen, wierpen onse Schippers een menighte van broodt in zee, ende deden hun ghebedt: hun de redenen dan
af-ghevraeght hebbende, toonden ons een kleyn rondt Capelleken aen het landt op de syde van Europa, daer sy ons seyden twee van hunne Heyligen begraven te wesen, de welcke kinders waeren van eenen Franschen verloochenden Christen, die dees achtinghe bekomen hadden om dies-wille dat sy veele Boecken hadden geschreven raeckende de Mahometaensche Godts-dienst, vande welcke den Mufty, ende Cadis zich dickwils dienen, soo om den Alcoran uyt te leggen, als om het Recht te pleghen.
De Stadt van Gallipoli is gebauwt op het hangen van een berghsken, dat een bevalligh ende schoon aensien veroorsaeckt: sy en is met gheen mueren besloten, d'Inwoonders hun in versekertheyt houdende door de Casteelen ofte Dardanellen, die hun bevryden vande Zee-roovers: den meesten-deel der Inwoonders begheven hun tot pijlen te maken: wy en sagen daer niet anders merckelijckx als negen hollen van seer oude Galleyen, die sy daer bewaeren onder groote welfsels, men seght dat het overblijfsels zijn vanden slagh van Lepante.
't Landt daer rondt-omme is seer vruchtbaer, ende besonderlijck in wijnen, de welcke, mits de menighte,
gaen by-naer om niet: de Schepen die wederom naer Christen-rijck keeren, kommen daer gemeenlijck hun behoef haelen: doen wy daer passeerden, was'er een Monick van't Orden van Sinte Franciscus, uyt het Convent van Constainopel, die daer het ampt bediende vanden Consul, om af-te-veerdigen ende de Schepen te helpen die daer aen-kommen: wy herberghden in sijn huys, daer hy redelijck wel gherieft was, ende hadde een Capelleken om Misse te lesen: Wy vertrocken ontrent den avondt, ende niet-tegenstaende dat'er als geenen windt en was, den vloedt die'er was aenwackerde ons soo, dat wy te midder-nacht aende Catseelen quamen, de welcke ontrent de thien mijlen zijn van daer: wy moesten daer ancker worpen, om den dagh te verwachten, ende ons geley-brieven te doen besichtigen.
De Casteelen, de welcke die vanden Westen heeten Dardanellen, ende de Turcken
Bogas ende Azar, zijn van Constantinopel gelegen ontrent de 85. mijlen; het gene
vanden kant van Asien wiert van oudts gheheeten Abidos, ende dat van Europa Sestos: 'tgene van Asien is van meerder belangh; want alle de Schepen die van Constantinopel wederom keeren zijn gehouden daer dry dagen te blijven, soo om die te besien ende t'ondersoecken of sy geen Slaven wegh-voeren, ofte andere Koopmanschappen van Oorloge, als om te hooren oft'er geen gebodt en komt van Constantinopel, om die op te houden: sijn gelegentheyt is in een effen vlack veldt; 't is wel genoegh versterckt op de maniere van desen tijdt, hebbende nutte cavelyns ofte halve-maenen, ende een kleyne reviere, de welcke besprenght een syde vande gordyne, ende vande gracht, de reste is omringht van een groot Ghehucht.
Het Casteel, dat op't gheweste staet van Europa, is gelegen aenden voet van eenen