COnstantinus den Grooten eerste Christen Keyser, oprecht, deughtsaem, ende
machtigh, begheerende sijnen naem eeuwigh te maecken, soo door sijn
Godtsdienstigheyt, als door sijn Heerlijckheyt, liet de Stadt van Roomen aen het Hooft vande H.Kercke, ende vertrock sich inden Oosten om daer re soecken een bequaeme plaetse tot het stichten van een over-treffelijcke Stadt. Men meent dat hy sich eerstmael op-hiel in kleen Asien, in't Landtschap Phrygien, by de vervallinghen van het oude Troyen, alwaer hy nu gheleydt hebbende de
steenen van een Stadt, belet wierdt (soo-men ghelooft) door de smettende sieckte, de welcke den meerderen-deel sijnder werk-lieden hem ontruckte; andere houden dat hy desen aenslagh op schortede, door een openbaeringhe, de welcke hem aen-wees de plaetse alwaer ghebauwt was een kleyne ende oude Stadt van Griecken-landt, gheheeten Byzantium, die hy vermeerderde, ende verschoonde met veel treffelijclijcke ghestichten, besluytende die met mueren, ghelijck sy noch teghenwoordigh is, hy stelde aldaer sijnen stoel ontrent het jaer dry-hondert vijf-en-twintigh, die noemende het nieuwe Roomen, maer naer sijn doodt om te vereeren de ghedachtenisse van
Constantinus, heeft-se sijnen Naekomelingh ghenoemt nae sijnen naem Constantinopel.
't Zedert is sy tot als heden den stoel der Keysers van het Oosten ghebleven, maer niet sonder bitterlijck te beproeven de onbittighe veranderinghe der fortuyne, want vande Christen Keysers is sy vervallen tot onder d'heerschappye der Mahometaensche Vorsten. Mahomet den tweeden van dien naem, Turckschen Keyser, nam die stormender-handt in, ghevende die tot een bloedigh voedsel om de gramschap sijnder soldaten te versaeden, daer bedrijvende soo veel wreedtheden, dat-men noyt
desghelijckx ghehoort en heeft.
Dit groot ongheluck voor gheheel het Christenrijck quam in't jaer 1452. den 27. Mey, op den tweeden dagh van Sinxen toe-gheeyghenden Vier-dagh aenden H.Gheest, wiens Goddelijcke Majesteyt de Griecken soo dickwils vergramt hadden, dat het schynt dat Godt hun op desen dag heeft willen straffen om de leelijckheyt hunner boosheden te kennen te gheven, door het verlies van hunHooft-stadt, hun maeckende tot slaven van een volck buyten maeten rouw ende wreedt, de welcke om hun gheenderley teeckenen nochte ghedenckenisse van hun voorighe eere te laeten, hebben 't al verandert, selve niet willende laeten
blijven aende stadt den naem van Constantinopel, zijnde nu by de Turcken gheheeten
Stampol, 't welck in hunne spraecke beteeckent Overvloedigheyt van Gheloove.
'T schijnt dat dese stadt ghebauwt is gheweest om te ghebieden over de gantsche wereldt; soo schoon ende voordeeligh is haere gheleghentheyt; sy is in't uyterste van
Europa, ende alleenlijck af-ghsondert van Asien, door een zee-ader van een half
mijle breedt: haer verblijf is seer ghesont ende ghematight; haere gheleghentheyt is aenden 44. graet vande breedt: haer verblijf is seer ghesont ende ghematight; ende aenden 56. in de langhde, in't beghinsel van't vyfthienste Climaet: sy is ghesticht op seven kleyne heuvelkens, de stadt Roomen daer in ghelijckende, behelsende ontrent de vijf mylen in bevangh; haer wesen is dryhoeckigh, waer van de twee vande zee bespoelt worden. Vande Zee-zyde is sy alleenlijck omringht met een groote muer, op-ghetrocken met veel toorens, maer aende Landt-zyde (behalven de mueren) heeft zy noch twee langhe wallen, bekleedt met steen, doch zijn de mueren op vele zyden vervallen, de welcke bykans de grachten vervult hebben; de Turcken luttel acht nemende om hunne versterckinghen in standt te houden.
Dese stadt is schier omvanghen vande zee, niet-te-min wel versekert teghen de Zee-roovers, ende Tochtschepen, die daer souden willen aenslaghen op doen, want aende zyde van de Middellandsche Zee heeft sy twee Casteelen, gheheeten
Dardanellen, die de enghte vanden Elespont bewaeren: ende op de syde vande Swarte zee, heeft sy den Bosphorus van Thracien, 't welck een Canael is van ses mijlen
langh, ende ontrent een halve breedt, alwaer noch twee stercke Casteelen proncken, om den door-gangh te versekeren.
DeHaven van Constantinopel is de meeste, de schoonste, ende sekerste vande Middelandsche zee, want al
het gheene dat langhs den Serrail is, (Serrail is hetHof vanden grooten Turck) ende den arm vande Swarte zee, is teenemael versekert; maer de voornaemsteHaven, ende daer sich de schepen ghemenlijck houden, light tusschen de stadt ende Galatha, begrijpende vier mijlen inde langhde, ende een halve inde breedde, ende soo versekert dat-men daer selden eenigh ongheluck siet voor-vallen: en hy is soo diepe, dat aen sijn kanten d'alder-meeste schepen konnen aen-gheraecken, sonder te peysen op het ancker-worpen, hun hechtende met kabels aende stijlen die langhs den oever staen; schoon de Turcken daer worpen al hun mest ende vuyligheyt, sonder daerom vervolt te worden, overmits de menighvuldighe vlietende waters, die daer onder loopen, al af-spelen 't ghene men daer gheworpen heeft: ick laete my voorstaen dat dieHaven om sijn schoonigheyts wille sijns ghelijck niet en kan vinden; want hy is ghelijck een Amphiteatre, ofte ronde Schouwplaets, omringht van Galatha, ende
Constantinopel, wiens ghebauwels op heuvelkens proncken, ende hebben hun huysen
soo aerdigh ghesticht, dat sy malkanderen 't uytsicht niet en benemen, het welcke een alderschoonste uytsicht veroorsaeckt.
De schuyten, de welcke dienen om over deHaven te roeyen, zijn ghenaemt by de Turcken Perrama, zijnde bykans op de maniere vande Venetiaensche Schipkens, maer zijn snelder, het ghetal daer van wordt gheacht op vijf duysent; daer zijnder die ghebruyckt worden met een, twee, ende dry roeyers, de welcke inden grondt vanden boot den eenen naer den anderen plat sitten: 't maeckt'er seer ghenoeghelijck te wandelen door deHaven op dese schuyten, soo om hunne snelheyts wille, als om het schoon ghesichte aldaer, want de Stadt haer veel schoonder ende bevalligher daer vertoont, als van eenigh ander gheweste.
Van binnen is de Stadt onghemaeckelijck, hoogh
ende leeghe, de straeten seer engh ende nauwe, inder voeghen datter de Carossen niet door en konnen, warom sy die daer niet en ghebruycken, ende ghemeenlijck te peerde rijden: daer is maer een straete middelbaer breedt, de welcke de Stadt kruyst, gaende vanden Serrail tot de poorte van Andrinopel.
De ghene die te Constantinopel aen-komen, zijn ghehouden te herberghen binnen de Caravansaren, gheen ander Herberghen en zijnder: dit zijn plaetsen ghesticht als groote Hallen, daer niet anders te bekomen en is als het dack, ende boven-dien slecht gherieft, want men dickwils ghenootsaeckt is te rusten, midden tusschen de Peerden ende Kemels.
De Pachen dat zijn de aensienelijckste onder de Turcken, hebben groote
ghebauwels, ghetimmert den meerderen-deel van hout, uytwendigh van luttel schyn, maer van binnen seer wel gherieft: hebben seer veel kamers, ende menighe salen, beleydt met marber, ende vol fonteynen: sy en behanghen hun kamers niet ghelijck in Christenrijck, maer belegghen den vloer, hebbende die Tapyten in overvloedt: de schoonste zijn van Persien, vande welcke daer eenighe hebben de koleuren soo levendigh, dat-men die nauwelijckx kan aensien: eyndelingh het binnenste des huys is alsoo schoon ende aenghenaem, als het buytenste arm ende onaenghenaem is.
Sy gronden hun op twee redens, waerom sy hun ghestichten niet uytwendigh en doen proncken; d'eerste is, sy ghelooven, ende segghen dat'er verschil moet wesen tusschen huys Godts, ende 't ghene der menschen: maer de tweede die my stercker dunckt te wesen, is, dat sy altijdt willen arm schijnen aen d'ooghen der menschen, ten eynde den pracht van hunnen staet hun den naem van rijck niet en kome te gheven, 't ghene dickwils den Prince d'oorsaecke gheeft van hun het leven te benemen.
De huysen der gheringhe Luyden zijn slecht ghebauwt, ende luttel gherieft; den meesten-deel en zijn maer van een stagie hoogh, en dat doen sy, overmits den Grooten Heer meer-maels hunnen Erf-ghenaem is, inder voeghen, dat sy-se niet en stichten dan voor hun leven, ende spaeren hun ghelt, 't ghene sy ghemackelijcker konnen achter-laten aen hunne Kinders, ende Ouders, als erf-goederen.
Men siet'er niet treffelijcker ghebauwt als hun Mosqueën: sy hebbender seven voornaemste, ghesticht door verscheyde Keysers, ende allegaer op de na-volghinghe des Tempels van S.Sophie, die sy noyt en hebben konnen achtervolghen: dese Kercke is alleen het ghebauwsel beschudt van sijn gantsche vervallinghe, naer het in-nemen van Constantinopel. Den Turck, om de schoonigheyt van haer ghestichte, sich verghenoeght hebbende dien t'ontheylighen, doende die dienen tot de voornaemste Mosquée.
Desen Tempel is ghebauwt gheweest door den Keyser Iustinianus: d'Historien vertellen, dat hy daer al sijn in-kommen aen hingh, 't ghene hy trock van het Rijck van Egypten, 't welcke beliep tot twee millioenen goudts 's jaers, ende dat hy daer aen dede wercken den tijdt van seventhien jaeren, oock dat hy naer het op-maken, aen-merckende de schoonigheyt van dit ghebauwsel, hem vermat overtreft te hebben den Coningh Salomon inde op-rustinghe van sijnen Tempel.
Korts daer naer dede desen Keyser stichten een alderschoonste Clooster op de plaetse daer den Serrail vanden grooten Heer nu teghenwoordigh staet, het welcke hy beghiftede met acht hondert duysent Rycxdaelders inkomste, daer doende onderhouden neghen-hondert Priesters tot den Goddelijcken dienst van sijnen Tempel, dien hy toe-eyghende aen Sinte Sophie, dat in't Griecksche beteekent Goddelijcke
Wijsheyt, 'tghene men noch gheschreven siet met groote Griecksche
ters in een Mosaichs-werk, op een boordt om-hooghe, den welcken loopt rondt-om de Kercke.
'T ghene daer over-schiet van dit wonderbaer ende treffelijck ghebauw, is eenen grooten Dom, ghemaeckt van bruyne Marber, wesende om-vanghen van binnen met twee reyen pilaeren van Porphyr, ende Serpentynsteen, den meerderen-deel van een stuck, ende soo grof, dat twee menschen snaps souden hebben eene te om-vademen. Dese plilaeren onder-stutten groote wandel-ganghen, vande welcke den op-gangh is tusschen de mueren vanden Tempel, draeyende heel rond-om, soo breedt ende soo ghemackelijck, dat-men daer lichtelijck te peerde soude op-klimmen. Als-wanneer de Christenen d'over-handt hadden, was het de plaetse daer de vrauwen haer hielden, om van de mans verscheyden te wesen, ghelijck dat noch wordt gheploghen door gheheel het Oosten: men toonde ons in dese wandel-gangh een steen van rootachtigh Marber, tot den welcken de Turcken een groote eerbiedinghe betoonen: sy segghen dat hy daer is aen-ghebraght gheweest van Palestynen, ende dat de H.Maghet MA R I A
voor ghewoonte hadde daer te wasschen de lynen-doecken van Onsen Lieve Heere. Daer neffens is eene venster van doorluchtighe marber, den steen is ten minsten vier vinghers dicke, niet-te-min siet-men daer den dagh door. Om-hooghe aen het welfsel vanden Dom siet-men noch het Beelt van eenen Godt den Vader, niet anders
uyt-gheschrabt hebbende als het aensicht. De Turcken en houden daer gheen ander verçiersel dan een menighte van lampen, bollen van glas, ende eenighe uytkyckende stoelen, die hunne Dervis ghebruycken om te preken. Den vloer is al bevrocht met marberinghe van Agaet, ende Cornalybe-steen, de welcke op vele plaetsen noch bekleedt is met groote ende moye Tapyten van Persien; soo datmen niet edeler noch rijcker en kan sien als desen vloer.
Van alle de Mosqueën, de welcke de Turcken hebben doen stichten, en is'er gheen schoonder als die vanden Sultan Achmet, Vader vanden grooten Heer die
teghenwoordigh heerscht: de Christenen noemense de Nieuwe Mosquée midts sy de nieuwste is: ende de Turcken, de Mosquée vanden ongheloovighen; om dies-wille sy ghesticht is gheweest teghen het beschick van hunnen Godts-dienst, den welcken verbiedt aen yder grooten Heer, Mosquée te moghen bauwen, noch Gast-huysen te stichten, 't en zy dat hy van te vooren eenigh Landt ghewonnen heeft op
d'ongheloovighe van hun Religie, dat ghenoeghsaem soude wesen om d'onkosten te ghedooghen vanden bauw, ofte begiftinghe daer van: jae 't is van noode, dat sy selfs inden tocht gheweest zijn, waer in den Sultan Achmet te kort hadde ghebleven, noyt voet ghestelt hebbende uyt sijnen Serrail, om ten Oorloghe te gaen, 't ghene hem dickwils voor ooghen gheleydt wiert vande Leeraers sijnder Religie: niet-te-min en woude hy sijnen aen-slagh daer-by niet laeten blijven; 't welcke hem den naem van ongheloovighen heeft doen by-blijven. Dese Mosquée is vierkantigh ghebauwt, hebbende van vooren een ruyme plaetse, beleydt met witten marber, ende in't midden een over-groote Fonteyne; waer van oock het becken is van Marber-steen: rond-om proncken schoone wander-ganghen, hoogh verheven, onder-steunt door moye pilaeren, allegaerder van een stuck, men gaet'er in met acht trappen, zijnde alsoo langh als den ghevel vande Mosquée. Van binnen is'ter al ghewit, niet anders daer hebbende, als in een booghe met grove Arabische letters gheschreven den Naem Godts. De hooghde van een pijcke, hanghen menighe lampen, ende bollen van glas, alwaer vele seldsaeme dinghen in ghesloten zijn, die hun toe-ghesonden worden uyt verscheyden ghewesten des wereldts. In't opperste vande Mosquée staender ses hooghe toorentjes, die elck dry kleyne
onghedeckte wandel-ganghskens hebben, daer op de Turcken hun begheven om te roepen tot vijf keeren s'daeghs, 't ghen' hun dient voor Uur'-werck, midts dat'er in Turckyen gheen te vinden en is, niet meer als Klocken: het opperste van dese toorentjens is al bekleedt met verguldt loot, draghende daer op halve Maenen.
Naer dese Mosquée, is de schoonste die Sultan Solyman heeft doen stichten, ende is schier op de selve maniere aen-gheleydt: daer staet een over-schoon Gasthuys by, dat den Keyser beghift heeft met tsestigh duysent Rycxdaelders s'jaers; al-waer niet alleenlijck d'aerme onderhouden en worden, maer daer zijn oock ghehuerde menschen, om door de straeten stucken vleesch te draghen, die sy worpen aen d'honden tot aelmoessen; hunne miltheyt soo groot zijnde, dat de beesten selve danof deelachtigh zijn; ghelijck ick breeder sal segghen, sprekende van hunnen Godts-dienst.
Jder Keyser, de welcke een Mosquée heeft doen op-rechten, heeft daer by ghebauwt een Cappelle, de welcke hem dient voor begraef-plaetse. De Tombe is over-deckt met een rouw-kleedt van groen fluweel, aen het ghene men al-hier inde begraevenissen ghebruyckt ghelijck, hebbende aen het hooft eynde eenen grooten Turbant, verçiert met dry Reyghers-vederen, vol ghesteenten. Ter zyden zijn de graven van hunne Huysvrauwen, die sy meest liefden: ende dien volghens daer oock de ghene van hunne kinders; de knechtjens hebbende dien sluyer-wrongh ofte Turbant op het hooft-eynde, ende de dochterkens hun hooft-cieraet, al vol menighe kostelijcke ghesteenten; daer is by wijlen soo groot een ghetal, datmender siet tot tachtentigh ende meer. Rond-om hanghender vele lampen en keerssen, die dagh en nacht licht gheven; ende altijdt is'er eenen Talisman, ofte Turckschen Priester, die den Alcoran leest over de ziele vanden Keyser die daer begraven light.
Vele ghelooven dat-men niet en magh gaen inde Mosqueën, ende dat door het segghen van eenighe Pelgrims, die 't Heyligh Landt besoecken, ende sich in-beelden, dat de Christenen door gheheel het Turcksche Landt, ghehandelt worden met soodanighe strengigheyt, ghelijck sy in Palestynen gheweest zijn. Ick hebbe wel het teghendeel bevonden, want in vele ghewesten van Turckyen heb ick soo eerlijck volck ghevonden. ende soo groote vryigheyt, als in het Christendom; ende tot Constantinopel gaet-men vryelijck de Mosqueën besien, 't welck ick heb onder-vonden, die als besocht hebbende, maer men moet toe-sicht nemen, daer binnen niet te treden gheschoeyt, ende sich te mijden van spauwen.
Alle de Mosqueën, soo tot Constantinopel, als elders in Turckyen, zijn buyter-maten beghift; den grooten Heere is als Opper-hooft, ende stelt daer Priesters ghenoeghsaem om den dienst te doen, ende voor het ghene dat'er overschiet van het in-kommen, zijnder Bevel-hebbers door alle de Landtschappen, die groote sorghe draghen dat ghelt te innen, 't welck sy senden naer Constantinopel, daer het bewaert wordt in het Casteel met de seven Toorens. Den grooten Heer en magh van dit ghelt niet schicken, 't en zy om d'ongheloovighe van sijn Religie den Oorlogh aen te doen, anderssins soude overtreden de wet vanden Alcoran ende sijn siele quetsen.
Daer is een groote plaetse voor de nieuwe Mosquée, de welcke d'oude Griecken noemden Ipodrome. Dese plaetse is in voorleden tijden gheeffent gheweest vande Keysers tot den loop der peerden; men siet'er noch twee seer oude Pyramyden, d'eene van groote Marber-steenen op-ghetrocken sonder moortel, d'ander van een steen alleen, ghelijck-formigh aenden Obelisci die-men tot Roomen siet: daer zijn oock dry kopere Serpenten t'samen ghevlochten, niet vry hebbende als het hooft,
d'Inwoonders houden by overleveringhe, dat sy daer ghestelt zijn gheweest uyt by-gheloof, ende dat om de Stadt te verlossen vanden menighte der Serpenten, die d'inwoonders soo lijdigh quollen, dat sy ghedwonghen wierden de Stadt te verlaeten, 't en hadde ghewaaet dat sy verlost wierden door dit gegoten beeldt, 't welck ghestelt wiert te midden inde Ipodrome, ofte Ren-plaetse.
In dese plaetse kommen de Turcken alle Vrydagen draven, ende hun peerden oeffenen, makende Rotten, loopen, ende draeyingen, ghelijck de gene, die-men in't Spaensche noemt, het Spel vande Rieten: men siet'er de schoonste ende sterckste peerden des werelts, doch in't ghemeene beladen met een groot ghebreck, dat is, dat sy hart zijn van mondt, waer door sy hunnen Meester dickwils te midden in het volck weghvoeren: hun behoeft oock een groote wijdde om te doen keeren: ick meyne dat dit ghebreck spruyt uyt den toom, die slechts bestaet in een draeyken.
Daer is altijdt eenigen Arabiaen, de welcke in die spelen dient als tusschen-speelder; want daer zijnder die loopen met lossen toom, hun houdende over-ende inden zadel; ander die hunnen voet recht op steken inde lucht; andere die loopen met twee peerden, ende springen van 't een peerdt op het ander in de sterckste vanden loop. Daer zijnder, die gheduerende den loop van het peerdt, kruypen van onder den buyck, ende hun houdende aen den steghel-reep, setten hun inden zadel. Daer zijnder oock die hunne gauwigheyt betoonen in het schieten met den boghe, want loopende, keeren sy hun op het achterste van hun peerden, ende schieten op het yser van d'achterste voet, vanwaer men den pijl siet weder-botsen inde lucht; in't korte sy bedryven duysent diergelijcke botsen, die een groote genoeghte, ende tijdt-verdryf baeren in't herte der