De meerderheid van de Eritrese vluchtelingen weet weinig over seksuele en reproductieve gezondheid. Volgens een studie door het Eritrese statistiekbureau, waarvan de cijfers met zekere voorzichtigheid moeten worden benaderd omdat deze niet onafhankelijk kunnen worden bevestigd, kent 90% van de Eritrese mannen en vrouwen ten minste één anticoncep-tiemethode. Het gebruik van anticonceptiemiddelen als condooms en de pil is echter laag, ook omdat een groot aantal kinderen vaak gewenst is. Het gebruik van anticonceptiemiddelen is het hoogst onder seksueel actieve vrouwen in de leeftijdsgroep van 35-39 waar 9.6% zegt middelen voor gezinsplanning te gebruiken. Het gebruik van condooms bij mannen blijft
echter volgens de enquête gemiddeld laag (1.3%) en komt ook niet hoger dan 50% in alle leeftijdsgroepen van seksueel actieve ongetrouwde vrouwen. Dit duidt wellicht op een gebrek aan kennis onder Eritreeërs wat betreft seksuele en reproductieve gezondheid, in het bijzonder wat betreft seksueel overdraagbare aandoeningen. In een interview met Pharos zei een jonge Eritrese vluchteling het volgende:
“In Eritrea is alleen het condoom als voorbehoedsmiddel toegestaan, tabletten [de anticoncep-tiepil] zijn alleen toegestaan als je getrouwd bent, maar over het algemeen weten we daar niets van af. In Nederland leerde ik van vriendinnen over tabletten en (hormoon)injecties. Maar in het begin ben je bang om die te gebruiken, omdat je niet goed weet wat het is. Het is heel belangrijk dat we leren over geslachtsziektes! In Eritrea is hier wel voorlichting over, maar de focus ligt alleen op HIV. Als mensen wisten wat voor een lange lijst aan ziektes je kunt krijgen, zouden ze echt wel voorzichtiger zijn.” (Pharos, p. 17-18)
Pharos’ studie over Eritrese vluchtelingen in Nederland liet zien dat Eritreeërs die secundair onderwijs hadden gevolgd in Eritrea lessen hadden gehad over voortplanting en reproductieve gezondheid. Desondanks leek deze educatie vaak incompleet. Strenge sociale controle in gemeenschappen waarin seks, en ook onderwerpen als homoseksualiteit, als taboe worden gezien maakt dit tot een moeilijk onderwerp waar vaak niet openlijk over wordt gesproken. Het onderwerp is ook specifiek gevoelig voor jonge vrouwen en meisjes, omdat maagdelijkheid een belangrijke norm is, met name op het platteland.
De enquête uitgevoerd door het Eritrese statistiekenbureau in 2010 liet zien dat er voor veel mensen misvattingen bestaan over de periode waarin een vrouw vruchtbaar is. Veel mensen die periodieke onthouding gebruiken als anticonceptiemethode denken dat de periode vlak na de menstruatie de meest vruchtbare periode is in de menstruatiecyclus. Dit toont aan dat er een gebrek aan kennis bestaat wat betreft de vrouwelijke menstruatiecyclus en laat zien dat vrouwen een belangrijk gebrek aan kennis kunnen hebben die essentieel is voor vrouwelijke gezondheid en geboortebeperking. Dit gebrek aan kennis maakt jonge Eritrese vrouwen kwetsbaar voor ongewenste en ongeplande zwangerschappen.
De studie van Pharos toont aan dat er grote misverstanden bestaan over contraceptie en seksuele activiteiten, vooral bij jonge Eritrese vrouwen, met als resultaat dat de vrouwen soms meerdere abortussen moeten ondergaan. Één van de sleutelpersonen in het onderzoek vertelde Pharos het volgende:
„Ze zeggen niet direct wat er is. Ze zeggen bijvoorbeeld: ik ben ziek. Ik moet dan vragen waar het pijn doet en wat er is gebeurd. Je moet heel erg doorvragen. Ze zijn niet goed geïnformeerd over wat een abortus eigenlijk is. Ze weten wel dat het vruchtje wordt weggehaald, maar ze begrijpen niet goed dat het om abortus gaat. Ik bedoel dan welk effect het kan hebben. Ik ken
136
een meisje dat al een keer abortus heeft laten plegen, vervolgens weer zwanger is geworden en nu weer een abortus laat doen. Toen heb ik haar persoonlijk gevraagd: weet je wel wat een abortus is? Volgens haar is het niet zo erg als iedereen denkt. Voor haar is een abortus gewoon heel normaal.” (Pharos, p. 18)
Deze houding wordt versterkt door de overtuiging onder Eritrese vrouwen dat de verantwoor-delijkheid voor contraceptie bij de man ligt, terwijl praten over seksualiteit en contraceptie ook gezien wordt als te privé om openlijk over te praten onder mannen. Vragen om, of geven van, advies aan vrienden kan geïnterpreteerd worden als bemoeienis met iemands privéleven en kan ook iemands reputatie beschadigen.
Volgens Pharos is een gesprek over seksualiteit het makkelijkst te voeren als het onderwerp wordt geïntegreerd met een ander onderwerp. Het aansnijden van onderwerpen als gezond-heid of integratie kan een kans bieden om te praten over seksualiteit en bescherming op een manier die beter binnen de cultuur past.
Het overgrote deel van Eritrese mannen is besneden (circumcisie) in Eritrea, voor religieuze en culturele redenen. Volgens de enquête van het Eritrese statistiekbureau is dat zelfs 98% van de mannen tussen de 15-49. Hoewel er bij de operatie een kans is op complicaties, is de operatie meestal niet erg ingrijpend en volgens sommige onderzoeken kan het de kans op besmetting met HIV verlagen. Vrouwenbesnijdenis is echter ook zeer veelvoorkomend onder Eritrese vrouwen en heeft grote gevolgen voor fysieke en psychologische gezondheid van meisjes en vrouwen. In het volgende stuk wordt hier uitgebreid op ingegaan.
Vrouwenbesnijdenis
Vrouwenbesnijdenis omschrijft verschillende types van rituele operaties uitgevoerd op vrouwelijke genitaliën. Vrouwenbesnijdenis, in het Engels ook wel Female Genital Cutting (FGC) of Female Genital Mutilation (FGM) genoemd, wordt vaak uitgevoerd in Eritrea, voor traditionele, religieuze of esthetische redenen. Het wordt gezien als belangrijk voor sociale acceptatie, betere kansen voor het huwelijk, of om geaccepteerd te worden binnen een religieuze gemeenschap. Hoewel de enquête van de Eritrese statistiek-organisatie aantoont dat de meeste Eritrese vrouwen én mannen geen voordelen van vrouwenbesnijdenis zien, blijft het in de praktijk toch gebeuren vanwege de diepe wortels in traditie en de sociale druk om deze traditie voort te zetten.
In Eritrea wordt de besnijdenis meestal uitgevoerd door een traditionele ‘besnijder’. Meisjes ondergaan de operatie vaak voor ze vijf jaar oud zijn. Vele worden besneden binnen de eerste acht dagen na hun geboorte, waardoor het vrij gebruikelijk is dat vrouwen zich niet kunnen herinneren wanneer ze de operatie hebben ondergaan. De gebruiken verschillen afhankelijk
van wie de besnijdenis uitvoert. Er kan echter onderscheid worden gemaakt tussen drie brede types van besnijdenis: clitoridectomie, excisie, en infibulatie (binnen de Wereldgezondheidsor-ganisatie geclassificeerd als type I, II en III). Clitoridectomie wordt onderverdeeld in twee klassen, waarbij de eerste verwijdering van de clitorishoed betreft en de tweede klasse de volledige of gedeeltelijke verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris. Excisie is het wegsnijden van de binnenste schaamlippen, soms met volledige of gedeeltelijke verwijdering van de clitoris en soms met volledige of gedeeltelijke verwijdering van de buitenste schaamlip-pen. De meest extreme vorm van vrouwenbesnijdenis is infibulatie (of faraonische besnijdenis). Bij deze besnijdenis worden de binnenste en/of buitenste schaamlippen verwijderd en de vaginale opening wordt vernauwd door de binnenste of buitenste schaamlippen aan elkaar te verbinden, soms met draad of andere materialen.
Volgens het onderzoek van Pharos ondergaat 89% van de vrouwen in Eritrea besnijdenis. In 38% van de gevallen gaat het om de meest extreme vorm van besnijdenis, infibulatie. Het gaat daarbij meestal om vrouwen die van rurale gebieden komen. 52% van de vrouwen, vooral uit de steden, ondergaat cliterectomie (type I) of andere beschadigende procedures aan de vrouwelij-ke genitaliën voor niet-medische redenen. Deze andere procedures, ook wel aangeduid als type IV door de Wereldgezondheidsorganisatie, zijn bijvoorbeeld het doorboren, snijden, of dichtschroeien van de vrouwelijke genitaliën. Sinds 2007 is het in Eritrea verboden om vrouwelijke besnijdenis toe te passen en de verwachting is dat dit heeft gezorgd voor een daling van de nieuwe besnijdenissen. Pharos schat echter in dat op dit moment zo’n 50% tot 75% van de Eritrese vrouwen en meisjes die in Nederland wonen besneden zijn.
Vrouwelijke besnijdenis gaat vaak samen met acute of lange-termijn gezondheidsklachten en de gevolgen staan erom bekend erg pijnlijk te zijn voor de vrouwen en meisjes die besneden zijn. Bij de procedure in Eritrea gebruiken traditionele ‘besnijders’ vaak instrumenten die worden gebruikt en hergebruikt zonder sterilisatie. Dit verhoogd het risico voor meisjes en vrouwen op infectie met het HIV virus. Vrouwelijke besnijdenis kan ook een erg traumatische ervaring zijn. Vaak bloeden de slachtoffers hevig en de operatie gaat soms gepaard met verwondingen aan omliggende lichaamsdelen en weefsels. In sommige gevallen kan de besnijding zelfs tot de dood leiden door shock in verband met bloedverlies of neurogene shock in verband met pijn, trauma of infectie. Genitale infectie kan ernstige vormen aannemen en kan zwelling van het weefsel veroorzaken wat vaak het geneesproces in de weg staat. Genezing na de procedure kan ook erg pijnlijk zijn en abnormale littekenvorming en slechte genezing van de wond kan verdere gezondheidsklachten veroorzaken op lange termijn. Het gaat dan onder andere om levenslange problemen met urineren, zoals bijvoorbeeld urinereten-tie of pijn bij het plassen. Dit verhoogd levenslang het risico op terugkerende infecurinereten-ties. Infecties aan de genitaliën, die vaak gepaard gaan met chronische pijn, ongewone vaginale afscheiding, jeuk, cystes, abcessen, en zweren, kunnen een negatief effect hebben op de
138
voortplantingsorganen van volwassen vrouwen. Daarom zijn gezondheidsproblemen zoals chronische bekkenontsteking, menstruatieproblemen zoals onregelmatige of pijnlijke menstruatie en problemen met het achterblijven van bloed vrij veelvoorkomend onder vrouwen die besnijdenis hebben ondergaan.
Besnijdenis hindert ook de seksuele gezondheid van vrouwen, het heeft een negatief effect op gevoeligheid en seksueel verlangen, en kan pijn veroorzaken gedurende seks en penetratie. Bevallingen kunnen ook verder complicaties meebrengen. Dit kan zowel de baby als de moeder in gevaar brengen. De littekens veroorzaakt door besnijdenis kunnen soms inscheuren of moeten worden opengesneden om een geboorte mogelijk te maken. Deze problemen kunnen een bevalling verlengen of belemmeren en in de ergste gevallen kan dit leiden tot doodgeboor-te of dood van de pasgeboren baby.
Vrouwenbesnijdenis zorgt dus duidelijk fysiek voor zowel korte- als lange-termijn gezond-heidsproblemen bij vrouwen, maar psychologische problemen kunnen net zo ernstig zijn. Vrouwen die een besnijdenis hebben ondergaan hebben een verhoogd risico op posttraumati-sche stressstoornis (PTSS), angststoornissen, en hebben een grote kans op depressie vanwege de traumatische ervaring van het besnijden, vaak op jonge leeftijd.
Vrouwenbesnijdenis is zoals eerder genoemd verboden in Eritrea sinds 2007. Hoewel dit wellicht het aantal besnijdenissen heeft doen afnemen, heeft het niet geleid tot een volledige stop. Velen in Eritrea zijn zich nog niet bewust van het verbod of negeren het. Het is ook aannemelijk dat vele mannen en vrouwen zich niet volledig bewust zijn van de risico’s en consequenties van vrouwenbesnijdenis.