DE Turcken die hedens-daeghs besitten het schoonste deel des werelts, en waeren in hun beginsel niet anders als leegh-loopende Herders, de welcke ontrent het jaer 1200. af-quaemen uyt Tartarien, binnen Kleyn Asien, ende bewoonden het Landt gheleghen tusschen Pontus Euxinus, ende de Caspische Zee, daer sy eerst vaste plaetse namen, ende gekent hebbende de billigheyt van eenen onder hun, geseyt
Duzalpes, maeckten hem hunnen Regeerder; desen hadde eenen Soon ghenaemt Ogusalpes, den welcken volghde in het Ampt van sijnen Vader, ende begonst sijn
Ampt te verheffen, waer door sijnen Soon, ende nae-kommelingh Ortogules dat volkomentlijcker ghebruyckte, ende begonste met sijn strooperyen den Oever vande Swarte-zee onveyl te maecken: hy trauwde de Dochter van Edebales, die den eerste Waer-segger was, ende den meesten Tooveraer van sijnen tijdt, de welcke hem voorseyde de Heerschappye van sijn Staeten: hy hadde voor Soon ende nae-komelingh
Ottoman, den welcken zich soo kloeckmoedigh toonde, dat Aladin Coninck van Kleyn Asien hem verhief tot Hooft van sijn Legher. Desen Aladin kommende aflijvigh
te worden sonder kinderen, wiert
sijn Keyser-rijck verdeelt tusschen sijn voornaemste Bevel-hebberen, ghelijck hier voor-tijts 't ghene van Alexander: Ottoman nam in Bithynien, ende Capadocien, ende stelde sijnen Rijckx-stoel in de Stadt van Boursen, gelegen aen den voet vanden
Bergh Olympus, daer hy dit groot Keyser-rijck aenvingh, ende gaf sijnen naem aen
het geslachte, dat het noch tegenwoordigh regeert; hy was d'eerste de welcke onder-vonden hebbende, dat de gehoorsaemheyt teenemael noodigh is tot onderhoudt ende vermeerderingh van een Rijck, niet en begeerde dat'er iemandt soude wesen van sijn ondersaeten, die zich niet en seyde noch en hielt voor sijn Slave.
Van dien Keyser af tot nu teghenwoordigh zijnder twee-en-twintigh Keysers geweest, de welcke al ghevolght hebben van Vader tot Soon, ofte van Broeder tot Broeder, een seer merckelijcke saecke, ende de welcke (gheloof ick) men noyt en sal vinden voor-gevallen te zijn in eenigh geslachte. Dese Princen hebben op verscheyde tijden soo de palen van hun Keyser-rijcken uyt-gereckt, dat sy
heden-daeghs besitten het schoonste deel van Europa, Asien, ende Afrijcken, hebbende in vier hondert jaeren meer Landt ghewonnnen, als de Romeyen eertijds in acht hondert vyftigh, want dit Keyser-rijck, nemende vanden Westen tot den Oosten, 't welck af-gepaelt is door de Venetianen, ende Persianen, behelst negen hondert ende tsestigh mijlen, ende vanden Zuyden tot den Noorden, nemende van het uyterste van
Arabien tot aen Georgien, begrijpt duysent ende vyftigh mijlen: binnen al dit groot
bevangh van Landt en is'er niemandt die daer opperheerscht als den Turckschen Keyser.
In Europa besit hy heel Griecken-landt, Dalmatien, ende het meeste deel van
Hongaryen, Transilvanien,Wallachien, Moldavien, Bulgarien, ende het Landt van Bossena, betaelende hem schattinge: op ander tijden dit volck verkoos hunne Vorsten,
de welcke naderhandt bevestight
wierden door den Grooten Heer, maer nu tegenwoordigh neemt hy eenen die 't hem lust. Hy besit gantsch Peloponesen, ende d'Eylanden vanden Archipelago,
uyt-gesondert Candien, Tinen, Cera, ende Cerigo, de Venetianen toebehooren, ende hem schattinghen daer-van betaelen.
Binnen Asien besit hy geheel Natolien, ende Caramanien. De Vorsten van
Mingerlinguen, ende van Georgien, die het Landt besitten gelegen tusschen de Swarte
ende de Caspische Zee, erkennen hem, ende zijn hem onderworpen, hy besit gantsch
Chaldeen ende Mesopotamien, al-waer hy paelt met den Coninck van Persien, Arseron, Aleppo, Damascus, geheel Syrien, Palestynen, ende de Arabianen en kennen
geen ander Opperhooft als desen Vorst.
Binnen Africa houdt hy het Coninckrijck van Egypten, daer hy paelt met de Keyser der Abissinen, hy besit Tripoly, van Barbaryen, de Rijcken van Tunis, ende van
Algiers, die van Fez ende van Maroquen doen hem eedt. Alle dit bevanck van Landt
wordt al-gemeynlijck geseyt Turckyen, overmits de Turcken dat besitten, de welcke gheen kennisse vande beschrijvinghe der Aerden hebbende, verdeylen dat in vyf-en dertigh Landtschappen, die sy noemen Beglerbelix: de Regeerders die den Grooten Heer derrewaerts na toesendt worden geheeten Beglerby, vande welcke daer soodanigen een is, die twintigh Landtschappen onder sijn ghebiedt heeft: voor elck vande selve is'er een besonder Regeerder, dien sy heeten Sanacqbey, verheffende vanden Beglerby. In Europa zijnder acht Beglerbelix, ofte Regeeringen: in Asien zijnder twee-en twintigh, ende in Afrycken vijf.
Na de mate dat de TUrcken hebben alle dese Landtschappen onder het jock ghebracht, hebben dit beschick onderhouden: sy hebben hun meester ghemaeckt van alle het inkommen vanden overwonnen Vorst, van het ghene de Kercke toebehoorde, ende van de goederen
van de ghene die in d'Oorloge verslagen waeren, ofte wel oock die sich
wegh-ghemaeckt hadden, ende van alle de Leen-Dorpen, ende Heerschappye-Landen, latende het overschot aen de ghene die zich vernoeghen te leven onder hun Ghebiedt, inder-voegen dat'er noch menige onder hun zijn, die huysen ende erf-goederen hebben, hun toebehoorende.
Sy hebben allegaer de Dorpen verdeelt in Timarssen, 't welck ghelijck
Commenderyen ofte Inkommen zijn, die ghemeenlijck ghegeven worden aen de Espaissen, ofte Peerde-ruyters, soo-wanneer sy langhen tijdt ghedient hebben: Dese
bejonstighde zijn verbonden in het veldt te kommen, als het den Grooten Heer belast, vergheselschapt volgens het inkommen van hun Timarssen, die soo sy vijf hondert Rijcxdaelders trecken, zijn gehouden te verschijnen met vijf peerden, ende alsoo van yder hondert Rijcxdaelders een Kryghs-man, soo dat'er eenighe schuldigh zijn te verschijnen met vyf-en-twintigh oft dertigh Kryghs-mannen, sonder eenighe betaelinge te trecken vanden Grooten Heer.
Dit beschick wiert wel onderhouden in't begin van hun Heerschappye, ende doen de bedervine noch niet in-gekropen en was in het Ottomansche Keyser-rijck, maer nu ter tijdt de Paschas, ende de Groote van het Hof, toe-eygenen zich dese Timarssen, daer sy hunne Gemachtighde senden, die hun Ondersaten soo praemen, ende hun soo veel gelt uyt-douwen, dat den meesten-deel niet konnende bestaen, gedwongen zijn wegh te loopen, 't welck d'oorsaecke is dat van tachttentigh duysent Timarssen, die'er voormaels waeren in Griecken-landt, men dees tijdt gheen twintigh duyst en kan tellen.
De Dorpen, die eenen Espais ofte Ruyter ontmoeten voor hun Overste, achten hun seer geluckigh, te meer dat hy, om die te behouden, ende nieuwe
ders aen-te-locken, ende sijn inkommen te vermeerderen, hun soo sachte handelt als mogelijck is: in het tegen-deel, die onder de Pachen zijn, worden ten uyttersten slim onthaelt vande Gemachtigde die'er woonen, behalven dat dit de Machten des Staets verkranckt, ende het ghetal des Krijghs-volck vermindert, soo verwoest dat Landt; ende in-dien den Grooten Heer Ondersaten hadde volghens de breedde ende deught des Landts dat hy besit, waere den machtighsten ende ontsienelijcksten Vorst des werelts.
'T ghene hy in Europa besit is alder-meest bewoont, ende daer-men gemeenlijck dagh voor dagh-reyse eenigh gehucht ofte Dorp bejegent; 't gene in Asien light is veel min bevolckt, men reyst'er twee, ja dry dagen sonder iet te vinden: de Arabien zijn schier geheel verlaeten, behalven het Gheluckige, welck slechts dien naemte voert, mits het wat vruchtbaeriger is als d'ander, het en is maer bevolckt langhs de
Roode Zee, ende eenighe aen-liggende gheberghten.
Veele staen verbaest, ende niet sonder reden, hoe dat dit geweste soo onbewoont is, nademael dat yder Turck veel vrauwen moghende hebben, oock een groot ghetal van kinders kan winnen, de welcke dit Landt behoorden meer van vock te
vermenighvuldigen, als wel is het Christenrijck. De reden daer-van is: Al het gene den Turck besit in Europa, is by-na al bewoont van Christenen, die maer een vrauw' en hebben, by de welcke sy luttel kinders winnen, vande gene een goedt deel op-genomen wordt voor Tribuyt ofte schattinghe, die Ianitsers ende Espaissen, daer-naer worden, die selden trauwen, mits sy min geacht zijn. Asien ende Afrijcken, worden bewoont door Mahometanen, vande welcke den meesten-deel soo schrael is, dat niet-tegenstaende hun Religie toe-laet de menighte van vrauwen, sy en hebben nochtans maer een ofte twee, mits sy niet hebben waer mede meer
houden. Wederom de besmettende sieckte, die'er gemeenlijck woelt, sleept'er met hoopen naer het graf: Dit volck teenemale geloovende de Predestinatie, ofte voor-schickinghe Godts, en wacht zich niet, indervoegen dat daer eene gestorven zijnde van dese sieckte, een ander geen swaerigheyt maecken en sal in sijn bedde te slapen, ofte sijn kleederen aen-te-trecken: d'Oorloge doet hun oock by duysenden menschen te niet, want sy en spaerende geensins, wanneer sy een plaetse overweldigen willen, vollen sy de vesten met soldaten, ende daerder de Christenen hondert laeten, verliesen sy'er wel een duyst.