Rusland als hoop (1916-1917)

Zowel uit brieven als uit artikelen die Henriette Roland Holst in haar SDP-periode geschreven heeft, blijkt dat alles wat met Rusland te maken had nog steeds een heel belangrijke plaats voor haar in nam. Rusland was haar hoop, vooral nu ze in het Nederlandse socialisme nog steeds haar draai niet goed kon vinden. Henriette onderhield nauwe contacten met Russische revolutionai- ren; ze correspondeerde bijvoorbeeld met Zinovjev en Alexandra Kollontaj.97 Uit de corres- pondentie tussen Henriette Roland Holst en Johan Huizinga - de beroemd geworden historicus, waarmee het echtpaar Roland Holst in 1914 in aanraking was gekomen en waarmee de komende jaren veel brieven gewisseld zouden worden - blijkt dat Henriette in deze periode verder ook veel Russische literatuur las.98 Ook was Henriette laaiend enthousiast tegen Huizinga, toen ze van een vriend, de Letse revolutionair Friedrich Rosin, uit Amerika een brief ontvangen had, waarin hij over zijn periode van krijgsgevangenschap in Riga en Siberië schreef en waarin hij haar bedankte voor de boeken die zij hem acht jaar geleden gestuurd had aan het begin van die periode van krijgsgevangenschap; hij had door die boeken Nederlands geleerd en een aantal ervan (ook van Henriette zelf) in het Lets vertaald! Dit moet voor Henriette heel wat betekend hebben.99

Uit haar artikelen in De Tribune kunnen we opmaken dat Henriette alles wat met Russische revolutionairen te maken had op de voet volgde. Ze haalde veel aan uit allerlei Russische krantjes van bolsjewistische signatuur en uit de Nasje Slovo van Trotski.100 Haar sympathie ging duidelijk uit naar de bolsjewiki en ze verwachtte dat de weinige internati- onalistisch ingestelde mensjewiki zich op den duur bij de bolsjewiki zouden aansluiten. Ook juichte ze het toe dat de Nasje Slovo zich steeds kritischer tegenover de 'halfslachtige' mensjewiki ging opstellen.101 Zeer verontwaardigd was ze toen de Nasje Slovo door de Franse overheid verboden werd en Trotski naar Spanje verbannen werd, waar hij overigens niet mocht

97 Zie bijvoorbeeld: IISG, Archief Henriette Roland Holst, inv. nr. 4.7, 2 briefkaarten van Grigori Zinovjev aan Henriette Roland Holst, 1916; Die Zimmerwalder Bewegung II, doc.nrs. 447 en 448 (over correspondentie met Alexandra Kollontaj).

98 J. Huizinga, Briefwisseling I 1894-1924, Léon Hanssen, W.E. Krul en Anton van der Lem ed. (z.p. 1989) doc.nrs. 178 en 183: brieven van Henriette Roland Holst aan Johan Huizinga, 26 augustus 1916 en 19 november 1916.

99 Huizinga, Briefwisseling I, doc.nr. 178; IISG, Archief Henriette Roland Holst, inv. nr. 4.11, brief van Friedrich Rosin aan Henriette Roland Holst.

100 Zie bijvoorbeeld: H.R.H., 'Demonstraties in Rusland. Herdenking van den 22sten januari. Verbroedering van soldaten en arbeiders', De Tribune 9 (nr. 62, 25 april 1916); H.R.H, 'Men mag niet zwijgen!', De Tribune 9 (nr. 172, 6 september 1916).

101 H.R.H., 'Het vierde bulletin der Int. Soc. Commissie van Bern', De Tribune 9 (nr. 66, 29 april 1916); H.R.H., 'Een nieuw internationalistisch dagblad in Rusland', De Tribune 9 (nr. 155, 17 augustus 1916); H.R.H., 'Een dubbelzinnig standpunt', De Tribune 9 (nr. 159, 22 augustus 1916); H.R.H., 'Een Russisch soc. dem. Doema- afgevaardigde als beschermeling der regeering', De Tribune 9 (nr. 191, 29 september 1916).

blijven, zodat hij zijn heil in de Verenigde Staten moest zoeken.102 Verder beroerde het lot van Russische ballingen en Russische krijgsgevangenen Henriette hevig. Zo schreef ze uitgebreid over de slechte behandeling van Russische krijgsgevangenen in Duitsland en van Russische soldaten in Frankrijk (ballingen die in dienst moesten) en ze protesteerde heftig tegen de behandeling van (Joods-)Russische asielzoekers in Groot-Brittannië, die de keuze hadden naar Rusland terug te keren om daar te gaan vechten of in het Engelse leger te gaan dienen.103

Met de toestand in Rusland zelf, waarvandaan slechts moeizaam informatie doordrong, hield Henriette zich ook bezig. Zo schreef ze over de slechte behandeling van Duitse en Oosten- rijkse krijgsgevangenen aldaar.104 Het belangrijkste echter waren voor haar de geweldloze straatbetogingen en demonstraties van Russische arbeiders.105 Ze had enorme waardering voor hun geweldige volharding tijdens de oorlog; in Rusland was, in tegenstelling tot elders, door de oorlog de massa-actie niet verdwenen. De economische situatie verslechterde er snel, zodat het er in revolutionair opzicht de goede kant uit leek te gaan. Zeer verheugd was ze over het feit dat er volgens de berichten regelmatig steun van soldaten voor de betogingen was en dat de politie zich betrekkelijk rustig hield. Revolutionaire toestanden konden niet uitblijven en de kans van slagen werd steeds groter. Op 8 januari 1917 kon Henriette dan ook met een gerust hart in De

Tribune schrijven:

In geen ander land zal de ontzaggelijke beroering, die de oorlog in de breede massa's wekt, de onbarmhartige grondigheid, waarmee hij tradities, zeden en instellingen opruimt, het vaststaande verwrikt en het oude, eerwaardige vernietigt - kortom de revolutioneering die hij teweegbrengt in de maatschappelijke verhoudingen zich na den oorlog zoo snel en krachtig omzetten in revolutionaire massale akties van boeren en arbeiders als, meenen wij, in Rusland het geval zal zijn.106

102 H.R.H., 'De oorlog en de Internationale. De Fransche regeering "verbant" Trotzky naar Spanje', De Tribune 10 (nr. 7, 9 oktober 1916); H.R.H., 'Waarom de Nasche Slowo verboden en Trotzky naar Spanje uitgewezen werd', De Tribune 10 (nr. 14, 17 oktober 1916); H.R.H., 'De oorlog en de Internationale. De odyssee van een revolutionair', De Tribune 10 (nr. 69, 20 december 1916).

103 H.R.H., 'Het recht van vrije toevlucht in Engeland geschonden', De Tribune 9 (nr. 126, 13 juli 1916); H.R.H. '"Slaven"', De Tribune 9 (nr. 143, 22 juli 1916); H.R.H, 'Men mag niet zwijgen!', De Tribune 9 (nr. 172, 6 september 1916); H.R.H., 'Resolutie der Russische émigrés in Engeland', De Tribune 9 (nr. 173, 7 september 1916); H.R.H., 'Met tweeërlei maat', De Tribune 9 (nr. 174, 8 september 1916); H.R.H., 'Voor de gelijkstelling der Joden in Rusland en het recht van asyl in Engeland', De Tribune 9 (nr. 177, 12 september 1916); H.R.H., 'Acht Russische soldaten in Frankrijk terechtgesteld', De Tribune 10 (nr. 44, 21 november 1916).

104 H.R.H. '"Slaven"', De Tribune 9 (nr. 143, 22 juli 1916); H.R.H., 'Met tweeërlei maat', De Tribune 9 (nr. 174, 8 september 1916).

105 H.R.H., 'Straatdemonstraties. Een wapen in onzen tijd. Tezamen met andere strijdmiddelen', De Tribune 9 (nr. 61, 22 april 1916); H.R.H., 'Demonstraties in Rusland. Herdenking van den 22sten januari. Verbroedering van soldaten en arbeiders', De Tribune 9 (nr. 62, 25 april 1916); H.R.H., 'De invloed van den oorlog op het ekonomische leven in Rusland', De Tribune 9 (nr. 129, 17 juli 1916); H.R.H., 'Wereldoorlog en massabeweging', De Tribune 9 (nr. 139, 28 juli 1916); H.R.H., 'De oorlog en de Internationale (Kleine berichten uit verschillende landen)', De Tribune 10 (nr. 80, 8 januari 1917).

106 H.R.H., 'De oorlog en de Internationale (Kleine berichten uit verschillende landen)', De Tribune 10 (nr. 80, 8 januari 1917).