DEn Grooten Heer, om gantsch en al Opperste ende volkomen te wesen, begeert dat alle sijn Ondersaten zich noemen sijn Slaven: hy en laet hun niet toe eenighe Gheslacht-rekeningh te maecken, toe-naem, noch wapenen te voeren, ten eynde sy geen af-komst betoonende, gheen Edel-lieden en souden konnen gheseyt worden: 't en is hun niet gheoorloft te spreken vande diensten, die hun Voor-ouders gedaen hebben aenden Staet, noch daerom te hopen eens tot eenigh Ampt vervoordert te zullen worden.
Daer en is maer twee slagh van volck, de welcke kommen inde regeeringe van
Turckyen, de Gheleerde, ende Kryghs-volck; daer ontstonden op ander tijden groote
twistingen tusschen dese twee, om het voor-sitten, om dies-wille dat de Gheleerde, waer onder begrepen zijn de Gheestelijcke, die het Recht aen het volck uytten, verstonden te moeten voor-gaen: maer den GrootenHeer sliste hun verschil, hun beyde vernoegende, want hy beval dat die vanden Krygh souden de slincker syde kiesen, als de eerlijckste, ende de Gheleerde de rechter syde.
De gene die'tRecht plegen, zijn naturelijcke Turcken, ende hebben voor Hooft den
Mufty, die de selve plaetse houdt onder de Mahometanen, als den Paus onder de
Catholijcken, daer geen verschil wesende als van d'Opperste macht, ende dat den GrootenHeer hem magh aen-ende af-stellen als't hem lust; daer en is niemandt inden Staet aen wien desen Prince meer eere bewijst als aenden Mufty, ende om de achtbaerheyt te betoonen, die hy hem aen-doet, gheeft hem dese Eer-namen, als
Grooten Bedieder, Wijs, ende Rechtveerdighen Rechter, Fonteyne der waerachtighe Voorsichtigheyt, Wonder der billigheyt, ende Waerheyt, Erfghenaem vande
gheleertheyt der Propheten.
Het bewint van d'Oorloge ende der Wapenen is inde handen vande Renegaten, ende kinders geboortigh vande Chrsitenen: sy hebben voor Hooft den Grooten Vizir, dien sy heeten Vizir-Asem, ofte wel Pacha, sonder daer by te voegen eenigen anderen naem: hy beveelt over gantsch het Keyser-rijck, schickt van alle de Eeringen, ende geeft alle de Ampten, behalven dat van het Rechterschap: hy alleen hoort alle de Ghesanten, ende alle de Beampten vanden Staet; eyndelinge alle de saecken, soo straf-weerdighe, als Borgerlijcke, rusten in sijn handen, ende worden af-geleydt na sijnen wille.
Allen na-middagh verleent hy ghehoor in sijn huys, daer den in-gangh vry is voor al de werelt: 't is daer dat hunnen toe-vlucht nemen die geen recht en konnen krygen, ende die verdruck worden door eenigen Grooten: hy hoort dickwils gheschillen maer twee Rijcxdaelders belangende, ende verwijst dickwils de plichtige tot het ontfangen van stock-slagen, die hy hun doet geven in sijn tegenwoordigheyt op het holle der voeten: inden nacht gaet hy dickwils inde gevangen-huysen, altijdt met hem nemende een Scherp-rechter, al-waer hy de misdadige doet dooden, ende verlost de onnoosele, geen ander pleyt-handel dryvende, als alleen sijnen wille: eyndelinge sijn macht is soo groot ende volkomen, dat sy schier even-gelijck is aen de ghene sijn's Meesters. 'T is in sijnen Serrail dat al de werelt eer-bewys komt doen, overmits alle saecken van hem hangen, inder-voegen, soo hy in geen gevaer en liep van omgebraght te worden, hy soude gheluckiger als sijnen Vorst zijn.
Hy begeeft zich twee-maels inde weke naer den Serrail vanden Grooten Heer, om rekeninge te doen vande bedieninge sijn's Ampts, soo daer inde weke eenige
saecke voor-valt, hy laet dat weten by geschrift, ende verneemt sijnen wille door den selven wegh: 't is door desen middel dat hy zich lichtelijck sijne vyanden ont-maeckt, want vertoonende aenden GrootenHeer dat een van sijn Beampten sijnen dienst niet naer en komt, ende dat hy de doodt schuldigh is, hy wordt selden ontseyt.
Soo-wanneer den GrootenHeer eenigh achterdencken kryght van sijnen Vizir, en maeckt niet veel beslagh om hem van sijn Ampt te stellen. 't gene de Turcken heeten
Mansoul maken: hy sendt hem slechts af-vragen de Zegels van het Keyser-rijck, die
hy datelijcken sendt, ende sonder voorder beslagh geeft aenden genen die hy wilt vereeren met dit Ampt. De ghene die vallen in dese wangunst, achten zich geluckigh als sy noch het leven niet en verliesen met het Ampt.
Daer nae dese Vizirs Mansouls trachten naer eenighe Landt-vooghdy, om zich allenskens te wege te stellen om van nieuws te geraecken tot hun eerste Ampt, daer soodanige geweest hebbende, die dry oft vier keeren herstelt zijn gheweest: sy en worden soo van d'eere niet geprickelt ghelijck als wy in het Christen-rijck, want naer een jaer Veldt-oversten des Leghers geweest te hebben, het naest-kommende zullen sy gewillighlijck geringe Haubtmannen zijn.
Wanneer den GrootenHeer gewaer wordt dat sijnen Vizir sijnen dienst niet en betracht, ende eenigh onrecht bedryft, sendt hem s'morgens een geschenck, ende des naer-middaghs sendt hy hem worgen, stierende tot dit uyt-wercksel maer eenen
Capigi, ende vier ofte vyf stommen, die dickwils Pachen geworght hebben, de welcke
twee ofte dry hondert knechten in hun huys hadden, sonder dat'er iemandt hadde derren teghen-spreken: de ghene die dit uyt-voeren en ghebruycken geen ander beslagh als alleen een briefken voor-te-legghen, door het welck den GrootenHeer het hooft
heyscht vanden genen die moet geworght worden, die tot een teecken van gehoorsaemheyt dat aenveert, kust, ende leght op sijn hooft, seggende: Het hooft
vanden Vorst zy ghesont, ende sijnen wille zy volbraght.
Den GrootenHeer en heeft niet te vreesen eenige t'samen-rottinge, ofte verwarringh inden Staet, om de Pachen die hy verworpt ofte die hy doet sterven, te meer dat'et al Christene Kinders zijn, die noch Ouders noch Maegen en hebben van wien sy bystandt souden konnen verwachten; in het tegen-deel soo haest als hun eenige wangunst over-komt, een-yder toont hun den rugge, ende de gene die hun eenige vriendtschap betuygen, zijn de eerste die hun af-vallen, door dien sy voor-deel uyt hun verderf trecken: soo dat desen Vorst doet ombrengen sonder na-dencken niet alleenlijck die hem ondienstigh geweest hebben, maer oock de ghene die hem duncken rijck te wesen, om hunne schatten te hebben, want alles wordt verbeurt door den Grooten Heer.
Den gheheelen Pleyt-handel die den GrootenHeer onderhoudt, doende de Groote van het Hof sterven, is te doen eene vraegh aenden Mufty, de welcke hy hem in het geschrift toe-sendt, seggende: Wat straf verdient eene Slaef, ofte Ondersaet, die sijnes
Vorsten dienst niet en betracht? vertoonende d'oorsaeck van sijn misnoeghen, ende
van het achterdencken het welck hy heeft vanden genen hy wilt doen sterven. Nu gelijck de vraegh voorbedinght de waerheyt vande saeck, den Mufty besluyt altijdt tot sterven, en dien-volgende den Vorst sendt die worgen. Mijn Heer den Franschen Ghesant seyde ons dat t'zedert de 13. jaeren dat hy tot Constantinopel was, hadde sien worgen meer als 20. Pachen, waer van den meerderen-deel Groote Vizirs waeren.
Soo-wanneer den Vorst ter Oorloge niet en treckt, den Vizir Asem gaet'er
gemeenlijck met volkomen macht; om te loonen die zich quyten, ende te straffen die
lijck doen; waer toe laet den Grooten Heer hem de vrye schikinge der Regeeringe vande Landtschappen, de welcke liggen rondt-om het Legher, 't welck veele aenmoedight om wel te doen, op hope van soo stracx vervoordert te worden, ende te bekommen eenighe Regeeringhe.
Den tweeden vanden Staet, is den Oversten vande Zee, dien sy noemen Dyns
Beglerbey: hy ghebiedt ghemeenlijck aende kusten vande Zee, ende over alle de
Schepen ende Galleyen der Turcken, als hy uyt de Dardanellen is, 't welcke Casteelen zijn die den doortocht bewaeren vanden Hellespont: hy is teenemael volkommen, ende vermagh te schicken de Zee-regeeringen, ende doen worgen die hy begeert, sonder daer toe eenigen anderen pleyt-handel voorts te brengen als slechts sijnen wille. Hy treckt gemeenlijck alle jaeren inden Somer met een Vlote van dertigh ofte veertigh Galleyen na de Middelandsche zee, vertreckende van Constantinopel ontrent het leste van Mey, met vyf-en-twintigh Galleyen: zeylt alder-eerst naer het Eylandt van Chio, al-waer alle de Bays die de Eylanden bewaeren, hem moeten komen vinden, ende dient zich vanhun Galleyen, volgens de aenslagen die hy begeert te doen: hy in-scheept oock de Espaissen ofte Ruyters vanden Timar, die hy noodigh heeft, ende neemt het gelt van andere om hun te bevryden, want alle de ghene die langhs de Zee staen, zijn onder sijn bewelt, ende en trecken niet naer het Landt-legher.
Hy wandelt met sijn Leghers langhs de Eylanden, schencken nemende over-al: de Griecken die'er woonen schroomen sijne komste, overmidts d'overgroote schattingen van gelde die hy daer in-stelt; ende soo sy niet en volkomen aen sijnen heysch, doet hy'er een deel by den kop vatten, en d'ander stock-slagen geven; inder-voeghen dat dese ellendighe Griecken ghewaerschouwt zijnde van sijn komste, vluchten van 't een
Eylandt naer het ander, om sijn bejegeninge te vlieden: 't ghen' ick gesien hebbe, kruyssende den Archipelago, daer ick Eylanden gevonden hebbe van-waer den meesten-deel der Inwoonders waeren wegh-gevlucht, alleen op het geruchte der aenkomste van dit Leger.
Hy blijft gemeenlijck stille negen of thien dagen met sijnen Leger tot Negrepont, om nieuw-maren te vernemen van't Christen-rijck, ende van daer vervolght hy de landt-kust tot Corfou toe, daer hy gaet ontfangen eenen schenck van duysent Croonen, daer de Republycke van Venetien alle jaeren hem mede vereert: indien't hem lust te landen in het Christenrijck, hy passeert door Poüillen, ofte door Calabrien, daer sy 't al stellen in vyer en bloedt, ende rooven al dat sy konnen: soo hy eenigh
Coopvaerdy-schip bejegent, 't zy vriendt of vyandt, bedryft altijdt eenigh schelm-stuck, doende te verstaen dat het Zee-roovers zijn, om gelt daer uyt te smeden, ofte wel daer al verbeurt te maken: men is seer qualijck op, daer reden af te willen heysschen, want hy daer Cadissen ofte Turcksche Rechters heeft in de Galleyen, al ghestelt na sijn handt, ende setten de recht-voordering na sijnen wille. Hy doet oock duysent strooperyen om gelt te vergaderen, ten eynde hy naer sijn weder-komste tot
Constantinopel, daer-mede schencken kan doen; want niet-teghenstaende dat'er
klaghten vallen teghen hem, mits hy geven kan, en heeft niet te vreesen. Den derden vanden Staet, is den Raisquetap, de welcke is ghelijck in 't
Christen-rijck den Gheheym-schrijver vanden Staet, vande welcke maer eenen en is de gene ontfanght ende verveerdight alle de bevelen vanden GrootenHeer; daer zijn twee Gemachtighde die sy noemen Tesqueregi, die inden Divan de versoeck-schriften der besondere lesen, ende schrijven om-leege 't gene dat'er is besloten: in't
verveerdigen van hunne saken onderhouden sy op weynigh na desen toestel: de gene die eenige saken willen op-doen, voorhouden aenden
Raisquetap een versoeck-schrift, 't welck sy noemen Ars; in-dien het gene dat-men
heyscht van luttel belangh is, heeft de macht dat toe-te-staen, of te weygeren, doende sijnen wille om-leege schrijven door de Tesquereges, die welche altijdt ontrent hem zijn, soo daer aende sake iet gelegen is, ende dat sy den Godts-dienst raeckt, hy maeckt een gedenck-schrift op de wijse van Quaeritur, dat is, men Draeght, 't welck hy sendt aenden Mufty, die daer sijn gevoelen schryft, 't gen' hy schuldigh is te volgen. Soo de sake enckelijck belanght den Staet, doet een kort beworp maken vande bede, die hy sendt naer den GrootenHeer met een briefken van sijn gevoelen, 't welcke den Vorst gemeenlijck volght, inder-voegen dat hy kan goede ofte slechte diensten doen, sonder dat-men het sal ghewaer worden.
Wat aengaet de Regeeringen der Landtschappen, die zijn allegader dry-jaerigh: den GrootenHeer sendt'er meesten-deel menschen die geen ander licht gesien en hebben als dat van sijnen Serrail: sy seggen, dat soo haest den Vorst hun eenigh Ampt gheeft, Godt hun op de selve tijdt het verstandt, ende noodige voorsichtigheyt instort, om dat te bedienen.
Sy en gheven noyt de macht ofte 't last van eenigh Landtschap aen een alleen; maer sy rechten eenen raedt op: al-waer besloten worden de ghewichtighste saken, de welcke den dienst raken vanden Vorst, ende het ghemeenbest: desen raedt wordt gemeenlijck ge maeckt vanden Testardar, ende van vyf of ses voornaemste Espaissen, ofte Ruyters vanden Timar, ende van eenigeHoofden des Legers, in-diender in besettingh liggen: den Beglerbey, oft Regeerder, heeft daer de voor-sit, die met sijn macht ende gesagh lichtelijck de saken doet besluyten naer sijnen wille, 't en waere sy recht streden tegen den dienst vanden Staet, ende van het Landtschap.
So-wanneer des Grooten Heer's voornemen is te doen sterven de Beglerbeys, ofte Regeerders, verre van
het Hof ghelegen, hy stiert eenen Capigi derrewaerts henen met eenen brief, dien bewegende aenden Onder-Coninck, sittende inden Divan: den brenger doet naer sijn aenkomste den Raedt vergaderen sonder dat-men kan weten sijn last, al-waer hy de brieven overlevert aen de gene die hy moet doen sterven, die genootsaeckt is het vonnis hooge te uytten: terstont valt desen Capigi hem op het lijf ende worght hem, sonder dat'er een mensch is die'er teghen soude derren op-staen, in het tegen-deel souden hem liever een hulpsaem handt bieden, om dies wille dat sy mede-deelen inden vervallen, Al-hoe-wel dese ellendighe naer-duncken hebben van hun verderf, nochtans en vinden sy, of seer selden de middel niet om hun daer-van te redden, om redenen dat'et Landt soo wydt ende breedt is, ende dat'er geen gewesten en zijn om zich daer te vertrecken, dat meer is, sy zijn op-gevoedt gheweest inden Serrail vanden Vorst, daer-men hun niet anders voorhoudt als sijn Grootheyt ende Mogentheyt, ende dat-men hun wysmaeckt dat alle de andere Vorsten van het Landt, sijn Onderdanen zijn, sy souden vreesen dat sy daer henen treckende, den GrootenHeer hun daer soude doen vanghen.
Daer zijnder sommige die wat gauwer zijn, ende die eenige met schencken onderhouden inden Serrail, diese waerschouwen vanden staet hunner saken, de welcke in-dien sy vernemen dat den GrootenHeer lust heeft zich van hun te ontmaecken, begeven zich in't veldt, daer sy door gelts-middel, ende onder eenigh voorgeven volck vergaderen, met de welcke sy geduerigh stroopen, ende ontrieven hunne gebueren. Al den middel die den Vorst stelt tegen dese wederspannige, is, dat hy derrewaerts af-veerdight alle de macht van het Landtschap daer sy zich onthouden; in-dien by hun met den eersten aenval niet en kan overmeesteren, om den oorlogh niet te vervolgen, doet hun
den den keur van sijne genade: daer-naer vroegh oft laet daer hyse in handen kan krygen, doetse worgen, niet-tegenstaende het strijdigh waere tegen sijnen Eedt, seggende dat een opperste Heer niet en kan verbonden wesen aen sijne Slave.
Den GrootenHeer en wilt niet ghehengen aen sijn Ondersaten te vertrecken van sijn Landen, vermoedende dat veele Renegaten die niet verandert en hebben van Godts-dienst als door bedwangh, hun souden begeven naer het Christen-rijck: hy gaet oock desen wegh in, vreesende dat sijne Ondersaten te kennen souden geven sijnen Staet aende Vremdelingen, ende oock ten eynde sy met hun niet en souden raemen tegen sijnen dienst, want lettende met wat soetigheyt de Christene Vorsten handelen met hun volck, soude hun den lust doen kryghen om het jock van sijn groote Tirannye af-te-schudden.
Desen grondt-regel van Staet is doch voordeeligh aen een syde, maer nadeeligh aen een ander, want daer en is niet eene van sijne dienaers, die de saken weet van sijn Na-bueren, noch de kennisse heeft van hunne macht, 't welck de oorsake is dat sy de Christene Vorsten achten na de waerschijnelijckheden ende ongerieven die sy van hun ontfangen, de welcke ghelijck sy hun al voor vyanden houden, gelooven dat sy hun niet en bespringhen midts d'onmoghentheyt.
Alle de Gheestelijcke van Turckyen, die sy noemen Lieden vande Wet, zijn natuerelijcke Turcken: sy worden van hunne jonckheyt onderwesen in saken vande Recht-voorderingh, ende geraecken tot de Ampten als volght:
De ghene die Mosqueën stichten boven het inkommen, noodigh om die te doen dienen, besetten noch waer-mede te doen onderhouden een getal van Kinderen in de Leer-oeffeningh, ende worden op-ghevoedt met de middelen vande Mosquée: sy leeren ses ofte
ven jaeren, ende tot dat sy den Alcoran teenemael gelesen hebben; ende soo-wanneer daer eenigh Ampt open-staet inde Mosquée, doen hun best om die te bekomen, ende allenskens kommen sy Moudaris te worden, die als Leser is vande Mosquée, om daer den Alcovan te lesen: in-dien hun het geluck niet genoegh mede en wilt om daer toe te kommen, voegen hun by een Cadis om den handel te leeren van het Recht, ende met'er tijdt naer hun bequaemigheyt worden sy Naipts gemaeckt, 't welck den eersten trap is vanden handel: daer naer (volghens de gunst die sy hebben) worden sy gebruyckt voor eerst tot eenigh gehucht ofte Dorp, al-waer sy Recht plegen, ende in't leste van vyf of ses jaeren oeffeninge, worden sy Cadis.
Cadis is een Rechts-geleerde, bequaem gheacht om Recht te plegen over-al: daer
zijnder menighte in yder Landtschap, maer soo-wanneer den voorspoedt hun toe-lacht, oeffenen het Recht in groote Steden, ende worden gheheeten Mulla-Cadis: van daer na de gunste geraecken sy te wesen Cadiasquers, die in d'eerste plaets sitten onder de Rechts-geleerde, ende van hun ghetal maeckt-men gemeenlijck den Mufty, die de meeste ende verhevenste Weerdigheyt is daer dit volck naer soude konnen trachten. Den Grooten Heer eert hem ten uyttersten, ende en slaet geen handt aen eenige saecke, 't zy van Vrede ofte Oorlogh, sonder hem dieshalven te raede te gaen, ende sijn goedt duncken te hebben, om te weten of sy magh aengegaen worden na de Wet, ende in het gewis; selve en doet noyt iemandt van sijn Ondersaten sterven sonder sijn