DEEL 3: PROCESANALYSE MET GEBRUIKERSINZICHTEN
2. Respondenten
Om diverse ervaringen te bekomen werden vijf gebruikersprofielen opgesteld. Het gebruik van gebruikersprofielen is kenmerkend voor de life event scan-methodiek. Gebruikersprofielen zijn “clusters van verschillende types van gebruikers die door een aantal criteria een andere houding hebben ten opzichte van overheidsdiensten maar ook door specifieke contextuele of sociodemografische situatie een andere overheidsdienstverlening nodig zouden kunnen hebben” (Informatie Vlaanderen, sd b).
De gebruikersprofielen voor dit onderzoek werden opgesteld aan de hand van een combinatie van enerzijds het onderscheid in soorten pleeggezinnen en anderzijds het globale onderscheid qua typemodules van pleegzorg. In de omgevingsanalyse werd het namelijk duidelijk dat de procedure fundamenteel verschilt tussen een netwerk- en een bestandpleegplaatsing. Daarnaast werd ook duidelijk dat de rechtstreeks toegankelijke vormen van pleegzorg veel minder ingrijpend zijn dan de niet- rechtstreeks toegankelijke vormen. Hierdoor kunnen gebruikers andere noden hebben ten aanzien van de overheidsdienstverlening. Door deze aspecten te combineren, konden vier gebruikersprofielen opgesteld worden:
1) Rechtstreekse netwerkgezinnen 2) Rechtstreekse bestandgezinnen 3) Niet-rechtstreekse netwerkgezinnen 4) Niet-rechtstreekse bestandgezinnen
Tot slot werd er, met het oog op het verkrijgen van een beter zicht op de redenen waarom sommige kandidaat-pleegzorgers het voortraject niet afmaken, een extra profiel toegevoegd namelijk de gezinnen die de procedure vroegtijdig hebben stopgezet.
In tabel 1 worden de verschillende respondenten voorgesteld. Om de anonimiteit te garanderen kregen alle respondenten een fictieve naam. In de tabel worden ook enkele socio-demografische variabelen voorgesteld zoals de leeftijd en de gezinssamenstelling op het moment van het interview. Daarnaast wordt ook telkens weergegeven wanneer de gezinnen de procedure doorliepen. Een overzicht van de respondenten met de gegevens de interviews, is terug te vinden in de bijlage (Zie: Bijlage 2).
Daarna worden de verschillende gebruikersprofielen toegelicht. Naast de beschrijving van wat het gebruikersprofiel concreet inhoudt, wordt ook telkens de persoonlijke situatie van iedere respondent kort voorgesteld. Deze persoonlijke situatie laat toe om bepaalde ervaringen beter te begrijpen.
Respondent Geslacht Leeftijd Gezinssamenstelling Periode procedure doorlopen Gebruikersprofiel An
Koen
Vrouw
Man / Hetero gezin met kinderen November 2019 – Maart 2020 Profiel 4
Isabel Vrouw 35 Hetero gezin met kinderen Najaar 2017 – Zomer 2018 Profiel 4
Carine Vrouw 46 Hetero gezin met kinderen Maart 2020 - … Profiel 3
Annick Vrouw 42 Nieuw samengesteld hetero gezin
met kinderen Mei 2019 – Augustus 2019 Profiel 1
Kristien Vrouw 41 Hetero gezin met kinderen 2015 Profiel 5
Kathleen Vrouw 57 Alleenstaande moeder met
kinderen die al het huis uit zijn Voorjaar 2015 Profiel 3
Michiel Man / Hetero gezin met kinderen Voorjaar 2016 – september
2016 Profiel 4
Elias Matteo
Man
Man / Holebi gezin zonder kinderen Januari 2015 – augustus 2016 Profiel 4
Viktor Marie
Man Vrouw
38
32 Hetero gezin met kinderen Najaar 2015 Profiel 5
Klara Vrouw 62 Hetero gezin met kinderen die al
het huis uit zijn Februari – maart 2018 Profiel 1
Jeroen Man 31 Hetero gezin zonder kinderen Januari 2019 Profiel 1
Marleen Chris
Vrouw Man
51
61 Hetero gezin met kinderen 2017 Profiel 2
Silke Vrouw 42 Hetero gezin met kinderen Oktober – december 2016 Profiel 3
Evelien Tom
Vrouw Man
41
47 Hetero gezin met kinderen Voorjaar 2015 – Augustus 2015 Profiel 2
Louise Frederik
Vrouw Man
25
27 Hetero gezin zonder kinderen Juni 2019 – Maart 2020 Profiel 2 Tabel 2: Overzicht respondenten
2.1. Profiel 1: Rechtstreekse netwerkgezinnen
Het eerste gebruikersprofiel omvat netwerkpleegzorgers in de rechtstreeks toegankelijke pleegzorg. Deze pleegzorgers doorliepen niet de voorafgaande procedure maar vingen een kindje op uit hun familiaal of sociaal netwerk. Netwerkpleegzorgers kunnen via netwerkobservatie, netwerkonderzoek en netwerkscreening pleegzorger worden. In de meeste gevallen gaat het om netwerkobservatie waarbij het pleegkind al bij het pleeggezin verblijft alvorens de pleegzorgdienst erbij betrokken wordt (Pleegzorg West-Vlaanderen, sd c). De pleegzorgdienst gaat in dergelijke gevallen na of ze de pleegzorgsituatie kunnen erkennen en begeleiden. De verwachtingen van de dienstverlening zijn voor deze pleegzorgers dus fundamenteel verschillend van bestandpleegzorgers die op voorhand een ruime procedure moeten doorlopen. De rechtstreeks toegankelijke vormen van pleegzorg zijn crisispleegzorg en ondersteunende pleegzorg en zijn vooral gekenmerkt omwille van hun korte duur. Verwachtingen van dergelijke pleegzorgers verschilt dus van pleegzorgers die een pleegkind voor een langere periode verwelkomen in hun gezin. Er werden drie netwerkpleegzorgers bevraagd die allen crisisopvang aanboden. Bij Annick en Jeroen ging dit echter later over in een andere module.
Annick
Annick is een vrouw van 42 jaar die (met haar dochter en zoon uit een eerdere relatie) samenwoont met haar huidige partner. In mei 2019 werd ze in het weekend gecontacteerd door de politie of haar gezin geen opvang kon bieden voor de vriendin van haar tienerdochter, die door haar ouders van de ene op de andere dag op straat werd gezet. Op dat moment was pleegzorg hier niet bij betrokken. Na het weekend kwam het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg erbij, bij wie het dossier reeds gekend was. De situatie met de ouders keerde niet waardoor na enkele weken overgegaan werd tot pleegzorg. De pleegzorgplaatsing is gestart als crisispleegzorg om een wettelijk kader voor handen te hebben. Na de crisispleegzorg werd de pleegzorgplaatsing omgezet naar ondersteunende pleegzorg hoge frequentie om daarna via een zoekend traject over te gaan tot een biedende plaatsing.
Klara
Klara is een vrouw van 62 die werkzaam was in een jeugdinstelling. Via haar werk leerde ze het pleegkind kennen en besloot ze samen met haar man om het pleegkind tijdens de vakanties op te vangen. Het pleegkind kon tijdens de vakanties immers nergens naartoe en op die manier hadden ook haar kleinkinderen iemand om mee te spelen als zij op bezoek kwamen. In het begin was dit zonder pleegzorg maar vrijwillig als vakantiegezin in samenwerking met de instelling. Op aanraden van de contextbegeleider van het pleegkind hebben ze na twee jaar in maart 2018 de overstap gemaakt naar pleegzorg. Zij bieden nu ondersteunende pleegzorg lage frequentie aan, aan het pleegkind van tien dat nu bij hen in de weekends en de vakanties verblijft.
Jeroen
Jeroen is een man van 31 die samen met zijn vriendin sinds het begin van 2019 zorgt voor een kind uit hun sociaal netwerk. Het pleegkind werd seksueel misbruikt door haar stiefpapa maar omwille van het tekort aan een plaats in een jeugdinstelling werd zij teruggeplaatst in haar gezin. Jeroen en zijn vriendin konden dit niet aanzien en hebben dan maar besloten om het pleegkind van twaalf bij hen thuis op te vangen. Na het volgen van een infoavond, hebben zij contact opgenomen met de bevoegde instanties en kregen ze de toestemming om het kind op te vangen. Bezoek van pleegzorg hebben ze pas achteraf gehad waardoor het ook hier om een netwerkobservatie gaat. De pleegzorgplaatsing is gestart als een crisisplaatsing maar na enkele weken was er nog steeds geen plaats in een instelling waardoor de pleegzorgplaatsing een langdurig karakter heeft gekregen.
2.2. Profiel 2: Rechtstreekse bestandgezinnen
Het tweede gebruikersprofiel omvat bestandpleegzorgers die een vorm van rechtstreeks toegankelijke pleegzorg aanbieden. Het grote verschil met het vorige profiel is dat dergelijke pleegzorgers een procedure doorlopen waarin pleegzorg kijkt of zij geschikt zijn als pleegzorger. Daarnaast worden de kandidaat-pleegzorgers ook uitgebreid geïnformeerd over de verschillende facetten van pleegzorg. Ook voor dit profiel werden drie pleeggezinnen geïnterviewd.
Marleen en Chris
Marleen en Chris zijn een koppel van 51 en 61 die na het overlaten van hun zaak werk maakten van hun ambitie om pleeggezin te worden. Marleen zat in haar jeugd zelf in een instelling waardoor ze lotgenoten graag een warme thuis wou bieden. Na het doorlopen van het voortraject in 2017 verwelkomden ze een eerste pleegkind in een perspectief biedend traject. Hierna doorliepen ze een ingekort traject om ook crisispleegzorg te mogen aanbieden. Na de goedkeuring van pleegzorg ontvingen zij een tweede pleegkind, ditmaal in crisispleegzorg. Ondertussen werd deze pleegplaatsing omgezet naar een perspectief zoekende plaatsing.
Evelien en Tom
Evelien (41) en Tom (47) hadden reeds twee kindjes toen ze na een oproep in de media besloten om met pleegzorg te beginnen. Vroeger hadden zij hier al eens over nagedacht omdat hun onthaalouder ook pleegzorger was, maar tot voor de oproep hadden ze geen concrete plannen. Ze doorliepen de procedure in het voorjaar van 2015 en verwelkomden een eerste kindje in augustus 2015 in een zoekend traject. Momenteel bieden ze crisispleegzorg aan en delen ze hun ervaringen in een getuigenis op de infoavond voor nieuwe kandidaat-pleegzorgers.
Louise en Frederik
Louise en Fredrik zijn een jong koppel van 25 en 27 jaar die zich in 2019 engageerden om tijdelijk pleegzorger te worden. Het koppel besloot pas aan eigen kinderen te beginnen als de verbouwingen van hun huis afgerond zijn. In tussentijd willen zij de verbouwingen afwisselen met de zorg voor een pleegkind waardoor zij het voortraject doorliepen om crisispleegzorg of ondersteunende pleegzorg aan te bieden. Ondertussen zijn ze pleegzorgers van een pleegkind in de module ondersteunende pleegzorg lage frequentie.
2.3. Profiel 3: Niet-rechtstreekse netwerkgezinnen
Naast de pleegzorgers die voor pleegzorgplaatsingen van korte duur kiezen, zijn er ook pleegzorgers die kiezen om gedurende een langere tijd voor een pleegkind te zorgen. Het derde profiel omvat dan ook netwerkpleegzorgers die een vorm van niet-rechtstreeks toegankelijke pleegzorg aanbieden. Concreet gaat het hier over de perspectief zoekende en perspectief biedende modules. In tegenstelling tot de pleegzorgers uit het eerste profiel, gaan deze pleegzorgers akkoord met een ingrijpendere vorm van pleegzorg. Ze kiezen ervoor om iemand uit het sociaal of familiaal netwerk voor een langere periode op te vangen.
Carine
Carine is een vrouw van 46 die op het moment van het interview sinds een maand de tienerdochter van haar broer opving. De politie kwam met het tienermeisje naar Carine met de vraag of ze daar kon overnachten. Het werd echter snel duidelijk dat dat het meisje niet terug naar huis kon. Na contact met Jongerenwelzijn besloot het gezin om over te gaan tot perspectief zoekende pleegzorg. Drie dagen na haar komst was het nodige zogenaamde A-document goedgekeurd door de intersectorale toegangspoort. Dit A-document is een standaard aanvraagdocument voor niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (agentschap Jongerenwelzijn, s.d.). Het A-document bestaat uit een identificatie, vraagverheldering, diagnostiek, bijkomende informatie en indicatiestelling. De aanmelder dient dit document elektronisch in te vullen en door te sturen naar de intersectorale toegangspoort. De toegangspoort beslist over de toegang tot alle niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulpverlening. Desalniettemin had Carine op het moment van het interview nog niets gehoord van pleegzorg.
Kathleen
Kathleen is een alleenstaande moeder van 56. Aangezien haar eigen kinderen het huis uit zijn en er nog geen sprake is van kleinkinderen, schreef zij zich in voor het voortraject voor bestandpleegzorgers. Na het volgen van de infoavonden kwam de vraag uit haar netwerk of zij niet voor twee kinderen van twee en zeven jaar kon zorgen die recent hun mama verloren. De vader was door zijn problemen niet in staat om voor de kinderen te zorgen waardoor hij een week na de eerste ontmoeting de kinderen bij haar afzette. Na goedkeuring van de vader maakte zij na enkele weken de overstap naar pleegzorg om zo een wettelijk kader te hebben en het ook financieel haalbaar te houden. Ondertussen zit ze met de twee pleegkinderen al vijf jaar in een perspectief biedend traject.
Silke
Silke is een onthaalmoeder van 42. Nadat de moeder van een van haar kindjes in oktober 2016 in crisis ging, besloot zij om als onthaalmoeder drie weken voor het kindje van één jaar te zorgen. Na die drie weken was er echter nog geen beterschap waarna Silke samen met het kinderdagverblijf pleegzorg in schakelde. De toestand van de moeder werd echter erger waardoor ook de jeugdrechtbank betrokken werd en er vrij snel beslist werd om een perspectief biedend traject te starten.
2.4. Profiel 4: Niet-rechtstreekse bestandgezinnen
Het voorlaatste profiel omvat bestandpleegzorgers die niet-rechtstreeks toegankelijke vormen van pleegzorg aanbieden. Na het doorlopen van een voortraject beslisten zij om voor een lange periode voor een pleegkind te zorgen. Van dit profiel werden vier respondenten geïnterviewd.
An en Koen
An en Koen zijn de ouders van drie jonge kinderen die na de oproep van Make Belgium Great Again zich in november 2019 inschreven voor een infosessie. Op het moment van het interview hadden zij net de goedkeuring ontvangen om pleegzorger te worden. Zij hebben dus nog geen pleegkind in hun gezin ontvangen.
Isabel
Isabel is een vrouw van 35 en mama van twee kindjes. Door verbouwingen aan het huis is er een leeftijdsverschil van zes jaar waardoor een derde kindje voor hen minder haalbaar was. Na de verbouwingen kwam pleegzorg regelmatig in de media waardoor zij en haar man beslisten om naar een infoavond te gaan. Na een traject van ongeveer een jaar, zijn ze nu reeds twee jaar trotse pleegzorgers van een pleegkind in een perspectief biedend traject.
Michiel
Ook Michiel, een man die zelf opgroeide met enkele pleegzussen, en zijn gezin namen de beslissing om in plaats van een eigen derde kindje een pleegkindje in huis te nemen. Het gezin doorliep het traject echter niet zoals verwacht. Het voorbereidingstraject was nog volop bezig toen Michiel een telefoontje kreeg van de jeugdrechtbank of ze het zagen zitten om voor een pleegkindje van vijf weken oud te zorgen. Twee weken later, het was toen september 2016, was het al zover. De overige stappen in het voorbereidingstraject doorliep het gezin eenmaal de pleegplaatsing al gestart was.
Elias en Matteo
Elias en Matteo zijn twee jonge mannen die zich naar aanleiding van een reportage op tv in januari 2015 inschreven voor de informatieavonden. Na het voortraject verwelkomden ze in augustus 2016 een tien dagen oude baby in hun gezin. Ondertussen ontvangen Elias en Matteo ook kandidaat-pleegzorgers om hun ervaringen te delen en praktische vragen te beantwoorden.
2.5. Profiel 5: Gezinnen die de procedure vroegtijdig hebben stopgezet
Tot slot werden ook enkele gezinnen die de procedure vroegtijdig hebben stopgezet bevraagd. De meeste verhalen waren positief waardoor het onduidelijk bleef waarom zoveel gezinnen afhaken (Pleegzorg Vlaanderen, 2018 c). Twee extra respondenten werden hiervoor bevraagd. Daarnaast heeft ook Annick de procedure voor bestandpleegzorg stilgelegd.
Kristien
Kristien, een vrouw van 41 werd in het kader van een netwerkonderzoek benaderd of haar gezin de zorg voor een nichtje wou opnemen in een perspectief biedend traject. Omwille van familiale redenen hebben zij beslist om zich hiervoor niet te engageren. Als familie nemen ze wel af en toe een weekendje de zorg over van de pleegouders.
Viktor en Marie
Viktor en Marie, twee dertigers, doorliepen het voortraject in het najaar van 2015. Omwille van een zwangerschap moesten zij het voorbereidingstraject na het invullen van de vragenlijst stopzetten. Zij zien zichzelf in de toekomst het traject terug opnemen.