T Godlyck versoeken comt met welverschult lyden, Nootlyck en nut inde Godt vergetende tyden.
Op dat de mensch sijn ziel niet en sou versuymen Int huys van voorspoet deurt boeleren en sluymen522
Met tijtlyck lief, daer op hy blintlyck versot is, Wanende dat sy der Zielen hoochste lot is, 525 Heeft de liefhebbende Godt wt lieft ghesonden
My, sijn versoekinge, om den mensch sijn sonden526 Deur cruys ende lyden voor ooghen te stellen En hem met plaghen, wonden, pijnen en quellen Te trecken wt der sonden pijnlycke vroechden 530 En eenichsins te dwingen opten wech der doechden.
Voorwaer, smenschen boosheyt is so hooch gecomen, Dat hijs hem niet en schaemt, maer derfs hem beromen. Sijn hovaerdige pronck laet naect gaen Gods armen,533
Sijn gulsige buyc laet ydel sijns naestens darmen, 535 Sijn gesontheyt vergeet den crancken vol verlangens,
Sijn ruyme weelde besoect geen benaude gevangens, Sijn Lijfs lust stelt der Zielen verdriet achterrugge, En syn gotloos hert acht God niet meer dan een mugge.
Somma, de Mensch leefde so gants onredelyck 540 Dat, so Godt hem in syn boosheyt liet vredelyck,
Men van Gode bynae had moghen vermoeden
Dat hy den Mensch niet bemint, om tsparen der roeden,
522 sluymen slempen. 526 versoekinge beproeving. 533 vgl. Matth. 25:35 vlgg.
Of dat hy, latende tquaet in sijn aenschouwen Heel ongestraft, niet wel Huys en conde houwen. 545 De Mensch heeft dan ghesondicht, daeromme lydt hy.
God mint den Mensch, en dien hy bemind castijdt hy.546
De mensch mach hem na zalich in cluchten meenen, Maer ic sal hem snellyc doen met suchten weenen.
Draecht sich dan de Mensch door Gods hulp so verstandelyck 550 Dat hy recht belyende sijn boosheyt schandelyck
Hem self straf waerdich kent en Gods roey can cussen,551 Stracx sal al sijn Leedt deur ghelatenheyt blussen.
Want des Menschen Hert en lydt gheen druck noch verdriet Dan als daer yet yeghen sijnen wille gheschiet.
555 So hy dan sich selfs onderwerpt Godes wille, Werdt sijn Hert oock int lyden rustich en stille.
Maer, hier staende, geschiet niet dat ik wtrechten zal Deurt spoedich behulp van mijn trouwe Knechten al. De tijt is voorhanden dat ick op weghen moet. 560 Dus trede ick van hier na t Huys van teghenspoet
Om mijn ontsichlycke dienaeren te halen561
En den hovaerdigen Mensch als stof cleyn te malen.
Hy treedt nae 't Huys van teghenspoet ende daer ghecomen sijnde clopt ende roept hy luyde: Hola hou ghesellen, comt altsamen rasch voort,
Elck met sijn Wapen toegherust, soo dat behoort
Pest, Honger, Oorloch, Armoede, Cranckheyt, Verachtinge, Haet, Gevanckenisse ende Pijne voortcomende wten huyse van tegenspoet, seggen gelykelyc:
565 Wat belieft ons Heere?
Ghy moet altsamen op een tocht
Om den verdoolden mensch in sonden qualic bedocht, Die sit in voorspoets Huys en boeleert met sijn lief. Hem suldy overvallen, ghelyck al[s] een Dief
546 Openb. 3:19; Hebr. 12:6.
551 Gods roey cussen, vgl. WNT. XIII, 662. 561 ontsichlycke ontzagbare.
Inder nacht comt om een buyt te beiaegen.
570 Bint hem wel vast, acht op geen smeeken noch clagen. Ruckt hem van Lief, brengt hem in teghenspoet by Leedt En coppelt hem daer aen.na 572
Goet Heer, wy sijn ghereet.
Tot yemants verdriet volbrengen wy gaerne ons eet.
Sy gaen binnen ende comen strackx voort metten Mensche ghebonden, den sy brengen int Huys van teghenspoet hem vast bindende aen Leet, ende laten hem verselschapt noch met Quade ghewoonte, die hem trouwelyck volcht, oock met Hope ende Vreese, die voorgaen, maer beyde stoorvoetende. De wyle sy noch binnen sijn, staet Godts versoeckinge buyten tot dat sy voortcomen ende hy dat binden vanden Mensche aen Leedt heeft ghesien, ende gaet dan terstont binnen.
2 Wtcomen
Dees trect Lief van en bint Leet an den sotten Mensche, Die vertwyfelt deurt derven van syn ydel wensche.
Wee mijns in dees bittere veranderinghe.
575 Men bint my aen Leet, Lief neemt haer wanderinghe. Ey Lief, is dit u trouwe, eerlyck voor ooghen? Noyt Man was van Vrouwe so deerlyc bedrogen. Fy Lief verganckelyck, vluchtich en tijtelyck, Diens Ziel aen u hing te laten dus spijtelyck? 580 Loonde dus mijn onverstandelyck verlanghen?580
Ach my, hoe coom ick dus schandelyck gevangen. Mijn vrinden vervreemden, mijn vyanden genaken, Hoop keert haer rug, ken mach hier niet wtgeraken.
Vrees dreycht met eeuwich verdriet, Leedt clemt my t Herte, 585 Dat het schijnt te bersten van druckighe smerte.
O waren nu mijn ogen geplaecht met blendicheyt. Laes, ick en sie rontsom niet dan ellendicheyt, Niet dan iammer, droefheyt en rouwelyc gequelle. My dunckt ick sit in een grouwelycke Helle, 590 Elck grypt mij hier aen als een boedel wredelyck.590
na 572 stoorvoetend schoorvoetend; versoeckinge D: versterckinge. 580 Loonde voor loondi loont gij (vgl. 606 soude zoudt gij). 590 boedel beul.
Hoe wel voorseydet my tonderwijs redelyck? Maer wt weelden verachte ic sijn trouwe woorden. O doot, comt my om tcorten van dees rouwe moorden.
3 Wtcomen
Maer reden toont syn sotheyt (om hem te ghenesen) Met Gods strengheyt en ghenade onvolpresen.
Redelyc onderwijs. Mensche. Quade gewoonte
My docht ick den Mensch daer troerich hoorde carmen. 595 Des werdt ick beweecht wt Hertelyck ontfermen
Om besoecken, of ick in sijn druck en lyden596
Meer vruchts sal doen dan in sijn weeldich verblyden. Godt versacht u Leedt, Mensch.
O Redelyck onderwijs,
Waer u raet gevolcht, ick had nu vroecht en prijs.
600 Maer dats te laet, ick wacht mijns Leedts gheen versachtinghe. My omhelsen armoey, boeyens en verachtinghe.
Nemmermeer coom ick tot het genoeghen stadich By my so seer begheert.
En of Godt, ws ghenaedich,
Bereyt waer u van nieus mildelyck te Jonnen 605 Beter ghenoeghen dan ghy wildelyck sout connen
Wenschen, wat soude dan segghen? Dat mach niet wesen.
Hoe dat?
Tghelaet mijnder Hopen en Vreesen Tuycht anders.
Wats dan? Zy sijn beyde onverstandel, Zot, onwijs en onversocht in desen handel609
610 Ende daerom oock heel onnosel en onschuldich. Ghy moet wat anders mercken, hoort maer geduldich. Ick zal u doorsaeck van u dolinge wysen,
Ooc den wech, die met eewich genoegen can spijsen. Dit sijn voorwaer twee alte treflycke saecken. 615 Condy my des genoegens wech vroet gemaecken.
Tander acht ic niet. Wat baet my donwech te kennen, Als ick my naden rechten wech dencke te wennen? Laech ick in een put en ghy dan wilde praten Van doorsaec mijns vallens, wat soud my dat baten, 620 Als ghy my ter wylen inden put liet legghen?
Dat sulde hooren, laet my onverstoort maer seggen. Godt heeft den Mensch gestelt tusschen goet ende quaet. Tquaet moet hy laten, tgoet volbrengen metter daet Zal hem wel sijn. Nu hevet quaet in u doverhant. 625 Toncruyt moet wt, eermen goey Terwe saeyt int Landt.
Also moet ghy ooc eerst u quaetheyt verlaten. Dit mach niet geschieden, ghy en moetse eerst haten. Sult ghyse ooc haten, ghy moet verstaen grondelyc Dat dit pijnlyck Leedt spruyt wt u quaetheyt sondelyck. 630 Siet, so staet de gront opte levende kennisse
Vant quade met sijn iammerlycke schennisse. Dese haet ontreckt dan tquade al dat hem voedt En doot dat allencxkens met alle sijn gebroedt. Als den Medecijn der Sieckten oorsaeck condt is,634 635 So achtmen dat de Crancke by na al gesont is.
Nu is u quaedt en oorsaeck van all u verdriet Vermetel oordeel, dats de bril daer ghy deur siet, Daer met u tgemeen gevoelen so heeft gebrilt Dat ghy in als oyt anders dan Godt hebt gewilt.639
640 De wijl dan Gods almoghende wil altijt gheschiet,
609 onversocht zonder ervaring. 634 den Medecijn de dokter. 639 als alles; oyt altijd.
En moecht ghy u eyghen wille volbrenghen niet. Dit maect u heel leven in onrusten pijnlyck Deurt sot verkiesen, gelockt met lusten schijnlyc. Ghy wout vernoeghen den Ziel, eeuwich van natueren, 645
+
Valsch Lief
+
Met schepsels verganckelyc, dit most ghy besuren. Alsoo bedrooch u tvalsche Lief dwaeslyck vercoren. En tvalsche Leet dacht u vertwijfelt te smoren.
Ist niet valsch Lief, dat den Mensch laet in ongenoeghen? In troeren? In suchten? In clagen? In wroegen?
650
+
Valsch Leedt
+
Soo ist oock valsch Leedt, dat van self niet en vermach Te brenghen in droefheyt, verdriet ofte gheclach. Voorwaer, meest troeren Rijcke mogende menschen Diet al schijnen te ghenieten nae hoor wenschen, Maer den Armen sietmen hertelycxte verblyden. 655
+
Wat het quaet is, dat den mensche quelt
+
Wat dunct u nu? Moet dit quaet niet eerst sijn gheweten? Let u ander quaet dan ordeel wt sot vermeten?
Waer dit wech, terstont soude u rust geboeren. Zo lang dit quaet ooc in u blijft, blijft ghy in troeren. Hier door hielt ghy tghoet voor quaet en tquade voor goet. 660 Na dees pijp ist ooc dat Hoop en Vrees dansen moet.
Want deen benaersticht tvercrygen van sulc goet begeert, Dander arbeyt te vlieden tgewaende quaet dat deert. Verstadi my oock wel?
Ja ick inder waerheyt.
So valter, O Mensch, nu voorts luttel swaerheyt, 665 Want nu u lust met valsch Lief wat is vercoelt
En ghy het Leet pijnlyc met spaey berouwe gevoelt, So meijn ick niet dat ghy nu vastelyc wetende Waert u deert, dit smertich gevoel vergetende, Lichtelyck weer van nieus sult mogen betrouwen 670 U vermetel ordeel, baermoeder van rouwen,
Gelyc een, dien des vuyrs aert eerst was onbecant, Om sijn hant te coelen, die int vuyr was gebrant, Deur niemants vroetmaken hem weer sou vercloeken Int heete vuyr coude vercoelinge te soeken.671-674 675 Want, so elc mensch natuerlyc vliet sijn bederven
En tgeen hy goet waent gaerne soude verwerven, En mach niemant sporende na lustige ruste Rust soeken in bekende onrustige luste,
Want dat waer eygen bederven gesocht moetwillich. 680 Al dat ghy segt is oprecht, redelyck en billich.
Maer u doen is onrecht, onbillich, onredelyck, Dat ghy Mensch, met reden begaeft soo eedelyck, Boven allen creaturen in grooter waerden
Vanden schepper gestelt hier opter aerden, 685 In sijn tijt met sijn gaven gevoet sorchvuldich,
So dat ghy Gode alt leeven deur sijt schuldich Willige onderdanicheyt sonder verdrieten,
Niet dat hy u, maer ghy sijn goetheyt sou genieten. Dat is, dat ghy recht doende salich sout wesen, 690 Dat ghy mensche, seg ic, dien goeden God gepresen
Die eeuwich is, heerlyc en van wonderlycker macht, So vermetelyck in sijn geboden hebt veracht,
Doende in sijn tijt, op sijn cost, niet sijn, maer u wille Tot u bederven. Wat meyndy, al swycht god stille, 695 Dat dese u onrechtvaerdicheyt is vergeeten?
Och neen, al wist het Godt niet, ick wordt gebeten, Geknaecht, veroordeelt en wredelyck ghewroecht In mijn geweeten, en heb oock stadich ongenoecht. Bevinde ick dan hier al een voorsmaec vander hellen, 700 Ach, hoe sal Gods oordeel mijn Ziel noch eeuwich quellen?
Dat hebdy al recht, want wert int straffen der sonden Van Mensch tegen mensch so groot onderscheyt ghevonden Dat een selve mesdaet, wesende bedreeven
Tegen den Lantsheer, nemmermeer wert vergeeven, 705 Maer teghen eenich Onderzaet, nade ghewoent,
Al waer sy oock grooter, al te licht wert ghesoent, Wat meyndy comt u toe, sal Godt nae rechtschuldicheyt Straffen al der mesdaden menichvuldicheyt
710 Venijnde Spinne, vuyle Worm, en wroetende Mier Teghen den Godtlycken Maiesteyt ghepleecht? Neemt ghy u overtredingen eens recht voor oogen, Ghy sult met waerheyt hertelyck roepen moghen: O goede Godt, al quamen alder menschen plagen 715 Op my alleen, noch waer ic niet na schult geslagen.
Ick bekent, och ick en macht geensins weerspreken. Ic ben verloren, wil God al mijn boosheyt wreken. Al lydt ghy wat, u gheschiet dan gheen onrecht?
O neen.
Wee mijns, indien Godt met my int oordeel wil treen. 720 Helas, mijn quaet is te groot, oock te overdadich.
Sijt getroost, al syt ghy sondich, God is genadich. Sijn u sonden groot ende u qualen smertich, Ongemeten groter is Gods goetheyt bermhertich. De sond is so machtich niet om u te bederven, 725 Als Gods ghenaede om u sijn goetheyt te erven,
Want Gods bermherticheyt overtreft al sijn wercken. Dat can ick nu verstaen, begrypen en mercken Door u heylsaem en troostlycke leeringe, Redelyck onderwijs. O met wat vereeringe 730 Sal ick u dancken?
Ick wil gheen loon bedinghen
Dan dat ghy pijnt mijn segghen dadich te volbringen.731
Dat sal u nut sijn, my Lief, Gode een eere. Maer dat ghyt verstaet, ick bent niet die daer lere. Mijn woorden getuygen wel vant waerachtich leeven, 735 Maer daer is een ander, die salt u crachtich gheeven,
Dat is Sgeests verlichtinge, die levendich onderricht.
Ick ben de duyster Lannterne, sy ist clare licht, Ick ben de scheyde, sy ist tweesnijdighe Zwaert, Ick ben de creb, sy ist levende Kindeken waert,737-739
740 En ick ben de Maen, ontleenende mijn claerheyt Van haer, want sy is de Godlyke glants der waerheyt.
Sy sal haest selve troostelyck by u comen, Zoo ick na aen u gestalt wel heb vernomen. Nadien ick dan tmijn heb gedaen, gae ick strycken. 745 Want de minder behoort sijn meerder te wycken.
Adieu mensch, leert meer en meer kennen en haten U vermetel oordeel, so moechdyt grontlyck laten.
Redelyck onderwijs ghaet binnen, met een vlucht compt voore Sgheests inspraecke, een schoon eerbaer Vrouwe, hebbende inde rechterhand een Gulden Sterre ende inden slinker een Boeck, van maecxel als een Menschen Herte.
4 Wtcomen
Hier na suvert des Geests inspraec syn ogen met vroechden, Baert goede wil, en wyst hem terscholen van doechden.
SGEESTS INSPRAKE.MENSCH.
Hier coom ick, den Mensch, die aender sonden cluyster leyt, Ghebrilt met vermetelt ooordeel in duysterheyt,
750 Gants verlaten in tegenspoedicheyts hoecken, Vol troerens en ware ootmoedicheyts soecken.
De hovaerdige blijft altijt van Godt verstoten, Dootmoedige heeft oyt Gods goetheyt genoten. Wie sadt is in hem self, blijft ydel met ongedult, 755 De hongerige Ziele wert met goeden vervult.
Ende wie wijs is in sijn oogen, blijft een sot,
Maer wie hem self dwaes kent, wort wijs deur den wijsen Godt.757
737-739 Volgens Becker zijn de in deze verzen voorkomende tegenstellingen: Lannterne - licht, scheyde - Zwaert, creb - levendt Kindeken een reminiscentie (C. schreef immers ‘sonder alle behulp van geleerde Boecken’) aan Sebastian Franck's ‘Paradoxa’, Vorrede 7vvlgg: ‘Buchstaben der Schrifft... nur eine Krippe Christi, der Tod, Finsternusz, Monstrantz, Arch, Scheide, Latern, Zeug-nusz, Schlosz, verschlossen Buch etc. Gottes Wort aber der Heilige Geist, das Liecht, Schlüssel, Schwerdt, Leben, Heiligthum, Brod und Christus ist’. Of Par, N. 124 (Scriptura verbi Dei vivi et luminis veri imago et lucerna): ‘die Schrifft und äusser wort nur desz wahren wesentlichen innern Worts Bild, Scheid, Monstrantz, Kripp, Schatt, Mund (Mond?) und Latern sey’ (S. 288, uitg. van 1690). Zie over Franck en Coornhert BECKER's art. in Ned. Arch. v. Kerkg. 1925 bl. 294.
Want van dootmoedighe ziel maect Godt sijn woning En gebiet daer alleen als een wijse Coning.
760 De mensch is nu deurt onderwijs van redelycheyt Vernedert ende bezaticht in zedelicheyt.
+
zy sprect me totten mensche
+
Dus wil ick bestaen tbegonnen werck te volmaken. God verbly u mensch. Zegt my, hoe staen u saken? O Edel Vrouwe, wijckt van my, ick ben sondich,
765 Vol boosheyts, vol snootheyts, vol quaetheyts, ick kent grondich,765
Op dat u Hemelsch Licht my niet en omschijne. Want het valt (om dongewoent) mijn ogen pijne. Die swemmen smertelyck in droevige tranen, Verduystert en benevelt deur twijfelyck wanen. 770 Neen mensch, ic wijc niet, want dit u eygen misprijsen
+
Zy trect den bril af, breectse ende werptse onder den Voeten seggende
+
Wter harten, maect my lustich u tonderwijsen. Wech wech met desen helsen schadelycken brille, Oorsaeck van u overdadelycke wille.773
Stucken leytse, die salt ghesicht niet meer lieghen, 775 Noch u met valsch Lief en Leet dootlyck bedriegen.
Nu behoufter op u oogen oock wel ghelet. Daer toe heb ick een oochwater scherp, claer en net. Het suyvert alt vuyl dat hier op en onder leyt,
+
Zy stort wt een glaesken wat water op sijn ogen
+
Tes seer seltsaem, genaemt onpartijdich onderscheyt. 780 Biet my dogen, ick sal daer af wat in druypen,
Neemt daer Mensch, leest dien Boeck, ghy sult den sin suypen781 Vant Godlyck verstant, het is des Herten Boeck.782
+
Zy geeft hem een Boeck van forme als een herte
+
Och wat vind ick hier (hoe wel ick noch met smerten zoeck
765 kent beken het.
773 overdadelyck overmoedig. 781 suypen in u opnemen, indrinken.
782 Het beeld van het boek des herten is volgens Becker ook overgenomen van Sebastian Franck. Op bl. 677/8 van de Paradoxa staat: ‘ich wollte, dasz ein jeder vor allen Dingen von Gott gelehrt, das Buch seines Hertzens lesete und die Stimm des Lambs und Worts innhörete, nachmals die Schrifft und aller Zeugen Gottes Bücher nicht zur Lehr, sondern allein zum Zeugnis lesete...’ Coornhert gebruikt dit beeld ook nog in vss. 1013 en 1484; verder in W.W. I fol. 468c(lees 468 bisc): De thien Maeghden, en W.W. III 401a. Ook bij Louris Jansz. ‘Van Jesus onder die Leraars’ (uitg. N.V.D. LAAN, Noordned. Rederijkersspelen, bl. 166).
Deurt Waters bijten) och, wat vind ic hier beschreven. 785 Hier staet het alles volcomentlyck int leeven
Dat Redelyck onderwijs my oyt vermaende So trouwelyck, al wast dat ickx dromen waende.
+
Zy hout den sterre overt Boeck. hy leest
+
Nu sie ick trechte Lief en Leedt waerachtelyck Met den middelen daer toe gants eendrachtelyck 790 Over een stemmende met al sijne woorden
Die mijn onghelovige ooren dooflyck hoorden. Hoe wel ghy, mensch, trechte Lief en Leet nu so kent, Dat u Hert ernstlyc van sonde ter doechden went, So dat ghy in u vindt een drijvende luste, 795 Nochtans leyt u daer in geen blijvende ruste,
Want lust sonder oufening macht geen ure herden, Doecht moet door tstadich plegen u natuere werden,797 Onbearbeyde lust verdort, als tzaet opten steen, Doecht die niet diep wortelt, blijft onvruchtbaer alleen. 800 Studeert ghy dit les niet, de gront blijft u verholen.
Waer sal ick dit studeren? Inder doechden scholen.
Dit sulde vinden, tot u troerens versachten, Int vlytich letten op u woort, werck en ghedachten. Nu Mensch, opdat ick u Leet gerievelyc blusse, 805
+
Zy cust hem
+
Ist oock tijt dat ick u eens lieflyck cusse.
Leert cloeck, ick schijn wech te gaen, maer sal niet scheyden Om u met mijn verlichtinge recht te leyden.
Sgheests verlichtinghe snapt binnen ende stelt byden Mensch een Knechtghen ghenaempt goede wille.
5 Wtcomen
Daerwerts pijnt hem goede wille te dringhen,
Maer hem faelt macht om tgewilde goet te volbringen.
M e n s c h . G o e d e w i l l e . Q u a d e g h e w o e n t Compt mede aensluypen. Noyt mijn dagen bevoeld ick t Herte so ontstelt
797 Vgl. vs. 1069 en zie Well. III. 1. 27, en W.W. fol. 466d
Als onder dat cussen, tschijnet noch van vroechden smelt. 810 Zoo soet en minlyck quam dat cusken ghecropen
Tot in mijn borst; hert, moedt en siel tging al open. Mijn cracht verdween, den storm hiel op, twert haest stille. Wat ou! Ic gevoel my gants van een ander wille.813
Waen comt dit doch?
Deurt by sijn van my, u wille goet,
815 Overmits Sgheests verlichting tot een stille boet815
Gheestelyck en wonderlyck in u gheboren. Rust niet langher, laet gheen tijdt ledich verlooren. Rasch op, laet ons spoeden totten school der doechden. O goede wille, ghy doet my t Hert vervroechden. 820 Nu ghy met my sijt en mach my niemandt letten.
Ick wil trouwelyck lijf en goet by u op setten. Biet my de hant, laet ons vrolyck gaen wanderen. My lust wt het quaedt int goedt te veranderen.
Here God, hoe slap en crachteloos sijn mijn beenen, 825 Ic mach nau staen, comt wil, laet my aen u leenen.