Relevante regio en benchmarkgemeenten

Relevante regio

De afbakening van de relevante regio heeft plaatsgevonden op basis van woon-werk stromen ('pendel') om te komen tot de relevante 'werkregio' en op basis van migratiestromen van personen ('verhuizingen') om te komen tot een relevante 'woonregio'. In hoofdstuk 3 wordt uitvoerig ingegaan op relatiepatronen.

Bureau Louter, 2019

M19.007 De Staat van Zoetermeer

peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 13 Om tot de relevante werkregio te komen is uitgegaan van de omvang van de woon-werk stromen tussen Zoetermeer en omliggende gemeenten (aantal pendelaars, of: 'forensen'), zowel in absolute zin als in verhouding tot het aantal inwoners in die omliggende gemeenten. Deze indeling is vooral van belang voor economische relaties van bedrijven en arbeidsmarktrelaties van bedrijven en bewoners. Het resultaat staat in figuur I.1 in bijlage I. Zowel over de weg (via de A12) als met het openbaar vervoer (over wat grotere afstanden vooral de trein) is de oost-west bereikbaarheid van Zoetermeer beter dan de noord-zuid bereikbaarheid. Dat is ook enigszins terug te zien in de vorm van de relevante werkregio. Deze overlapt deels met Haaglanden, maar niet volledig (het Westland en Wassenaar ontbreken), terwijl er in oostelijke richting tot in Gouda vrij intensieve arbeidsmarktrelaties bestaan. Bij Alphen aan den Rijn gaat het vooral om de voormalige gemeente Rijnwoude. Ook Leiden kan tot de relevante werkregio van Zoetermeer worden gerekend, hoewel de arbeidsmarktrelaties daarmee niet heel erg sterk zijn. In absolute zin zijn er nog wel woon-werk stromen tussen Rotterdam en Zoetermeer, maar in relatieve zin (per hoofd van de bevolking) staat Rotterdam niet in de top-10 voor Zoetermeer (zie hoofdstuk 3).

De relevante woonregio is afgebakend op basis van de migratiestromen in de afgelopen tien jaar. Ook hier spelen zowel de absolute omvang van die stromen als het relatief belang (in termen van de omvang van de migratie in verhouding tot het aantal inwoners van de omliggende gemeenten) een rol. In figuur I.2 in bijlage I staat het resultaat. Vergeleken met de relevante werkregio ontbreken Leiden en drie gemeenten aan de oostzijde van Zoetermeer (Zuidplas, Waddinxveen en Gouda). Wat betreft de woningmarkt is Zoetermeer blijkbaar sterker op Haaglanden georiënteerd dan wat betreft de arbeidsmarkt.

Intermezzo: relatieve oriëntatie van Zoetermeer op omliggende regio's

Uit analyses in hoofdstuk 3 zal blijken dat de relaties van Zoetermeer met de Rotterdamse regio veel minder hecht zijn dan met de regio Haaglanden (overigens met uitzondering van Lansingerland). Per hoofd van de bevolking gerekend zijn de relaties met Den Haag bijvoorbeeld voor de diverse typen stromen op het gebied van de woningmarkt, de arbeidsmarkt en het gebruik van voorzieningen een factor vijf hoger dan met Rotterdam (terwijl de hemelsbrede afstand tot Zoetermeer niet veel verschilt voor die twee steden). In het onderzoek wordt uitgegaan van feitelijke relaties, niet van bestuurlijke indelingen, zoals bijvoorbeeld de MRDH (waarbij relaties met de Leidse regio en het Groene Hart als niet bestaand zouden worden beschouwd), de arbeidsmarktregio Zuid-Holland Centraal van het UWV (waarmee de zeer intensieve arbeidsmarktrelaties met Haaglanden, met name met Den Haag, buiten beeld zouden blijven) en de indeling in woningmarktgebieden (waarmee relaties met gemeenten in het Groene Hart buiten beschouwing zouden worden gelaten).

In eerder onderzoek heeft Bureau Louter de omgeving van Zoetermeer onderverdeeld in zes gebieden.

Daaruit bleek dat in relatieve zin de relaties veruit het sterkst zijn met Haaglanden, gevolgd door het Groene Hart (vooral stromen naar Zoetermeer), de Leidse regio (vooral stromen vanuit Zoetermeer) en pas als vierde de regio Rotterdam (zie figuur 1.2). De resultaten zijn uit 2015 en dus inmiddels iets verouderd, maar het beeld is nauwelijks gewijzigd.

Benchmarkgemeenten

Gemeenten kunnen op tal van manieren met elkaar worden vergeleken. Een eerste criterium is grootte. Er is hier uitgegaan van een ruime marge: alle gemeenten met een grootste woonplaats van 50.000 tot 200.000 inwoners komen in aanmerking om toe te treden tot de benchmarkgroep voor Zoetermeer.

Een tweede criterium is de mate waarin de 'structuur' van andere gemeenten op de 'structuur' van Zoetermeer lijkt. Daarvoor is gebruik gemaakt van een instrument dat Bureau Louter heeft ontwikkeld, namelijk het 'Gelijkenisprofiel'. Daarin worden alle gemeenten in Nederland met elkaar vergeleken naar 124 indicatoren, verdeeld over een breed palet aan thema's, zoals economie, demografie & wonen, ruimte

& bereikbaarheid, arbeidsmarkt & onderwijs, welvaart & welzijn en politiek & samenleving. In paragraaf 2.4 zijn de resultaten van dit Gelijkenisprofiel voor Zoetermeer beschreven.

Bureau Louter, 2019

M19.007 De Staat van Zoetermeer

peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 14 Figuur 1.2a Gebiedsindeling in het onderzoek uit 2015

Bron: Bureau Louter (2015) Regionale oriëntatie Zoetermeer. In opdracht va ROC Mondriaan.

Figuur 1.2b Indicator totaal stromen naar en vanuit Zoetermeer

Aandeel Relatieve intensiteit

Uitgaande stromen (per 1.000 inwoners 15-64 jaar)

Overig Haaglanden

Toelichting: Links staan de aandelen van zes regio's in de stromen vanuit Zoetermeer en naar Zoetermeer (exclusief stromen die binnen Zoetermeer zelf blijven), gebaseerd op een goot aantal typen relaties (arbeidsmarkt, woningmarkt en de markt voor voorzieningen). De aandelen tellen op tot 100%. Overig Haaglanden is goed voor de helft van de inkomende en uitgaande stromen. Rechts zijn de stromen uitgedrukt per 1.000 inwoners van 15-64 jaar, waarbij een aandeel dat gelijk is aan het bevolkingsaandeel gelijk is gesteld aan 1. Bij een score van 2 is het aandeel in de stromen van of naar Zoetermeer voor een gebied dus twee maal het bevolkingsaandeel in het nationaal totaal voor dat gebied.

Bron: Bureau Louter (2015) Regionale oriëntatie Zoetermeer. In opdracht va ROC Mondriaan.

Bureau Louter, 2019

M19.007 De Staat van Zoetermeer

peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 15 In tabel 1.1 staan de twintig gemeenten met de meeste gelijkenis met Zoetermeer en de twintig gemeenten met de minste gelijkenis met Zoetermeer. Tevens zijn de gemeenten die deel uitmaken van de relevante werkregio en hun positie in de ranglijst in de tabel weergegeven (waarbij Gouda al in de top-20 staat, op plaats 6). In de top-12 staan maar liefst zeven voormalige groeikernen, aangevuld met vijf gemeenten uit de Zuidvleugel van de Randstad. Van de twaalf gemeenten in de relevante werkregio staan er acht in de top-100. In het algemeen zijn de 'verschillen' tussen Zoetermeer en de gemeenten in de relevante werkregio dus niet groot. Juist met drie aangrenzende gemeenten (Zoeterwoude, Pijnacker-Nootdorp en Lansingerland) zijn de verschillen overigens wat groter.

Uit figuur 1.3 blijkt dat de verschillen met andere gemeenten voor Zoetermeer in het algemeen het grootst zijn met nationaal decentraal gelegen gemeenten, met uitzondering van de daar gelegen steden en regionale kernen. Binnen de Randstad zijn de verschillen veelal wat groter naarmate het welvaartsniveau in een gemeente hoger ligt (bijvoorbeeld Bloemendaal, Laren, Midden-Delfland en Westvoorne.

Tabel 1.1 Mate van gelijkenis met structuur Zoetermeer

Positie Gemeente Positie Gemeente

1 Capelle a/d IJssel 331 Boekel

2 Dordrecht 332 Zwartewaterland

3 Nieuwegein 333 Sluis

4 Zwijndrecht 334 Dalfsen

5 Purmerend 335 Alphen-Chaam

6 Gouda 336 Pekela

7 Almere 337 Texel

8 Hoorn 338 Renswoude

9 Lelystad 339 Westerveld

10 Vlaardingen 340 Sint Anthonis

11 Nissewaard 341 Dinkelland

12 Maassluis 342 Loppersum

13 Zaanstad 343 Tubbergen

14 Helmond 344 Blaricum

15 IJsselstein 345 Veere

16 Culemborg 346 Laren

17 Gorinchem 347 Bloemendaal

18 Tiel 348 Staphorst

19 Veenendaal 349 Friese Waddeneilanden

20 Ridderkerk 350 Urk

Toelichting: Vet gemarkeerd zijn voormalige groeikernen

Gelijkenis bevolkingsgroei 1950-2019

Zeer karakteristiek voor Zoetermeer is de zeer hoge bevolkingsgroei nadat de gemeente in 1962 de status van groeikern kreeg toebedeeld. Daarom is voor de periode 1950-2019 bepaald in hoeverre het patroon van de bevolkingsontwikkeling door de tijd in andere gemeenten lijkt op dat van Zoetermeer. Daartoe is voor elke gemeente in Nederland per jaar het verschil in groei van het aantal inwoners in procenten

Bureau Louter, 2019

M19.007 De Staat van Zoetermeer

peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 16 berekend en zijn vervolgens de absolute verschillen over de jaren opgeteld. Aangezien de gemeenten in Flevoland in 1950 nog niet bestonden, zijn zij niet meegenomen in de analyse, maar een afzonderlijke berekening leert dat zij voor de periode 1972-2019 een sterk op Zoetermeer gelijkend ontwikkelingspatroon van de bevolking kenden. Het resultaat van dit derde criterium om de mate van gelijkenis van Zoetermeer met andere gemeenten te bepalen leidt tot een top-20 waarin voormalige groeikernen de eerste zes posities innemen (zie tabel 1.2). Grote verschillen in ontwikkelingspatroon zijn er onder andere met de grote steden en met nationaal decentraal gelegen gemeenten. Uit figuur 1.4 blijkt dat vooral de verschillen met gemeenten in Zeeland, de drie noordelijke gemeenten en Overijssel groot zijn. Een grote overeenkomst in ontwikkelingspatroon bestaat voor Zoetermeer vooral met suburbane gemeenten, met name rond Rotterdam, en in iets mindere mate rond Eindhoven, Utrecht en Amsterdam.

Figuur 1.3 Mate van gelijkenis met structuur Zoetermeer

Mate van gelijkheid Veel

Weinig Eigen gemeente Meest gelijkende gemeente

Indien de zeer sterk gegroeide gemeenten Almere en Lelystad worden meegerekend zijn er zes voormalige groeikernen met tussen 50.000 en 200.000 inwoners die zowel bij een vergelijking naar structuur als bij een vergelijking naar ontwikkelingspatroon in de top-15 staan, namelijk Nissewaard, Capelle aan den IJssel, Nieuwegein, Purmerend, Almere en Lelystad. Dat is in dit onderzoek de benchmarkgroep.

Bureau Louter, 2019

M19.007 De Staat van Zoetermeer

peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 17 Figuur 1.4 Mate van gelijkenis met bevolkingsgroei 1950-2019 Zoetermeer

Toelichting: Rood is grote mate van gelijkenis, blauw is grote mate van verschil