AL-hoe-wel dat de Stadt van Constantinopel eene vande meeste, ende meest bevolckt is van gheheel het Oosten, als wesende de middel-punt van Turckyen; nochtans zijnder meer wooningen rondt-om de Stadt als daer binnen; het voornaemste gehucht is Gallata, het welcke alleen af-ghesondert is daer-van door deHaven, het is ghesticht in't hellen van een bergxken, 't welck uyt-loopt tot aende zee, ende omringht met vesten, op-getrocken met veele ronde ende vier-kantige torens: de huysen zijnder beter gebauwt als tot Constantinopel: dese plaetse niet verdoreven gheweest zijnde door de Turcken, overmidts, sy geduerende het belegh der Genevoisen toebehoorde, die haer met verdragh overgaven, 't welck de reden is dat hunne Kercken daer gebleven zijn in hun geheel, ende ten dienste der Catholijcken.
De Christenen woonen den meesten-deel in dese plaetse, ende in-sonderlinge de Catholijcke Koop-lieden vanden Westen, die daer veele Kercken gebruycken, al-waer-men dagelijckx den Goddelijcke Dienst doet, die-men magh begaen ende aenhooren met soo groote vryheyt als in het Christen-rijck.
De Minder-broeders, Religieusen van Sinte Franciscus, besitten daer een Kercke desen Heylighen toeghewyt, de welcke de meeste is, ende dient als Prochie voor alle de Catholijcken der voorseyde plaetse: den Guardien is ghemeenlijck Stadt-houder des Patriarchs van Constantinopel: het Clooster is wijdt ende breedt, de Kercke schoon, maer duyster, ende van
binnen al bekleedt met schilderyen van Mosaisch-werck; men verkent'er veele tomben van oude Gheslachten, van Genoa, als soo van Doria, Spinola, Grimaldi Adorni, als van meer andere: alle Sondaghen en Feest-daghen gaet daer een Misse op in Musycke met den Orgel, ende draghen Processien door den Pandt: op werck-dagen leestm'er Missen, ende geduerende den Vasten precktm'er daghelijckx in't Italiaensch, het welck de gemeene taele is der gener vanden Westen in Turckyen.
De Kercke vande Heylighe Maghet MA R I A, wordt bedient door de Paters Observantynen, die daer alle oeffeningen der Catholijcke Religie plegen met alderhande vryheyt.
De Paters Jesuiten hebben de Kercke van Sint Benedictus, daer sy wel gherieft zijn, ghebruyckende eenen over-schoonenHof: de Kercke, al-hoe-wel kleyn, is seer schoon, wesende teenemael bekleedt met een treffelijck Mosaisch-werck. Dese Paters doen daer wonderlijcke vruchten te midden inde Ketters, ende scheyding-makers, hun onderwysende in het Catholijck Apostolijck ende Roomsch Gheloof; jae selve hebben veele Griecksche Bisschoppen bekeert, ende d'andere op een goeden voet ghebracht om te volghen de waerachtighe Kercke, in-ghevalle van eenige veranderingh van heerschappye. De Griecken en maecken geen swaerigheyt van hunne kinders daer te schole te senden, al-waer sy met de wetenschap hun leeren de oprechte Catholijcke Religie. Dese goede Religieusen hebben veel aenstoots gheleden door de Gesanten van Enghelandt, van Venetien, ende van Hollandt, de welcke hun gedaen hebben de meeste ondiensten vande wereldt; selve door valsche beschuldingen hebben sy hun dickwils een preuve laeten nemen vande strengigheyt der Turcksche
ghevangenissen; maer zijn altijdt op hun vrye voeten ghestelt gheweest door de voorsprake der Ghesanten van Vranckrijck, onder wiens bescherminge sy daer nu
nen te wesen in eenighe vryheyt. Een wonderlijcke saecke dat de Ketters ende boose Catholijcken sulck een af-gericht gemoedt dragen tegen dese Religieusen, dat sy hun achter d'hielen sitten tot in het midden van Turckyen, al-waer hun d'erf-vyanden vanden Christen naem laten leven met ruste, ende hun geern sien.
De Paters Capucynen, als de leste ghekomen, zijn alder-slechtst gerieft; besitten de Kercke van S.Iooris: hun woonste is seer arm, wel over-een-komende met hun Religie: hun goet exempel ende strenigheyt van leven onder de Turcken, die sy somwijlen besoecken, ende soo groote eerbiedinge dragen als aen de Mahometaensche Religieusen. Ick hebbe ghesien dat sy hun kleederen quamen kussen inde volle straten: de yverighste beklagen hun, ende seggen dat het jammer is, dat sulck goet volck, die sulck een strengh leven leyden, soo seer bedroghen zijn.
De Paters Predick-Heeren hebben daer oock een redelijck schoon Clooster, ende besitten de Kercke van Sinte Pieter: dese Religieusen zijn al Venetianen, reden waer door den Bayle, ofte Gesant van Venetien daer sijn Capelle houdt.
Behalven dese Kercke is'er noch die van S.Antheunis, de welcke ghedient wordt door de Religieusen van Sinte Franciscus. Daer geschieden alle daghen Mirakels, jae selve ter opsicht vande Turcken, die sieck oft suchtigh zijnde, doen hun daer aen-brengen met hun bedde, daer vol-herdende tot sy de gesontheyt aen-nemen. Ende dat wonder is, de Turcken die daer kommen, doen haer lesen S.Ians Evangelie, ende andere Catholijcke ghebeden over hun hooft, door een religieus van Sinte Franciscus.
Voorts de Religieusen levender altijdt in groote vryheyt, houden zich onder de bescherminge vande Gesanten, reden waer door sy geen schattinghe en moeten
betaelen. Sy gaen door de Stadt in haer Kloosterlijck-gewaet, sonder dat-men hun eenigh leet aen-doet: in't tegen-deel de Turcken eeren-se, ende bewijsen hun alle eerbiedigheyt, ende in alles houden sy hun voor Religieusen ende ghewyde Persoonen, soo dat sy hun meer Christenen betoonen als ons ketters.
De Christenen van Armenien hebben daer oock een schoone Kercke, daer wy somtijdst hunnen dienst ghehoort hebben. Dese zijn de Christenen van geheel het
Oosten, die alder-naest kommen aende Roomsche Kercke: sy en beginnen noyt
hunnen dienst 't en zy biddende voor d'eendraghtigheyt der Christene Princen: sy gelooven dat de twee naturen niet verscheen en waren in JE S U S CH R I S T U S: sy consacréren ofte gheheylighen met enckel wyn ende verheven broodt. Hunne Priesters zijn getrauwt, maer moeten in echten-staet zijn eer sy priesters worden: voorts sy en houden den Paus niet alleen voor het Hooft vande Kercke, maer gehoorsamen aen hunnen Patriarch in Armenien.
De Griecken hebbender oock eenighe Kercken, sy verschillen al meer van de Catholijcken als die van Armenien: want behalven de dolingen van die van Armenien, gelooven die versakelijcke ketterye van Arius, ende houden staen den H.Gheest voorts-komt vanden Vader alleen, sy en ghelooven gheen Vaghevyer, nochtans bidden sy Godt voor de dooden, ende hebben meer ander dwalinghen, die
d'onwetentheyt ende Luthers kettery' hebben te midden van hun doen kruypen, meer en houden die met geen hartneckigheyt als de voorgaende, genoeghsaem te kennen gevende (soo de Christenen Meester waeren van het Landt) sy hun lichtelijck souden onderworpen de waerachtige Kercke.
In't opperste van Galata is'er een groot ghehucht, geseyt Pera, het welcke daer voor een Voorburgt dient bewoont van veel Christenen, ende al-waer oock woonen de ghemeyne Gesanten van Vranckrijck, Venetien,
Enghelandt, ende Hollandt, met de Taelmannen. Maer als'er zijn van het keyser-rijck,
ende van Polen, sy en gaen buyten Constantinopel niet, want den GrootenHeer en gedooght niet dat sy met iemandt ghemeynschap houden: ghelijck de plaetse verheven is, soo maeck'et daer gesont te woonen, ende het uyt-sien is'er overschoon,
ontdeckende de zee, ende gheheel den Serrail vanden GrootenHeer.
Dalende van Pera naer de Zee, men gaet in een ander gehucht genaemt Asequit, het welcke gheheel bewoont wordt vande Griecken, allegader Visschers: ter syden, ende treckende naer de Stadt is'er een gehucht geheeten Toppana, daer het
Wapen-huys staet van hun Gheschut: men siet'er in een groote plaetse de schoonste stucken vande werelt, de welcke daer ongebruyckt blijven, overmidts de menighte die sy'er hebben. Van d'ander syde van Galata, ende treckende naer deHaven, dicht aen het Wapen-huys vande Galleyen, is'er een ander ghehucht gheseyt Cassembacha, waer dat woonen alle de Zee-vaerders ende Beampten, de welcke dienen op de Galleyen: 't is in dese plaetse daer het Badt is, ofte ghevangen-huys der Slaven, daer gemeenlijck vijf of ses duysent Christenen quelen, wanneer de Galleyen niet in zee en zijn. Gheduerende dat wy te Constantinopel waeren, dees ellendige wenschende veel liever te sterven als te leven onder het jock van sulck een harde slavernye, hadden voor-genomen de ghevangenisse in gloeyende kolen te stellen, ende soo hun beste aen-te-wenden om te ontkommen in het ghewoel ende verwarringen, doch hunnen aenslagh ontdeckt wesende, wiert den meesten-deel met stock-slagen gestraft; ende viere, die op-gevat waeren voor de oproer-maeckers, wierden veroordeelt te sterven onder de stocken, krijende duysent slagen s'daeghs: men versekerde ons voor de waerheyt, dat'er waeren die't hielden dry daghen lanck, ontfanende dry duysent slagen op hun arm lichaem eer sy stierven.
Teghen over het Wapen-huys vande Galleyen, ende op d'ander syde vandenHaven, staet'er een treffelijck ghehucht ghenaemt Dyop Sultan, al-waer een schoone Mosquée is, inde welcke den Grooten Turck, wanneer hy komt tot het Keyserdom gaet met groot beslagh aenveerden het Sweerdt: den Mufty die hunnen Paus is, hem dat aen-gorende, wenscht hem de goedtheyt van Ottoman, die de ghene was die hun Rijck begonst heeft, de welcke in sulck een achtbaerheyt by hun is, dat sy noch de gedachtenisse daer-van eeren, als van een heyligen mensch; 't is schier ongeloovelijck wat vreughden dit volck bedryft, ende wat ceremonien sy onderhouden soo-wanneer hunnen Vorst treedt inde besittinghen van het Keyserdom, ende segghen dat de Keyserlijcke weerdigheyt, besluytende in haer de macht, ende opperste vermogen vande rechtveerdigheyt, ende bestier vande werelt, moet geheylight worden met een overtreffelijck eer-bewijs, als in eenige saecken ghenakende de Godtheyt.
Tegen over den Serrail, ende op de syde van Asien, is'er een groot gehucht, geheeten Schutarij, 't is in dese plaetse dat de Caravannen, ofte Convoyen zich versamen, de welcke trecken naer Persien, Aleppo, Damascus, ende andere gewesten van het Oosten: daer is een groot Caravansara, ende een schoon Gast-huys daer nevens, ghesticht door de Moeder van Sultan Mahomet den III. al-waer alle de Reysers van wat Religie dat sy souden mogen wesen, worden onthaelt den tijdt van dry dagen. Ter syden van Schutarij lagh hier voor-tijdts de oude Stadt van Chalcedonien, soo wydt vermaert door het algemeyn Concilie ten tijde vanden Keyser Martianus, in't jaer 455. al-waer de ketterye van Euthyces, ende Dioscorus veroordeelt wiert: daer en zijn geen vervallingen overghebleven, waer door men soude konnen betuyghen dat'er een Stadt geweest is. Den Gooten Heer houdt daer sijn Wapen-plaetse, soo-wanneer hy sijn heyr
samelt om te trecken inden Oosten. Daer by is'er een hoogen toren, die welcke dient voor baken: inden nacht steltm'er licht in om de Schepen den ingangh desHavens van Constantinopel aen-te-wijsen.
Den Oever van het Canael der swarte Zee, ofte Bosphorus van Thracien, is vol borghten ende Speelhuysen, heeft bykans ses mijlen inde langhde: dit Canael scheydt de zee van Marmora van Pontus-Euxinus, die de Turcken noemen Swarte-Zee, haer gevende dien naem, niet om dat'er water van ander coleur, als gemeenlijck is, maer om dies- wille dat sy gewoon zijn swart te heeten al dat quaedt is, inder-voegen dat sy ondervonden hebbende hoe onstuymigh ende gevaerlijck dese zee is, haer geheeten hebben swart: dese zee sendt al haer water door den Bosphorus van Thracien naer de Middelandsche Zee, 't welck daer sulck eenen vloedt veroorsaeckt, dat'et de Galleyen snaps hebben met riemen daer door te komen, 't en zy met hulp vanden windt.
Aen den ingangh vande Swarte-zee, ende op het spits van een steen-rotse, die in maniere van een half Eylandt voorts-gaet in zee, staet'er een pilaer van witten Marber, den welcken die van het Landt noemen de Colomme van Pompejus, om dat sy daer op-gherecht is geweest door den voorseyden Pompejus, doen ter tijdt als hy
Mithridates versloegh. Het is wonder dat dese Colomme soo langen tijdt heeft konnen
blijven staen tegen soo veel stormen, golven ende onstuymige winden, die dese zee gewoon is uyt-te-werpen: dat meer is, sy is seer hoogh, ende haer voet kleyn daer tegen.
Ontrent dry mijlen van Constantinopel, ende daer het Canael enger is, staende twee Casteelen wel voor-sien van geschut, de welcke den door-vaert der Schepen beletten, die van dese zee souden willen in-gaen tegen hunnen danck: dese Casteelen dienen oock voor ghevanghen-huys, als de Turcken eenighen Ridder van
Malta bekomen, oft eenen anderen Christen van belangh. Rondt-om de Stadt,
niet-tegenstaende het Landt seer vruchtbaer is, en zijn 't niet anders als Kerck-hoven: men siet'er geheele berghskens, ende soo verr' het ghesicht draeght niet anders als graven, om dat sy hebben voor gewoonte noyt iemandt inde Stadt te begraven, 't en zy iemandt van treffe, als die een Mosquée heeft doen stichten; sy en leggen oock noyt twee lichaemen in een 't selve graf, 't welck de reden is dat'er soo menighe zijn, ende dat sy soo groot bevanck van Landt besletsen. Sy en leggen gheen steenen op de lichamen ghelijck-men doet in het Christenrijck, maer bedeckense alleenlijck met aerde, ende aende voeten ende aen't hooft stellen sy twee rechte steenen: soo 't een mans-persoon is, gheven hem de ghedaente vanden Turbant; in-dien het een vrauwe is, de gedaente van het hooftcieraet, met Arabische letters in maniere van grafschrift. Naer dese Kerck-hoven is het Landt soo vrucht-baer als vermakelijck: 't en zijn niet dan berghskens ende dalen geschackiert door bosschen ende bevallighe bemden; daer is een menighte vanHovingen, ende insonderlinghe langhs het Canael vande
Swarte-Zee, vol vruchten ende blommen, de schoonste ende seldsaemste van geheel
het Oosten.
Wat aen-gaet de leeftochten tot Constantinopel, daer en ontbreeckt geenderley saeck: de terwe groeyt'er in overvloedt: den wyn is'er goedt en lecker, men vindt daer Claret, of rooden wyn, den Franschen gelijckende: denHamel, overmidts daer velden zijn vol Rosmarynen ende Thymus, ende tuynen van Laurier, is van
lieffelijcken ende aen-lockende smaeck: de Jacht ende wilt-braet vindtmer overtolligh ende uyt-nemende: alle de leeftochten zijn daer in't gemeyn goeden koop, soo dat-men daer meer uyt-recht met een Rijcxdaelder als met ses in ons Landt.
Daer en is ter werelt gheen zee soo visachachtigh als
tot Constantinopel, den visch-gangh roert daer geduerigh, want inden Somer gaet hy de koelte scheppen inde Swarte-zee, ende inden Winter keert hy weder inde Witte-zee, de welcke al veel heeter is: men vind'er veel-der-hande slagh, als Tonynen, Tongen, Tabots, ende veel meer andere: d'Oesters zijnder in overvloedigheyt ende van verscheyde gedaente, ende van verscheyden smaeck; de beste bekomt-men aen het uytterste vanden Serrail.
Gheduerende ons verblijf tot Constantinopel, deden wy dickwils de ronde vande Stadt, ende bevonden haeren ommeloop bykans even soo groot als dien van Parijs, maer Parijs is wel drymael volck-rijcker. Over-al op de mueren verkenden wy veele teeckens van oude Christenen, als cruycen, beelden, ende Griecksche op-schriften, onder andere op een poorte die de Griecken noemen Geni Capsy, 't welck te seggen is Nieuwe Deure, vonden wy geschreven in een Marber steen.
Theodosi jussu gemino nec mense peracto
Constantinus ovans haec moenia firma locavit, Tam cito, tam stabilem vix Pallas conderet arcem.
Wy oordeelden dat desen steen daer moeste aen-gebraght hebben geweest van eenighe ander vervallinge, te meer dat de mueren geen sterckte noch besonder cieraet nu ter tijdt en hadden; Als wy besigh waren met dese Veersen te lesen, veele Turcken quamen ons toe-geloopen, teenemael greitigh om te weten wat dat wilde bedieden, geloovende met hunne gewoonelijcke superstitie, dat het eenighe voor-segginghe was. Den Mufty selve sondt een Taelman s'avondts naer ons Herbergh, om
d'uyt-legginge van dese Veersen van ons te lichten in gheschrifte.
Alle de grond-vesten vande mueren zijn van Marber pilaeren, die daer aen-gebracht zijn geweest van ander oude vervallingen daer rondt-om; 't ghene het
len stijft van, die houden staen dat de Stadt van Constantinopel ghebauwt is gheweest van de overblijfselen van Troyen, geplundert vande Griecken, die naerderhandt door wrake ende Goddelijcke straffe zijn verwoest, ende berooft gheweest van vremde volcken, misschien gesproten uyt de Troyaenen: soodanigh ende soo wonderlijck is den om-loop, ende de menschelijcke veranderinghe.