Hier werden van hope ende vreese verclaert Heur verscheyden werckinghe, natuer ende aert.
Hope, Vreese
Noyt bracht ick Mensch tot voorspoet so spoedelyck. Dats waer, maer noyt minde Mensch lief so verwoedelyck. Noyt maeckte bedrieger van eer so clein mentie.323 Noyt Mensch was so ruym van syn conscientie. 325 Noyt Coopman was so geluckich als desen bloet,
Tgelt vloeyt hem toe, tschijnt dat hy immers Ryck wesen moet.326
Wat const is Ryc worden dien tgeluck so toe lacht, Die op eere, siele, Godt noch duvelen acht?
308 Well. I. 11. 34.
310 grillich grommend; nopen duwen. 318 zyt my beradelyck staat mij bij met raad. 320 (ver) coren hert: Coornhert; ook vs. 428/9.
323 mentie maken van in aanmerking nemen (nl. de eer). 326 immers beslist.
Ghy zwycht sijn vlijt. Saechdy niet hoe heet hy woelde? 330 Ghy zwycht u hulp, want hy nau moeyten gevoelde,
So begeerlyc verbeelde ghy hem liefs verwerven. En ghy noopte hem met ancxt van lief te derven, Vermanende tijser te smeden alst heet is. Ghy lockt hem tot lief.
Ghy schrickt af van tgunt hem leet is. 335 U aensicht verheucht hem begheerlyck.
Het uwe bedroeft hem afkeerlyck. Deur u verlicht hem therte lustich. Deur u beswaert hem therte onrustich. Ghy siet alleen op lief.
340 Ghy op leedt met ongherief. Ghy verbeelt niet dan voordele. Ghy schade, meest sonder oordele. Hoope verblyt.
Vreese bedroeft. Hoope overvloeyt altijt.344
Vreese behoeft.
345 Maer segt doch Vrees, nadien wy sijn Suster en Broeder, Geboren wt voorsichticheyt, [e]en selve Moeder,346 Waen comt ons dees verscheyden aert te gadere.347
Wt de verscheydenheyt van elcx Vadere. U Vader is een gewaent of geweten goet, 350 Dies u natuer altijt vrolyck tot hemwaert spoet.
Maer de mijn is een quaet, datmen vermoet of siet, Daer af mijn natuer altijt verdrietelyck vliet. Ghy moet u Vader minnen, ick den mijnen haten. Ghy soect daer by te zijn, ick poge tverlaten. 355 Hier deur heeft elck van ons sijn aert bysondere.
Daer is noch wat, waer in ic my seer verwondere. Wats dat?
Dat wy beyde, sodanich als wy sijn, Ick int sporen na lust, ghy int vlieden van pijn, Den menschen helpen, die ons willens aencleven, 360 Nu ter verdoemnissen, dan ten eeuwigen leven?
Die questie sal ick u abelyck ontluyken.361
Wy sijn goedt noch quaet, maer sulcx als die ons gebruyken. Doch ist noot dat mijn mont u dit claerder ontluyct.363
344 overvloeyt heeft overvloed; behoeft is behoeftig.
346 voorsichticheyt: in Well. I. 11. 1. noemt C. haar voorzienigheid = vooruitziendheid; een; D: en.
347 waen van waar.
361 abelyck handig, scherpzinnig. 363 noot noodzakelijk.
Deucht bestaet int rechte gebruyck, die wert niet mesbruyct.364
365 Wysheyts aert ist best in allen te verkiesen,365
Mach sy dat doende trechte gebruyc ooc verliesen? Neen, Want sy oordelt niet van tgeen haer is verholen, In tgeen sy verstaet mach haer oordeel oock niet dolen. Al geheel anders ist met ons beyder verstant.
370 Wysheyt heeft selfs oordeel, ons wert een vreemt ingeplant. Wt ons meesters oordel nemen wy ons nature,
Is dat goet, so sijn wy goet in soet en sure. Maer is ons heer deur vermetel oordel verraden, So gedyet zijn quaetheyt ons beyden ten quaden, 375 Want dan moet ghijt quaet Hopen en ic tgoet Vresen.
Dit wedervaert u ende my nu by desen,
Ooc dagelycx byden meesten hoop der Menschen Die haer zalicheyt vreesen, en bederven wenschen, Oordelende tquade voor goet onverstandelyck, 380 Ende tgoet voor quaet sondelyck en schandelyck
Wt Dulle, Blinde en vermetele Zotheyt.381
Dats fijn geseyt Vrese, ghy schijnt inder godheyt382 Een Doctoor, oock geleert in Philosophie.
Maer waer blijft de Mensche, den ghy bedroeft, ick verblije?384 385 Zoude hy dus na sijnde, sijn ganc wel versachten?
Neen, ic hoor hem, wy sullen niet lanc naer hem wachten.
2 Wtcomen
Als de Mensch comt tot voorspoet, syns Liefkens Huys, Vint hy by zijn lief oock leet, by zijn vroechde Cruys.
Mensche. Hope. Vrese. Leedt (stom personagie), Quade ghewoonte Na veel moeytens Manlyck ghedoocht met grootmoedicheyt
364 Well. III. 1. 18. Zie ook BECKER, Museum 1943, 123 over C.'s definitie van de deugd. 365 best het beste.
381 dul dom, dwaas. 382 godheyt godgeleerdheid. 384 den dien.
Ben ic noch eens geraect voort huys van voorspoedicheyt.388
Nu rest maer middel om daer binnen te comen, 390 Tgeluct wel, hoop verbeyt my hier tmijnder vromen.
O zalighe hope, wilt nu u ionste toonen,
Dat ic haest binnen coom, om lanc met lief te wonen. Siedy die Joffrou wel voor de deur van u lief? Ey, snode troerens bode, alder vroechden dief, 395 Onreyn gote vol druck, verdriet en onghemack,
Mijn hert beefde, als maer u vervloecte tonge sprac. Hoe voert (meijndy) als ghy die duvelinne toonde?397 Wist ghy niet, dwaes, dat leet by lief ooc inne woonde? Waer lief binnen is, staet leet bereyt voorder doeren. 400 Helas, wanende blyde te sijn, moet ick troeren.
Is lief dus onwis, wat helpt al mijn pijnlic winnen? Dats wel gheseyt, noch sydy so by lief niet binnen. Die naest meynt te sijn, vint sich dicmael opt vertste. O vreese, ghy valt my wreetste, felste en hertste 405 Boven alle datter in mijn ghedachte staet.
Tes u schult, dat ghy sijn woort so veel achte slaet. Keert u ooch van hem ter vrolicker hoopen goet. Acht geen vrees, tes hoop die liefs dore open doet.
Hoop is lijdens troost, aenschout haer schoonheyt blinckende. 410 Ick was by nae in vertwyfeltheyt sinckende,
O blijde hope. Maer u lieflyck aenschouwen
388 noch toch.
Heeft my weer verblyt; nu bid ic u met trouwen, Dat ghy tonende u de vroomst en vrees de crancxte,413
My binnen helpt by lief, bevryt van allen ancxte. 415 Want aldus tusschen hoop en vrees te wanderen
Valt verdrietich deur lief en leets veranderen, Bysonder my, wiens Hert, siel en hoochste luste Strect na een ghestadige en vrolycke ruste, Dats na vroecht, die in geen rou en mach verkeren. 420 O arme Mensch, zyt getroost, ghy crycht u begeren.
Ic clop aen, men sal de door wel haest ontsluyten. Wech leet, comt lief, hola hou! yemant coom hier buyten. Hope clopt aen, Leedt gaet stryken.
3 Wtcomen
*Lief ontfangt hem minnelyck en doet leet vercruypen. Vrees is daer onwaert, maer hoop laet hem binnen sluypen.
Tijtlyck Lief. Mensche. Hope. Vreese. Quade Ghewoonte Wie clopt daer aende door soo hart en ghedurichlyck? Ick doet vrou, deur smenschen verlangen vuirichlyc. 425 Hoochwaerde vrou, des werlts princesse verheven,
Wilt doch mijn onbeleefde stoutheyt vergheven, Want die deur u selve in my is gheboren
Deur u bevallycke schoonheyt van elck vercoren. Wat hert mach u vrolyck, lieflyck en soet gelaet 430 Aenschouwen sonder veranderen metter daet
Wt bloode in vroom deur vuyrige lieft getrouwe? Beminde ooc oyt bloot herte een schoon Vrouwe? Is aen tcloppen mesdaen, wijt dat loutere liefde. Die u vruntlicheyt, O Mensch, niet en geriefde,
413 vroomst sterkste; crancxte zwakste. * 3 Wtcomen is... onwaert wordt niet geacht.
435 Most onbeleeft sijn en tgoede met quaedt loonen. Dats mijn aert niet, maer wil u lief met vroechde cronen. De naeste wech van yemandt bemint te werden,
Is self te minnen met gedurich volherden.
Na dien ghij mij dan stadich mint met hert en sinnen, 440 Hoe soud ick mogen laten u oock te minnen?
+
Lief omhelst den mensce
+
Zijt daerom hier wellecoom en minlic ontfangen. Ic sal u geven u sherten wensch en verlangen. O wenschelycke genoecht, O vrolyke tijt, O begeerlyck verwerven dat mijn Ziele verblijt. 445 Hoe sal ic mijns herten vroecht te vollen wtspreken.
O Lief, nu ick by u ben mach mij niet ontbreken. Comt binnen Mensch met u geselschap van eeren, Wij willen druck vergeten en vruecht hanteren.
De mensche, Quade gewoonte ende Hope gaen binnen. Vrese sulcx mede bestaende, wort buyten ghestoten van Lief, die tot hem seydt:
Hola, staet buyten ghy leelicke troerighe beest, 450 Wat soect ghy hier te bedroeven ons vrolyke feest?
Neen Vrou, laet my in, ic ben een sorchvuldich poortier, Dat Leedt niet en coom verstoren u goede chier. Laet hem in of sluyt mij wt, wy mogen niet scheyden. Is dat so, gaet dan binnen onder u beyden.
455 Maer ghy helsche Duvelinne, sult buyten blijven, Want daer ghy sijt mach niemant vroechde bedrijven. Sy sluyt die duere. Leedt blijft alleen buyten.
4 Wtcomen
Daer blijft Leedt alleen, prijst haer self, en seyt het clachhuys Den Mensch veel nutter te zyn dant vluchtige lachhuys.
Daer is een tijdt van lachen, oock een tijdt van weenen.457 De Mensch is nu blij, maer sal haest suchten en steenen, Want het suyr volcht na tsoet, lief ist beginne van leet. 460 Al stootmen my wt, Vrese mijns niet en vergeet,
Die sal den mensch (ooc int meeste sijnder weelden) Ancxtelyken met mijn gedaente verbeelden.
Lief is wel bevallick en soet int vergaren, Maer int sceyden brengt Leet gedurich beswaren. 465 Wanneer Lief vluchtich als een drome vervliet,
Dan vintmen voor een cleyn vruecht so menich verdriet, Voor een pijnte soet wijns een vat scherpen azijns, En voor een uurken wellust een leven vol pijns. Tes waer, Liefs aensicht is boven tmijn behagelyc, 470 Maer haer eynde is boven tmijn ooc beclagelyc,
Want liefs eynt is leet, maer mijn eynt is liefs beginne. Waer dit verstant te recht in der Menschen sinne, Elck sou my beminnen boven het lief vroechdelyck, Want al ben ic niet schoon, ick ben seer doechdelyc. 475 Ick betuyne des Menschen onwech met doornen,475
Ick voorhoede veel sonden, ooc tgodlyc vertoornen, En ic can den Mensce by na ter doechden dwingen, Als lief, God vergetende, doet dansen en springen. Lief plompt het verstant, ic can dit hooch vercloecken, 480 Lief studeert ydele, ick doechdelycke boecken,
Lief is binnen vol leets, ick ben dat ick schijne. Lief is der sielen venijn, ick haer medecijne.
Noch wert lief van elc bemint door haer listich liegen En ic gehaet, om dat ick niemant can bedriegen.
5 Wtcomen
Bij haer comt Redelyck onderwijs segghende clachtich Dat de Mensch by lief geens leets en is gedachtich.
457 Vgl. tweede wtcomen, waar Leedt wordt aangekondigd als stom personagie. - Daer is..., Pred. 3:4.
475 betuyne omhaag; onwech slechte weg (Hos. 2:5). Deze plaats komt veel bij C. voor: Well. I. 14. 48; W.W. I fol. 396c[lees 396 bisc].
REDELYCK ONDERWIJS.LEEDT
485
+
Redelic onderwijs wt gestoten oft veriaecht synde comt buyten ende spreect
+
Ach leyder, hoe is de mensch dus geheel verkeert. Hy mint die hem quelt, en haet die hem mint en eert. Veriaecht hy my? Die hem so goeden raet was gevende. O quade gewoont, als lijm vastaenclevende,
Hoe maect ghy den haen, gestijft doort gemeen gevoelen.489 490 Ghy wilt smenschen brant deur tijtlyc lief vercoelen,
Maer waerlyck waerlyck, tsal hem noch met schanden missen.491
Want niet tijtlicx mach deeuwige siel dorst slissen.492 Helas Mensch, ick was heymelyck ingheroepen, Zeggende, ghy sult dees weelde pijnlyc becopen.494 495 Aensiet doch teynde, ten mach dus niet geduren.
Lust sal verdwynen, dan suldy smert besuren. Inde goede daghen hebt de quade voor ooghen. Dit lief is tijtlyck en vluchtich, ghy syt bedroghen. Ick weet dat u leedt buyten der doren verwacht. 500 Och wat baet het. Was ick niet bespot en belacht?
Maer ist wonder, dat hy my belacht en bespot? Hy veracht, vergeet en verlaet sijn Heer, sijn Godt.
Al is nochtans sijn staet sulckx dat het my moet deeren, Ic heb noch Hoop, want mits onder tbancketeeren504
505 Sach ic dat Vreese hem ancxtelijck quam noopen Deurt gedencken, dat lieft hem haest mocht ontloopen. Die ginc hem so troerens gal tot een saus toe voegen, Makende mits in sijn genoecht een ongenoegen. Dit sal hem noch brenghen tot goeden verstande, 510 Want selden leertmen dan met scha of met scande.
Ick hoore aen u woorden, Redelyck onderwijs, De Mensch en hout u in genen meerderen prijs Dan my, ic was ooc van voorspoets deur verstoten, Twelc my, nu ick selscap heb, min heeft verdroten. 515 Hoe wel voorseyde ghy hem tgunt haest sal geboeren.
489 Hoe maact ghy den haen wat brast gij (Fr. faire le coq; vgl. STOETT, Spreekw. nr. 747. 491 hem... missen verkeerd voor hem uitkomen.
492 slissen lessen. 494 becopen D: becomen. 504 mits midden.
Zyt ghy daer Leet, ghy sult hem noch haest doen troeren. Hem volcht Leet, die geen goet onderwijs wil volgen. Hy comt my haest thuys, God is op hem verbolgen. Adieu vrunt, ick gae s Menschen bedde bereyden. 520 Adieu Leet, O Heer wilt den mensch te recht geleyden.