Staatsland en traditioneel land

Zambia is verdeeld in staatsland en traditioneel land, ook wel chief land genoemd. Staatland behoort toe aan de overheid. Het traditionele land behoort toe aan de verschillende

chiefdoms27. Ongeveer 94% van Zambia bestaat uit traditioneel land (Adams 2003:10). Op onderstaande kaart van Zambia is deze verdeling te zien. Het zwarte gedeelte is staatsland en het witte is traditioneel land. In het zwarte gebied liggen de twee belangrijkste en grootste steden Lusaka en Kabwe.

Figuur 3. Plattegrond van verdeling staatland en traditioneel land in Zambia (Bron: Van loenen 1999:4)

Het traditionele land wordt bestuurd door de chiefs en hun village headmen. Er wordt volgens twee village headmens uit Kabundi area gehandeld in overeenstemming met de gemeenschap om zo conflicten te voorkomen. Er is namelijk geen formele procedure voor conflicten over land. Als er een conflict ontstaat, wordt dat over het algemeen opgelost door de village headman en een groep respectabele ouderen uit de betreffende chiefdom. Als er geen

overeenstemming wordt bereikt bestaat de mogelijkheid om naar het Lands Tribunal te gaan. Als gevolg van het handelen in overeenstemming met de gemeenschap zijn geschillen over traditioneel land zeldzaam. Men weet hierdoor immers wie welke landrechten heeft (Mulolwa 1999 in van Loenen 1999:4). Daarnaast is er tot op heden altijd voldoende land geweest waardoor er volgens de dorpsoudsten in Kabundi onderling weinig geschillen voorkomen.       

27

Over het algemeen is het de rol van de chief om de verwerving en het gebruik van land te reguleren. De president van Zambia heeft echter de macht om elk stukje traditioneel land op te eisen op basis van de local customary law on land tenure. Ondanks het feit dat het gebruikelijk is dat de president ook met de desbetreffende chief en lokale autoriteiten gaat overleggen en hen om toestemming vraagt, heeft de President officieel de macht om het besluit van de chief te verwerpen (Lands Act 1995 Part II section 3.4a and b). Daarnaast speelt hier ook een rol dat de chiefs een salaris en een auto van de overheid krijgen, omdat ze een belangrijke rol spelen in de samenleving. Hierdoor zijn de chiefs vaak in tweestrijd en kan er getwijfeld worden aan hun intenties. ‘Are you here to serve your community or to serve the

president?’ vroeg een dorpsoudste aan Chief Muchinda28 toen de besprekingen over Nansanga

begonnen. ‘It’s not easy being a chief, so luckily he has the village headmen and the elders who can guide and help him making a right decision. It’s an honor to become a chief, but it’s not your own decision. When a chief dies, the extended family gathers and decide who is going to replace the deceased chief’ vertelt de dorpsoudste. De nieuwe chief kan dus een familielid zijn van de voormalige chief dat daar helemaal niet is opgegroeid of nog aan het studeren is. Om ervoor te zorgen dat het belang van de gemeenschap voorop staat zijn de village headmen en dorpsoudsten van groot belang. In meerdere interviews kwam naar voren dat de chief niet zo snel zijn land zal opgeven aan de overheid, aangezien hij dan ook aanzien verlies doordat zijn chiefdom steeds kleiner wordt.

Een belangrijk aspect van traditioneel land is dat het alleen vrij toegankelijk is voor de gemeenschap van het desbetreffende chiefdom (van Loenen 1999:4). Echter moet eenieder vooraf wel toestemming vragen aan de chief zodat er geen conflicten kunnen ontstaan over de plek en de grootte van het land. Er zijn verschillende manieren om land te verkrijgen:

onontgonnen gebied bruikbaar maken, land als geschenk te krijgen, aankoop van land,

overdracht van land in ruil voor goederen en/of diensten en overdracht van land door huwelijk (Ibid.). Voor een buitenstaander -zoals iemand van een ander chiefdom- is het moeilijker om toestemming van de chief te krijgen. De Daco gaf hierbij als uitleg dat de chief wil weten waarom die buitenstaander in zijn gebied land wil hebben en wat zijn plannen ermee zijn.

Een ander belangrijk aspect van traditioneel land is dat het land niet officieel wordt geregistreerd met eigendomsrechten, maar wel wordt erkend als individueel eigendom zolang iemand leeft. Het individueel eigendom houdt in dat het recht wordt gegeven om het land te gebruiken en te bewonen voor zolang als diegene dat wil. De eigenaar heeft daarmee ook       

28

Chief Muchinda is de Chief van onder andere het gebied waar Nansanga ligt. Hij was in december 2011 overleden, maar zijn opvolger was destijds nog niet gekozen.

meer rechten dan enig ander persoon (Van Loenen 1999:4). Als bewijs van eigendom wordt door de chief een brief geschreven (Roth, 1995:161 in Van Loenen 1999:5), maar er vindt geen officiële registratie plaats in een kadaster. Het is echter wel mogelijk om je land officieel te laten registeren, maar de rurale gemeenschappen zien hier van de noodzaak niet in (van Loenen 1999:5). ‘It’s not a transparent system and we don’t know or understand the exact impact of land registration. We also have to travel to Lusaka for registration while we don’t even have enough money to travel to the Boma. Also the chief doesn’t encourage us so why would we take the effort?’ vertellen Mary en Davies. Volgens de Daco zal de chief zijn gemeenschap inderdaad niet zo snel aansporen om hun land te registreren, aangezien het land dan staatsland wordt. Dit betekent dat de chief er geen zeggenschap meer over heeft en in aanzien daalt.

Er zijn geen regels over hoe grond bewerkt en gebruikt moet worden, maar de laatste jaren is hierin wel het een en ander veranderd. De overheid heeft landbouwprojecten

geïnitieerd met volgens de Daco als doel om een intensievere manier van landgebruik te stimuleren om zo de lage landbouwproductie te verhogen. Door de geïnitieerde projecten is het verschil ontstaan tussen subsistence farming en conservation farming.