St. Maarten is geen typisch Caribische plantagesamenleving geweest, maar kende evenals de rest van het Caribisch gebied, een aan ras gere-lateerd klassensysteem. Keur en Keur, die eind jaren vijftig etnografisch onderzoek hebben verricht op de Bovenwinden, noemden economische positie, opleiding en kleur als drie criteria die destijds iemands klassen-positie op St. Maarten konden bepalen (Keur en Keur, 1960: 248).16
De samenleving van St. Maarten bestond destijds uit een elite, die Keur en Keur de ‘up-street whites’ noemden (Keur en Keur, 1960: 247).17 Dit waren veelal nakomelingen van de oude plantersfamilies. Daarnaast bestond er een groep van ongeveer vijf andere families. Oorspronkelijk was deze groep niet zo welvarend, maar de families wisten wel een economisch dominante positie in de maatschappij te verwerven.18 Claude Wathey, afkomstig uit een van deze families heeft gedurende veertig jaar het poli-tieke leven op het eiland gedomineerd.
De in Nederland geboren Nederlanders werden sociaal hoog aangeslagen. Zij vormden wat hun sociale leven betreft een aparte groep (Winkel, 1986: 55).19
Daarnaast kende men ook een ‘upper coloured group’. Dit waren gekleurde nakomelingen, vaak buitenechtelijke kinderen van veelal blanke mannen en Afrikaanse slavinnen, die vanwege hun afkomst in de loop der tijden beter onderwijs hadden genoten en mede daardoor invloedrijke(re) posities in de samenleving gingen bezetten. Volgens Keur en Keur func-tioneerden deze twee als afzonderlijke groepen en was de relatie tussen beide groepen vrij formeel van aard (Keur en Keur, 1960: 250-251).
De rest van de bevolking behoorde tot de midden- en lagere klasse. Tot de middenklasse behoorden vooral de kleine zelfstandigen. Dit waren perso-nen met een winkel of een taxi of mensen die in vaste dienst waren bij de overheid. Tot de lagere klasse behoorden zij die afhankelijk waren van het geld dat familieleden in het buitenland hen toestuurden. Dit gold ook voor degenen die voor hun bestaan afhankelijk waren van overheidshulp (Keur en Keur, 1960: 249).
Ook immigranten uit de omliggende eilanden behoorden tot de lage en middenklasse. Zij assimileerden met de St. Maartenaren uit deze groepen. Door de economische vooruitgang in de laatste decennia is er een grotere sociale mobiliteit ontstaan onder de bevolking van St. Maarten. De raciale
16 Volgens hen was het moeilijk te zeggen welke van de drie het belangrijkste was, daar de verschillende groepen andere prioriteiten stelden (Keur en Keur, 1960: 248). Vier jaar later stelden Keur en Keur in hun artikel ‘The nature of recent change in the Dutch windward islands’, dat de strikte scheiding op basis van kleur in 1963 minder werd (Winkel geciteerd in Keur en Keur, 1986: 55).
17 Deze plantersfamilies woonden in het westelijke deel van de Front Street, dat nog steeds ‘Up Street ’ genoemd wordt.
18 G.J. Kruijer, Boekbespreking Windward children. In: W.I.Gids, 1963, p. 89-98. Deze groep wordt de Up-street so-called whites genoemd.
19 Deze zijn werkzaam als onderwijzers, ambtenaren, artsen en politieagenten.
WODC_255_14.indd Sec4:36
verhoudingen zijn niet helemaal verdwenen, maar kwaliteiten zoals oplei-ding en economische positie beginnen een steeds grotere rol te spelen in de bepaling van sociale posities (Winkel, 1985: 55).
2.5 De financieel-economische situatie sinds de jaren vijftig De economische situatie op St. Maarten, Saba en St. Eustatius was tot aan het eind van de jaren vijftig relatief armoedig. De landbouw op St. Maarten, zoals de suikerrietteelt, de katoenteelt en teelt van ande-re tropische handelsgewassen, was te gronde gegaan als gevolg van verschillende omstandigheden. Tevens verdween de ooit zo belangrijke zoutwinning.
2.5.1 Hoogwaardige faciliteiten
Zowel de verblijfs- als de cruisetoeristen hebben gezorgd voor een uitge-breide en hoogwaardige infrastructuur: lucht- en zeehavenverbindingen, telecommunicatie, leef- en verblijfsfaciliteiten. De hoofdstad heeft een belangrijke voorzieningfunctie voor de bevolking. Zo zijn bijvoorbeeld de meeste grote winkels daar gevestigd. Ook in financieel opzicht neemt het een belangrijke positie in, omdat de hoofdkantoren van de banken daar gevestigd zijn. Het karakter van de hoofdstad wordt in belangrijke mate bepaald door toerisme. De Frontstreet bestaat tegenwoordig voornamelijk uit duty-free shops, restaurants, bars, hotels en casino’s en heeft nagenoeg geen woonfunctie meer.
St. Maarten is per boot en per vliegtuig te bereiken. In de jaren zestig kreeg het eiland regelmatige scheepvaartverbindingen met de Beneden-windse Eilanden, Amsterdam, de Verenigde Staten en de omliggende grote eilanden (Hoetink, 1969: 518). Met de komst van het toerisme is de verbinding met de buitenwereld steeds meer verbeterd. Het begon in 1964 toen bij Point Blanche de A.C. Wathey-pier in gebruik werd genomen, waar grotere zeeschepen konden aanmeren20 (Hoetink, 1969: 517, 518). In de jaren zestig bezochten jaarlijks 72 cruiseschepen en 155 vracht- en passagierschepen het eiland (Hoetink, 1969: 518). Tegenwoordig ontvangt St. Maarten jaarlijks ongeveer 1,4 miljoen cruisepassagiers.21
In dezelfde periode werd de Prinses Juliana Luchthaven, die in 1943 werd gebouwd aan de zuidzijde van de Simpson Bay Lagoon uitgebreid. Door de uitbreidingen en verbeteringen groeide het in 1973 uit tot een moderne
20 Deze pier was gebouwd met steun van de toenmalige EEG voor een bedrag van 2,3 miljoen gulden (Hoetink, 1969: 517, 518).
21 Bron: www.internationalreports.net/theamericas/stmartin/2006/commissioner.html en www.centralbank.an/ tables/tables/main-10-1.htm.
WODC_255_14.indd Sec4:37
luchthaven die nu ook geschikt was om straalverkeersvliegtuigen uit de Verenigde Staten te ontvangen. De – nieuwe – uitbreiding van 1983 leidde tot een grotere groei en drukte op de luchthaven, steeds meer het stem-pel van toerisme krijgend. In 1963 was het aantal passagiers nog 13.419, in 2005 was dit gestegen tot 1.663.226 passagiers.22 De meeste toeristen zijn afkomstig uit de Verenigde Staten. De nieuwe luchthaven die in 2006 in gebruik is genomen, zal 2,5 miljoen passagiers per jaar moeten verwerken.23 Er zijn dagelijkse verbindingen met New York, Miami, Puer-to Rico, Curaçao, Saba en St. Eustatius. Ook landt er, vooral in de drukke decemberperiode, een groot aantal privéjets per dag. Tussen 22 decem-ber 2006 en 5 januari 2007 bijvoorbeeld heeft het vliegveld meer dan 833 vluchten van privéjets afgehandeld.24 Deze vliegtuigen brengen in deze tijd van het jaar ook de rich and famous naar het eiland. Het vliegveld op St. Maarten biedt specifieke voorzieningen voor deze privéjets. Er is bijvoorbeeld een gebouw naast de reguliere terminal, waar de specifieke diensten voor privéjets zijn ondergebracht. Bedrijven die privéjets van diensten voorzien, kunnen zich er vestigen en er zijn aparte security-, immigratie- en douanediensten. Volgens informatie van het vliegveld wordt gezorgd voor een omgeving zonder al te veel gedoe (a hassle-free environment).25
St. Maarten is met haar internationale vliegveld, Prinses Juliana Interna-tional Airport, een uitstekende gateway tot zowel de Verenigde Staten, als Europa en de vele kleine eilanden in de omgeving. Zo kan rechtstreeks op New York, Miami en San Juan gevlogen worden. Seizoensgebonden wordt (rechtstreeks) gevlogen vanaf Newark, N.J., Detroit, Minneapo-lis, Charlotte en Philadelphia. Daarnaast zijn er verschillende vluchten beschikbaar vanuit de Verenigde Staten. Verder zijn er rechtstreekse vluchten naar St. Maarten vanuit o.a. Aruba, Curaçao en Bonaire, Anti-gua, St. Croix, St. Kitts, St. Thomas, St. Kitts/Nevis, Saba, St. Eustatius, Anguilla, Saint-Barthélemy, Dominica, de Dominicaanse Republiek en Tortola.26
Ook vanaf zee is St. Maarten de laatste jaren toegankelijker geworden. In 2003 werd de Simpson Bay Bridge geopend, waardoor grote zeil- en motorjachten moeiteloos hun weg kunnen vinden naar de van alle luxe voorziene jachthavens in Simpson Bay. Daarnaast werd de megajacht-haven ‘Isle De Sol’ op Snoopy Island in de lagune en de Marina van Port de Plaisance gerealiseerd.
22 Bron: www.pjiae.com/business-movements.html.
23 Quaterly Bulletin, 2003. Bank van de Nederlandse Antillen: 67. 24 Bron: www.pjiae.com/pdfs/company-profile.pdf.
25 Ibid.
26 Bron: Website Toeristen Bureau St. Maarten, www.st-maarten.com.
WODC_255_14.indd Sec4:38
Met de toename van het toerisme heeft tevens het dienst- en service-verlenend apparaat van St. Maarten een vlucht genomen:
autoverhuurbedrijven, restaurants, nachtclubs, watersportondernemin-gen, casino’s, toeristenwinkels, dancings, et cetera.
Vooral door de infrastructuur, de hoogwaardige faciliteiten, het uitge-breide dienst- en serviceverlenende apparaat, de zon, de zee en de relatief korte afstand tot de Verenigde Staten, zijn de afgelopen dertig jaar niet alleen veel Amerikaanse massatoeristen naar de eilanden gekomen, maar ook Amerikaanse sterren en politieke machthebbers. Ze worden vervol-gens per helikopter naar Saint-Barthélemy of St. Kitts gevlogen of huren een jacht om te varen in de Caribische zee.27 Niet onbelangrijk daarbij is dat St. Maarten een redelijke mate van anonimiteit biedt: megasterren, politieke machthebbers en zakenlui kunnen in relatieve anonimiteit hun zaken behartigen of juist relaxen.
2.5.2 Economische ontwikkelingen sinds 2000
Sinds begin jaren 2000 groeit de economie van St. Maarten volop (zie figuur 2). In 2004 is er volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) sprake van een groei van 4,5% en in 2005 een groei van 4,8%. De groei is gemeten naar de toename van het inkomen van de bevolking (het Bruto Nationaal Product).
Figuur 2 Ontwikkelingen in het bruto nationaal product van St. Maarten, 2000-2004 864 894 914 977 1039 0 200 400 600 800 1.000 1.200 2000 2001 2002 2003 2004 mln ANG
27 Amigoe, Napa reportage, Grenzeloze serviceverlening op St. Maarten, 26 april 2003.
WODC_255_14.indd Sec4:39
Vooral de bouwsector maakt de laatste jaren een belangrijke groei door; tussen 2004 en 2005 was sprake van een groei van 10%. De afgelopen jaren zijn er zowel door de overheid als door de private sector verschillende grote bouwprojecten gestart, waaronder de Wathey Pier voor de aanleg van grote cruiseschepen, de nieuwe luchthaven (90 miljoen US dollar) en het project ‘Beautification Philipsburg’. De weg- en waterbouwsector op St. Maarten is grotendeels in handen van twee Nederlandse bouwbedrij-ven (Windward Roads N.V. en Koop N.V).
Ook de financiële sector heeft in 2005 een groei van 7% gekend ten opzich-te van 2004. De op het toerisme gebaseerde economie kent een inopzich-tensieve geldomloop. Volgens informatie van de Bank van de Nederlandse Antillen zijn momenteel op St. Maarten elf verschillende financiële instellingen gevestigd.28
Op het Benedenwindse Eiland Curaçao is in de jaren zeventig en tachtig de trust-29 en de offshore-sector populair geworden. Grote buitenlandse financiële instellingen openden vestigingen op Curaçao, waaronder de ING bank, de Rabobank, Citco en Fortis. Daarnaast werden diverse lokale trustkantoren geopend. Deze ontwikkeling heeft in veel mindere mate plaatsgevonden op St. Maarten. In die periode hebben slechts enkele trustkantoren hun deuren op St. Maarten geopend, en ook in de periode daarna is deze financiële dienstverlening relatief beperkt gebleven. Op de nabij gelegen eilanden Anguilla, Antigua en Barbuda heeft echter wel een snelle groei van de financiële sector plaatsgevonden. Alleen al het eiland Antigua met een inwonertal van ongeveer 63.000, telt meer dan 125 banken. Het is niet ongebruikelijk voor ondernemers op St. Maarten om voor één of meerdere rechtspersonen een trustrekening bij een bank te hebben op één van deze eilanden.
De handelssector op St. Maarten draagt 30% bij aan het totale BNP. De handel heeft in 2005 ten opzichte van 2004 een groei doorgemaakt van 9%. Wat St. Maarten bijzonder aantrekkelijk maakt voor de handel in tegenstelling tot een aantal omringende landen, is het belastingvrije handelsverkeer: er worden op St. Maarten geen invoerrechten geheven.
28 Eén lokale retailbank, te weten de Windward Islands Bank N.V; één lokale dochteronderneming van een buitenlandse bank, namelijk R.B.T.T. bank N.V; twee filialen van een buitenlandse bank, te weten ‘First Caribbean International Bank (Cayman) Limited’ en de ‘the Bank of Nova Scotia’; twee (gespecialiseerde) kredietmaatschappijen, namelijk de ‘Christian Kingdom Cooperative’ en ‘Island Finance’; vijf trustkantoren, namelijk: Amaco (St. Maarten) N.V., Citco St. Maarten N.V., Ideal Management N.V. (Twin Trust.), St. Maarten International Trust Company N.V., Standard Trust Company (St. Maarten) N.V. Bron: Bank van de Nederlandse Antillen, www.centralbank.an.
29 Een trust is een rechtsvorm waar vermogen in ondergebracht kan worden dat door derden wordt beheerd. De eigenaar van de trust kan anoniem blijven.
WODC_255_14.indd Sec4:40
Dit bijvoorbeeld in tegenstelling tot Curaçao, waar dit alleen in de vrije zone het geval is.
Het verblijfstoerisme is in 2005 teruggelopen met 1,5% (ten opzichte van het jaar daarvoor). Het cruisetoerisme daarentegen steeg met ruim 10%, dit terwijl het aantal bezoekende toeristenschepen met 4% is gedaald in 2005. De Simpson Bay Lagoon Authority registreerde in 2005 een toename van 5% in het aantal bezoekende megajachten.30
Wat betreft Saba en St. Eustatius zijn weinig tot geen gegevens bij het CBS bekend inzake de economie op de eilanden.