In deze bijlage zijn alle resultaten van de documentstudie weergegeven, exclusief de citaten uit de Nieuwsbrieven van Eumedion die elke maand worden uitgezonden. De citaten uit de Nieuwsbrieven van Eumedion zijn opgenomen in bijlage 2.2.
Categorie 1: Uitingen overheidsinstanties en toezichthouders in Nederland
1.1 PRINCIPES VOOR BEHEERST BELONINGSBELEID IN DE FINANCIËLE SECTOR, AFM EN DNB
In dit document is geen kritiek op het accountantsvak te vinden.
1.2 RAPPORT ALGEMENE BEVINDINGEN KREDIETCRISISONDERZOEK, AFM
De belangrijkste bevindingen op een rij:
- Bij de controle van de financiële activa moeten accountants kritischer onderzoek doen naar de waardering om vast te stellen dat deze adequaat is door na te gaan of er informatie uit onafhankelijke bron beschikbaar is die de gekozen waardering onderbouwt Porter: Deficient performance
- Accountants moeten meer aandacht besteden aan de toetsing van de begrijpelijkheid en toereikendheid van de toelichting in de jaarrekening en in het bijzonder de toelichting op onzekerheden in de waardering van financiële activa Porter: Deficient performance
- Bij de controle van multinationale financiële ondernemingen moeten accountants zich actiever en kritischer opstellen ten opzichte van ingeschakelde buitenlandse accountants. Zij moeten meer sturing geven aan de uitvoering van de controles door deze ingeschakelde buitenlandse accountants en vaststellen dat de controles ook adequaat zijn uitgevoerd Porter: Deficient performance
- Accountantsorganisaties moeten beter waarborgen dat interne handreikingen en instructies in de praktijk worden toegepast Porter: Deficient performance
1.3 RAPPORT ALGEMENE BEVINDINGEN KWALITEIT ACCOUNTANTSCONTROLE EN KWALITEITSBEWAKING, AFM
- Uit het onderzoek van de AFM blijkt dat de OKB (auteur: opdrachtgerichte kwaliteitsbeoordeling) bij meerdere Big 4-kantoren onvoldoende kritisch en onvoldoende diepgaand wordt uitgevoerd Porter: Deficient performance
- Uit het onderzoek van de AFM blijkt dat het systeem van interne reviews bij meerdere Big 4-kantoren voor verbetering vatbaar is. De interne reviews worden onvoldoende kritisch of met onvoldoende diepgang uitgevoerd waardoor niet alle van belang zijnde bevindingen ten aanzien van de geselecteerde accountantscontroles worden opgemerkt en vastgelegd Porter: Deficient performance
- Uit het onderzoek van de AFM blijkt dat de rol van de compliance officer bij meerdere Big 4-kantoren te veel betrekking heeft op formaliteiten en daarmee materieel onvoldoende wordt ingevuld Porter: Deficient performance
o Externe accountants verrichten onvoldoende werkzaamheden ten aanzien van het bestaan en de waardering van financiële activa, onderhanden werk, de balanspost auto’s en de balanspost onroerend goed Porter: Deficient performnce
o Externe accountants verrichten onvoldoende werkzaamheden ten aanzien van de beoordeling of sprake is van aanwijzingen die duiden op fraude dan wel op andere overtredingen van wet- en regelgeving Porter: Deficient performnce
o Extern accountants verrichten onvoldoende werkzaamheden wanneer zij steunen op werkzaamheden die zijn uitgevoerd door een andere accountant, interne
accountantsdienst of deskundige Porter: Deficient performnce
o Externe accountants voeren geen systeemgerichte werkzaamheden uit waar dit wel zou moeten Porter: Deficient performnce
o Externe accountants verrichten onvoldoende werkzaamheden om te beoordelen of de door het bestuur van de entiteit veronderstelde continuïteit van de bedrijfsactiviteiten aanvaardbaar is Porter: Deficient performnce
o Externe accountants verrichten onvoldoende werkzaamheden ten aanzien van de volledigheid van de omzet Porter: Deficient performnce
o Externe accountants evalueren geconstateerde controleverschillen niet of onvoldoende in relatie tot de te verstrekken accountantsverklaring Porter: Deficient performnce - De voor de opdracht verantwoordelijke externe accountant is onvoldoende betrokken bij de
uitvoering van de controle om de verantwoordelijkheid te kunnen nemen voor de algehele kwaliteit van de controleopdracht die hem is opgedragen Porter: Deficient performnce - Externe accountants hebben niet alle relevante controle-informatie opgenomen in hun
Categorie 2: Uitingen wetgevende instellingen of instituten in Nederland (inclusief Tweede Kamer en door de Tweede Kamer aangestelde commissies)
2.1 VERLOREN KREDIET, TIJDELIJKE COMMISSIE FINANCIEEL STELSEL (COMMISSIE DE WIT)
- De commissie stelt vast dat controlerende accountants en de accountantsorganisaties niet in staat zijn geweest om te waarschuwen dat het voortbestaan van bepaalde banken ernstig gevaar liep of dat er grote risico’s zaten in het financiële systeem Porter: Deficient standards - De commissie is van oordeel dat de financiële crisis heeft laten zien dat de accountancy
tekortgeschoten is in zijn maatschappelijke taak, om zorg te dragen voor een begrijpelijke en toereikende toelichting op de jaarrekening van financiële instellingen, in het bijzonder de toelichting op onzekerheden in de waardering van financiële activa. De commissie beveelt aan dat de accountantsberoepsgroep samen met de AFM nadere kwaliteitseisen opstelt waaraan een jaarrekening van een financiële instelling moet voldoen. Doel daarvan is dat de jaarrekening van financiële instellingen een zo helder mogelijk beeld geeft van alle relevante omstandigheden, inclusief eventuele risico’s en onzekerheden ten aanzien van de continuïteit. In combinatie hiermee beveelt de commissie aan dat de beroepsorganisatie samen met de AFM maatregelen neemt, om te bewerkstelligen dat accountants vaker gebruik maken van toelichtende paragrafen over onzekerheidssituaties bij financiële instellingen Porter: Deficient standards
- De financiële crisis heeft pijnlijk duidelijk gemaakt dat de financiële verantwoordingsinformatie van financiële instellingen voor aandeelhouders en andere gebruikers ontoereikend is geweest om de enorme risico’s in het bancaire systeem te duiden. Zowel de verslaggeving, de risicobeheersing, als de controle in de financiële sector zijn duidelijk tekortgeschoten. De accountant is in zijn belangrijke rol van vertrouwenspersoon in het maatschappelijk verkeer blijkbaar niet in staat geweest om te waarschuwen dat het voortbestaan van bepaalde banken ernstig gevaar liep Porter: Niet te categoriseren
- Er zijn geen aanwijzingen dat er in Nederland ten onrechte goedkeurende accountantsverklaringen zijn afgegeven aan financiële instellingen. De AFM heeft onderzoek gedaan naar een aantal aspecten van de accountantscontrole in de financiële sector. Op deze aspecten zijn een aantal tekortkomingen en verbeterpunten geconstateerd Porter: Deficient performance (citaat van AFM, wel meegewogen)
- Daarmee kan formeel gezien worden vastgesteld dat de jaarrekeningen van financiële instellingen zoals deze door de accountant zijn gecontroleerd een getrouw beeld hebben weergegeven van de situatie zoals die zich op dat moment heeft voorgedaan. Tegelijkertijd kan ook worden vastgesteld dat de accountantscontrole klaarblijkelijk niet in staat is geweest om belangrijke ontwikkelingen en problemen bij banken in een vroegtijdig stadium te signaleren en te benoemen. Er kunnen vraagtekens worden gezet bij het nut van het werk van de accountant. Immers, hoe relevant was het werk van de accountant als de accountant geen risico’s heeft
- Het gegeven dat financiële instellingen voor het uitbreken van de kredietcrisis vrijwel zonder uitzondering goedkeurende accountantsverklaringen hebben gekregen, is voor de buitenwereld moeilijk te begrijpen. De vrij defensieve houding van de accountants en de accountancy als beroepsgroep, die er steeds op wijzen dat de wettelijke taak bij de certificering bij financiële instellingen juist is uitgevoerd, heeft niet bijgedragen aan de beeldvorming rondom de waarde van accountantsverklaringen en de rol van accountants in de financiële sector en heeft geleid tot maatschappelijke kritiek daarop. Er is een kloof tussen hetgeen in het maatschappelijke verkeer wordt verwacht van de accountant en de daadwerkelijke rol die de accountant kan en wil spelen. Hiervoor zijn twee belangrijke oorzaken aan te wijzen. Ten eerste de complexiteit van verantwoordingsinformatie en ten tweede tekortkomingen in de signaleringsfunctie van de accountant Porter: Unreasonable expectations/Deficient standards
- Een belangrijke taak voor accountants is om de financiële verantwoordingsinformatie van de financiële instelling weer begrijpelijk en inzichtelijk te maken. De enorme complexiteit van de huidige jaarrekeningen heeft niet bijgedragen aan de taakopdracht om een begrijpelijk beeld te geven van de werkelijkheid Porter: Deficient standards
- De samenwerking tussen de controlerend accountants en DNB in het zogenaamde driehoeksoverleg (ook wel tripartiete overleg) is overigens voor verbetering vatbaar. In dit overleg komen het risicomanagement, de interne risicobeheersing en de onderwerpen die uit de accountantscontrole naar voren komen aan de orde. Het gaat met name om de verbetering van de wederkerigheid van de informatievoorziening tussen de drie toezichthouders Porter: Deficient performance (niet alleen van de accountant, ook van de toezichthouder)
- De financiële crisis heeft duidelijk gemaakt dat de financiële verantwoordingsinformatie van financiële instellingen voor aandeelhouders en andere gebruikers ontoereikend is geweest om de grote risico’s binnen de instellingen of het financiële systeem te zien. Het is voor veel mensen moeilijk te begrijpen dat de jaarrekeningen van financiële instellingen die zwaar in de problemen zijn gekomen wel in de voorafgaande jaren zijn voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring. De controlerende accountants en de accountantsorganisaties zijn niet in staat geweest om te waarschuwen dat het voortbestaan van bepaalde banken ernstig gevaar liep of dat er grote risico’s zaten in het financiële systeem. Dit werpt de vraag op welke toegevoegde waarde een goedkeurende accountantsverklaring heeft of kan hebben voor het beoordelen van de gezondheid van een financiële instelling en van het systeem. En daarnaast is het de vraag welke rol de accountancy als geheel kan en wil spelen bij het waarborgen van de stabiliteit van het financiële systeem Porter: Deficient standards
2.2 RAPPORT ONDERZOEK DSB BANK, COMMISSIE VAN ONDERZOEK DSB BANK (COMMISSIE SCHELTEMA) ‘De rol van de externe accountant is (…) geen voorwerp van onderzoek geweest.’
2.3 INITIATIEFNOTA DE ACCOUNTANCY NA DE CRISIS, RONALD PLASTERK De belangrijkste punten uit de initiatiefnota behelzen:
a. Accountantskantoren mogen voortaan niet langer dan zes jaar een bedrijf controleren, en dan minimaal zes jaar niet (verplichte roulatie of Mandatory Rotation);
b. Het wordt niet langer toegestaan dat een accountantskantoor de boeken controleert van een bedrijf waar men ook andere werkzaamheden verricht. Scheiding van ‘audit’ en ‘non-audit’(“de slager keurt nooit zijn eigen vlees”);
c. Voor de grote financiële instellingen (banken en verzekeraars) wordt de accountantkeuze elk jaar pas omgezet in een definitieve opdracht nadat die keuze door de AFM is geaccordeerd. Dit reduceert de (schijn van een) prikkel voor een bedrijf om een accountant aan te stellen die als “gunstig” wordt ervaren.
Porter: Deficient standards
2.4 NEDERLANDSE CORPORATE GOVERNANCE CODE, MONITORING COMMISSIE CORPORATE GOVERNANCE CODE
Door de commissie Frijns, belast met het toezicht op de naleving van de Corporate Governance Code, is een herziening van de Corporate Governance Code voorgesteld. Deze is eind 2008 definitief geworden en in de loop van 2009 van kracht geworden middels een algemene maatregel van bestuur. De herziene versie van de Corporate Governance Code wordt ook wel de Code Frijns genoemd. Ten aanzien van de rol van de accountant zijn de belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de oorspronkelijke code de volgende:
- Het gedrag dient te veranderen en er dient minder afgevinkt te worden. De code is daarom meer principle-based dan zijn voorganger Porter: Deficient performance
- De commissie Frijns vindt dat de risicoparagraaf moet worden ‘ontjuridiseerd’ zodat deze een goed en compleet beeld geeft van de risicohouding van een bedrijf, inclusief het effect van financiële prikkels Porter: Deficient standards
- De accountant zal misschien vaker door Commissarissen worden bevraagd over diens bevindingen en zijn opinie over een aantal punten, omdat de rol van de commissaris door de commissie Frijns wordt verzwaard. Dit zou beter kunnen aansluiten op eventuele verwachtingen vanuit de maatschappij. Porter: Niet te categoriseren
Categorie 3: Beroepsverenigingen van professionals die zich mengen in de discussie, met name in reactie op bovenstaande, te weten NBA (Nivra en Novaa) en de NVB
3.1 NVB-RAPPORT NAAR HERSTEL VAN VERTROUWEN, ADVIESCOMMISSIE TOEKOMST BANKEN (COMMISSIE MAAS) Met betrekking tot de externe accountant;
Overweging: Accountants hebben een unieke plaats in het krachtenveld van banken, klanten, beleggers en toezichthouders. Zij zijn degenen die op basis van deskundigheid vaststellen of een onderneming in haar jaarverslag een getrouw beeld geeft van haar vermogen en van het resultaat. Zij geven een oordeel over de continuïteit van de onderneming. Accountants van banken zijn de afgelopen jaren voor steeds grotere uitdagingen komen te staan door de toegenomen complexiteit van de instellingen, van financiële producten en van waarderingsregels. De toegevoegde waarde van de controle van de accountant op de financiële en operationele activiteiten van een bank, dient verhoogd te worden. Daarnaast is hernieuwde aandacht nodig voor de rolverdeling en samenwerkingsmogelijkheden tussen de toezichthouders en de externe accountant.
- Aanbeveling 1.10 De Raad van Commissarissen of het Audit Committee dient separaat van de Raad van Bestuur op structurele wijze overleg te voeren met de interne en externe accountant. Het Audit Committee onderhoudt primair het contact met de externe accountant Porter: Niet te categoriseren
- Aanbeveling 1.21 De externe accountant dient zich een grondig oordeel te vormen van het feitelijk functioneren van de governance binnen een bank. De Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen dienen geïnformeerd te worden over de relevante bevindingen Porter: Niet te categoriseren
- Aanbeveling 1.22 Het effectief functioneren van zowel het Risk Committee van de Raad van Commissarissen van een bank en van de externe accountant maakt het nodig dat een periodieke informatie-uitwisseling plaatsvindt tussen beide. Bij voorkeur twee keer per jaar. Daarbij ontvangt het Risk Committee de risicoanalyse en het controleplan van de accountant en ontvangt de externe accountant de stukken van het Risk Committee Porter: Niet te categoriseren
- Aanbeveling 1.23 De verhouding tussen de externe accountant, De Nederlandsche Bank en de onder toezicht staande bank dient geïntensiveerd te worden. Een vroegtijdige afstemming van risicoanalyse tussen partijen en de aanpak van de controle verhoogt de effectiviteit van het toezicht Porter: Niet te categoriseren
3.2 CODE BANKEN, NVB
Onderdeel Audit (hoofdstuk 5):
- 5.4 Tussen de interne auditfunctie, de externe accountant en de risico- of auditcommissie van de raad van commissarissen vindt periodiek informatie-uitwisseling plaats. In het kader van deze informatie-uitwisseling is ook de risicoanalyse en het auditplan van de interne auditfunctie en van de externe accountant onderwerp van overleg Porter: Niet te categoriseren
- 5.5 In het kader van de algemene controleopdracht voor de jaarrekening rapporteert de externe accountant in zijn verslag aan de raad van bestuur en de raad van commissarissen zijn
bevindingen over de kwaliteit en effectiviteit van het functioneren van de governance, het risicobeheer en de beheersprocessen binnen de bank Porter: Niet te categoriseren
- 5.6 De interne auditfunctie neemt het initiatief om met de Nederlandsche Bank en de externe accountant tenminste jaarlijks in een vroegtijdige fase elkaars risico-analyse en bevindingen en auditplan te bespreken Porter: Niet te categoriseren
3.3 PRAKTIJKHANDREIKING 1110, NIVRA
De praktijkhandreiking van het Nivra geeft invulling aan en een nadere toelichting op de Code Banken en de implicaties ervan voor de interne en externe auditfunctie. Het betreft daarom geen nieuwe stellingname of regelgeving, maar een nadere invulling ervan. Bovenstaande categorisering van de aanbevelingen in de Code Banken sluit aan bij de toelichting die het Nivra hierover geeft. Alleen de opmerkingen in de Code banken met betrekking tot de externe accountant zijn hierbij meegenomen. 3.4 LESSEN UIT DE CREDIETCRISIS: PLAN VAN AANPAK, NOVAA EN NIVRA
In dit document wordt allereerst de aanleiding voor het document weergegeven. Daarbij wordt onder andere verwezen naar AFM-onderzoek, het green paper van Barnier en de discussie binnen de accountancy zelf. Het Plan van Aanpak richt zich met name op het versterken van de poortwachtersrol. Kwaliteitsverbetering door middel van een gedragsverandering, waarborgen voor onafhankelijkheid, meer effectieve signalering van risico’s bij ondernemingen en een grotere transparantie van accountantsorganisaties staan daarbij centraal. Conclusies van de AFM over een gebrek aan professioneel kritische houding worden wel genoemd, maar niet direct onderschreven. In het gehele plan wordt gesproken over acties en maatregelen die genomen zouden moeten worden en die aanpassing van de huidige standaarden of wet- en regelgeving behoeven. De toon daarbij is niet een verwijtende en daarom zijn alle voorstellen in het Plan van Aanpak van Novaa en Nivraa derhalve gecategoriseerd als deficiënte standaarden. De beroepsorganisaties gaan in dit document in op de standaarden die aanpassing behoeven en gaan dus niet verder in op andere dimensies of onderdelen van de verwachtingskloof Porter: Deficient standards
3.5 REACTIE OP INITIATIEFNOTA RONALD PLASTERK, NBA
In deze brief aan de heer Plasterk wordt slechts een aantal factoren dat van invloed is op de eventueel te nemen maatregelen ter overweging meegegeven. De NBA plaatst in feite een aantal kanttekeningen bij de ideeën van de heer Plasterk. Impliciet zou men kunnen afleiden dat de NBA het niet eens zou zijn met de voorgestelde veranderingen in wet- en regelgeving. Dit wordt echter niet met zoveel woorden gezegd. Daarnaast is het in het kader van dit onderzoek niet van belang om dat onderscheid te maken. Het betreft uitlatingen die niet direct te plaatsen zijn binnen het raamwerk van Porter en die niet direct als stellingname moeten worden gezien, maar meer als onderdeel van de maatschappelijke discussie Porter: Niet te categoriseren
Categorie 4: Aandeelhouders als belangrijkste belanghebbende van de jaarrekening, verenigd in Eumedion
4.1 NIEUWSBRIEVEN, EUMEDION
Omwille van de leesbaarheid van dit document zijn de citaten uit de nieuwsbrieven van Eumedion in een apart document opgenomen, aangezien dit erg veel tekst was.
In de Nieuwsbrieven van Eumedion wordt de accountant regelmatig genoemd. Het betreft hier echter vaak mededelingen over bijvoorbeeld het bijeen komen van de eigen Audit Committee, het vermelden van gerechtelijke uitspraken rondom accountants, data van ledenvergaderingen, vermelding van uitkomsten van andere rapporten of andermans onderzoeken. Er wordt verder geen mening vertolkt en er zijn geen passages die kritiek van Eumedion zelf bevatten. Geconcludeerd moet worden dat de belangrijkste inhoudelijke bijdrage aan de discussie over accountants van Eumedion niet via de nieuwsbrieven wordt geuit, maar via onderstaande documenten.
4.2 REACTIE AFM-RAPPORT ACCOUNTANTSKWALITEIT, EUMEDION
In het AFM-onderzoeksrapport wordt namelijk gesteld dat in 54% van de onderzochte gevallen de externe accountants onvoldoende zekerheid hebben verkregen om de afgegeven accountantsverklaring te kunnen onderbouwen. Toch hebben zij de verklaringen afgegeven. Eumedion wil op korte termijn om de tafel met de accountantsberoepsorganisatie NIVRA en de vier grote accountantskantoren om te vernemen op welke wijze zij de nu ontstane vertrouwenskloof van beleggers in de kwaliteit van de accountantsverklaring zullen wegnemen Porter: Deficient performance (citaat AFM, niet opgenomen in aantallen)
4.3 COMMENTAAR NBA-VOORSTELLEN ACCOUNTANTSCONTROLE, EUMEDION
Eumedion is met name content met de voorstellen om ook richtlijnen te geven over de beloningsstructuur (kwaliteit belangrijkste grondslag voor de beloning van accountants in plaats de in het verleden gegroeide gewoonte om het binnenhalen van extra omzet in benoeming en beloning tot uitdrukking te brengen). Ook het voorstel de wetgeving te wijzigen en daarmee de band tussen accountant en raad van commissarissen te versterken steunen we. Dit geldt eveneens voor het voorstel de redenen openbaar te maken waarom een accountant zijn opdracht heeft teruggegeven. Eumedion heeft de afgelopen maanden in gesprekken met accountantskantoren en de NBA ook zelf gepleit voor deze punten Porter: Deficient standards
Eumedion heeft echter twijfels of de baten van een verplichte accountantscontrole bij tussentijdse cijfers, de inhoud van het commissarissenverslag en de opzet en werking van corporate governance en risicomanagementsystemen opwegen tegen de extra kosten. Eumedion ziet het meer als een zelfstandige plicht voor accountants opmerkingen in de accountantsverklaring of in het accountantsverslag op te nemen wanneer naar zijn professioneel oordeel de risico’s door het bestuur onvoldoende worden beheerst of toegelicht in het jaarverslag - of dat die toelichting naar de mening van de accountant een geflatteerd beeld geeft Porter: Deficient performance
4.4 COMMENTAAR GREEN PAPER AUDIT POLICY EUROCOMMISSARIS BARNIER, EUMEDION
Another point of criticism is that the auditor is too much aligned with the interests of the management