Een social media platform als veld

Volgens Bourdieu zijn de algemene veldwetten toepasbaar op verschillende velden, zodat wat wordt geleerd over het functioneren van ieder afzonderlijk veld, gebruikt kan worden om andere velden te onderzoeken en te interpreteren (Bourdieu 171). Alleen nu is het zo dat het culturele veld en het veld van de sociale media

tegenstrijdige belangen kennen, die het functioneren van het veld beïnvloeden. Bourdieu noemt het culturele veld een uitzonderlijk veld, een veld dat de economie ontkent, terwijl juist die economische belangen een grote rol spelen bij social media platforms. Ondanks dit essentiële verschil tussen de velden lijken een aantal

algemene veldwetten en structuren uit de fysieke sociale ruimte, ook van toepassing op social media platforms.

De structuur van een veld wordt bepaald door de verdeling van kapitaal op een gegeven moment. Over hoe meer kapitaal een actor beschikt, hoe beter de positie in het veld. In het culturele veld is het kapitaal dat een actor bezit voor een groot deel onzichtbaar. Bij een eerste ontmoeting is aan de oppervlakte niet direct zichtbaar wat voor opleiding die persoon heeft genoten en welke sociale contacten hij heeft. Op een social media platform zijn de posities van actoren veel explicieter zichtbaar, doordat veel persoonlijke gegevens, voorkeuren en het aantal sociale contacten van een gebruiker worden weergegeven op het gebruiksprofiel. De sociale verbindingen worden omgezet in getallen waaraan algoritmische regels verbonden zijn. Deze algoritmes werken volgens een populariteitsprincipe en berekenen de populariteit op

50

basis van het aantal connecties. Dit terwijl in het culturele veld ook de kwaliteit van de connecties het volume van het sociaal kapitaal bepaalt (Van Dijck 13).

De mechanismen die in het culturele veld de meest waardevolle en dominante posities bepalen, zijn vergelijkbaar met die op een platform. Alleen zijn op een

platform andere actoren actief. Bourdieu noemt de kunsthandelaar als voorbeeld van een van de meest dominante posities in het culturele veld, die zijn positie heeft verworven door lange termijninvesteringen, het vergaren van symbolisch kapitaal in de vorm van erkenning en waardering. De meest geconsacreerde posities in het veld hebben ook de macht waarde toe te schrijven aan andere actoren in het veld. Op een online platform zijn de actoren met de meest dominante posities de influentials. Zij hebben een hoge activiteit op het platform en krijgen erkenning en waardering toegeschreven door anderen in de vorm van likes, reacties en volgers. Ze worden influentials genoemd, omdat zij in staat zijn de opinies en posities van anderen te beïnvloeden. Het verschil met het culturele veld is dat de waardering voornamelijk wordt gebaseerd op kwantitatieve factoren zoals populariteit en activiteit, en minder op kwaliteit. Voor een waardevolle en invloedrijke positie in de online omgeving is dus geen deskundigheid of langetermijninvestering nodig.

Gebruikers verzamelen sociaal kapitaal door connecties aan te gaan met andere personen, organisaties en content op het platform. Van Dijck zegt hierover dat “[e]ven though the term ‘connectivity’ originated in technology, where it denotes computer transmissions, in the context of social media it quickly assumes the connotation of users accumulating social capital, while in fact this term increasingly referred to owners amassing economic capital” (16). Gerlitz en Helmond

onderzochten het verdienmodel van sociale media en noemden het de like economy. Zij stellen dat platforms er op zijn gericht zoveel mogelijk economisch voordeel te genereren uit gebruikersacties en daarom bewust aansporen tot meer activiteit. Het platform als distribiteur heeft dus duidelijk andere belangen dan de gebruikers. Die situatie is anders in het culturele veld van Bourdieu, waar de kunsthandelaar als distribiteur handelt in het belang van de kunsten.

Terug naar de relatie van de gebruiker tot het kunstobject. Volgens Bourdieu gebruikt de hogere klasse kunst om zich sociaal te onderscheiden. De sociale klasse waarin iemand wordt geboren bepaalt voor een groot deel de persoonlijke habitus, en

51

daarmee de smaak. Dit betekent dat in de sociale structuur is vastgelegd wat iemand mooi vindt. In het artikel over taste performance stelt Liu dat sociale groepen zich tegenwoordig niet meer onderscheiden op basis van sociale klasse, maar eerder op basis van lifestyle. Op social media platforms geven gebruikers actief vorm aan hun identiteit door de taste statements die zij maken. Op die manier kunnen zij zich identificeren met een bepaalde groep. Het onderscheiden van sociale groepen is in de nieuwe situatie dus klasse-overstijgend.

De mogelijkheid om een online identiteit te creëren en daarmee actief naar buiten te treden, kan een kunstenaar aangrijpen om meer in de publiciteit te komen. Daarbij kunnen gebruikers van een platform gemakkelijk zelf informatie delen en onderling informatie uitwisselen. Op die manier kan een kunstenaar zelf een discours rond een specifiek kunstwerk, of rond zijn gehele oeuvre, creëren. Het discours draagt volgens Bourdieu bij aan de waardering van het werk. Door te reageren op eigen werk, of op reacties van publiek, kan de kunstenaar extra betekenissen toekennen en zo extra waarde genereren voor zijn werk. Via digitale

communicatietechnologie kan de kunstenaar gemakkelijker zijn publiek bereiken en de dialoog aangaan dan in de oude situatie.

In een veld veranderen de heersende opvatting over smaak door de continue strijd tussen gevestigde posities en de nieuwkomers. Nieuwkomers kunnen door slim gebruik te maken van de spelregels, de heersende opvattingen en de dominante posities aanvechten. Het lijkt erop dat dit mechanisme niet meer van toepassing is in de online omgeving. Hier zijn de spelregels van het culturele veld niet meer nodig om van binnenuit te vernieuwen, maar bepaalt het populariteitsprincipe de heersende opvattingen over smaak.

Op een online platform spelen naast de veldwetten en sociale structuren zoals Bourdieu beschrijft, ook de algoritmische regels en de technologische structuur een rol. Technologie is als het ware een nieuwe speler in het veld, die de manier waarop gebruikers kunst beoordelen beïnvloedt. Daarbij kunnen gebruikers zelf meer invloed uitoefenen en spelen objecten en content een actieve rol. In de veldtheorie is vooral aandacht voor personen en de sociale structuren die hun handelen beïnvloeden. Om

52

de actieve rol van objecten en technologie te bestuderen is de veldtheorie daarom minder geschikt.