> Achtergrond onderzoek
1.3 Gebieden en gebiedstypen binnen Zoetermeer
In het onderzoek wordt ook aandacht besteed aan verschillen tussen (typen) gebieden binnen Zoetermeer.
Voor economische analyses wordt daarbij gebruik gemaakt van een indeling in locatietypen. Voor andere typen analyses (sociaal, arbeidsmarkt) worden analyses uitgevoerd op het niveau van buurten, wijken of postcodegebieden.
Bureau Louter, 2019
M19.007 De Staat van Zoetermeer
peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 18 Tabel 1.2 Mate van gelijkenis met bevolkingsgroei 1950-2019 Zoetermeer
Positie Gemeente Positie Gemeente
1 Nissewaard 331 Heemstede
2 Purmerend 332 Schiedam
3 Capelle aan den IJssel 333 Súdwest-Fryslân
4 Nieuwegein 334 Hulst
5 Hellevoetsluis 335 Sluis
6 Heerhugowaard 336 Noardeast-Fryslân
7 Leiderdorp 337 Haarlem
8 Leusden 338 Bloemendaal
9 Papendrecht 339 Rotterdam
10 Son en Breugel 340 Het Hogeland
11 Krimpen aan den IJssel 341 Oldambt
12 Heemskerk 342 Pekela
13 IJsselstein 343 Borger-Odoorn
14 Westervoort 344 Waadhoeke
15 Hendrik-Ido-Ambacht 345 Schiermonnikoog
16 Nuenen ca. 346 's-Gravenhage
17 Houten 347 Amsterdam
18 Albrandswaard 348 Westerwolde
19 Diemen 349 Loppersum
20 Uithoorn 350 Noord-Beveland
22 Waddinveen
Toelichting: Voormalige groeikernen zijn vet gemarkeerd
Locatietypen en locaties
Binnen Zoetermeer zijn acht locatietypen onderscheiden. De volgende beslissingen zijn genomen:
• Voor de afbakening van de binnenstad is aangesloten bij de 'Visie binnenstad 2030' (uit januari 2012). Daaraan is door Bureau Louter nog het grote kantoorgebouw op Europaweg 4 toegevoegd, omdat dit een functionele eenheid vormt met de binnenstad (bijvoorbeeld op loopafstand van het Stadshart). In de binnenstad zijn vijf deelgebieden onderscheiden, namelijk 'Dorp', 'Dobbegebied', 'Stadshart', 'Woonhart' en 'Europaweg 4'. Dorp is na Stadshart het grootste winkelcentrum in Zoetermeer, Dobbegebied heeft voornamelijk een woonfunctie, Stadshart combineert winkelen en kantoren, Woonhart herbergt perifere detailhandel, maar daarnaast ook andere activiteiten en Europaweg 4 is een kantoorlocatie3 met één groot kantoorgebouw.
• Voor de afbakening van bedrijventerreinen is aangesloten bij het rapport 'Economische effecten bedrijventerreinen Zoetermeer' (Bureau Louter, september 2017). Om historische ontwikkelingen te kunnen volgen is daarbij uitgegaan van alle delen van Zoetermeer die ooit de status van
3 Vorig jaar heeft Bureau Louter het rapport 'Wonen en werken in de Nederlandse binnensteden' uitgebracht.
Daarin zijn 81 binnensteden vergeleken. De afbakening van de binnenstad van Zoetermeer daarin (ongeveer overeenkomend met het Stadshart, het Woonhart en Europaweg 4) wijkt af van de afbakening die in dit rapport wordt gehanteerd.
Bureau Louter, 2019
M19.007 De Staat van Zoetermeer
peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 19 bedrijventerrein hebben gehad. Dat geldt bijvoorbeeld voor het zuidelijk deel van Dwarstocht (inmiddels zijn alle gebouwen daar gesloopt) en voor het zuidoostelijk deel van Zoeterhage (waar het voormalige pand van Miss Etam inmiddels is gesloopt). In de analyses is tevens bedrijventerrein Prisma betrokken. Ondanks dat dit terrein op grondgebied van de gemeente Lansingerland ligt, vormt het een functioneel geheel met de gemeente Zoetermeer.
• Wat betreft kantoorlocaties zijn er, buiten de binnenstad, in Zoetermeer twee grote 'kantoorzones', die elk weer bestaan uit deelgebieden, namelijk (volgens naamgeving door Bureau Louter) de 'Afrikawegzone' (STEC4onderscheidt daarbinnen de deelgebieden Afrikaweg, Boerhavelaan en Bredewater) en de A12-zone (waarin STEC de deelgebieden Lus, Sawa's en Kantoorcampus onderscheidt). Ondanks het feit dat er op Rokkeveen ook andere panden dan kantoren staan (deels woon-werk combinaties met kantoorruimte) kent dit terrein een sterk 'kantoorachtig' karakter. Het is daarom tot de kantoorlocaties gerekend. Bureau Louter heeft nog onderzocht of er daarnaast nog andere locaties zijn met minstens vijf kantoorpanden en totaal minstens 5.000 vierkante meter kantooroppervlak zijn. Dat blijkt één maal het geval te zijn (de locatie 'Groeneweg').
• Door Bureau Louter zijn vier 'specifieke werklocaties' geselecteerd. Drie daarvan hebben vooral een recreatie-/sportfunctie, namelijk Snowworld, Van Tuyllpark (met onder andere Silverdome) en Paltelaan (inclusief het voormalige pand van ERA Contour op de 1e Stationsstraat 185).
Daarnaast wordt het deel van Lansinghage dat ten westen van de Oostweg/N470 ligt, in dit onderzoek niet als bedrijventerrein beschouwd, maar als 'specifieke werklocatie' (deels kantoorlocatie, deels voorzieningenlocatie).
• In de binnenstad zijn de drie in termen van winkelvloeroppervlak belangrijkste winkelcentra te vinden, namelijk het Stadshart, het Woonhart en de Dorpsstraat. Daarbuiten zijn er nog dertien winkelcentra die verschillen naar omvang. Zoetermeer is zodanig opgezet dat er in elke wijk minstens één winkelcentrum gevestigd is, soms gecombineerd met andere functies (sport, vrijetijd, onderwijs, zorg en incidenteel kantoren).
• De overige delen van Zoetermeer zouden kunnen worden beschouwd als 'woonwijken'. Dat doet echter geen recht aan het feit dat er soms sprake kan zijn van locaties met grote voorzieningen voor zorg en/of onderwijs. Voor alle pc6-gebieden (vier letters en twee cijfers) is bepaald of er sprake is van een zorg-/onderwijslocatie. In totaal zijn er in Zoetermeer momenteel 3.042 pc6-gebieden, maar ook voor in het verleden nog wel, maar nu niet meer bestaande pc6-gebieden is vastgesteld of het om een zorg-/onderwijslocatie ging (om een zuivere ontwikkeling in de tijd te kunnen bepalen). Als criterium is aangehouden dat er minstens twintig arbeidsplaatsen in zorg of onderwijs moesten zijn en dat zorg/onderwijs minstens 60% van de arbeidsplaatsen in het pc6-gebied moet leveren. Ook in kantoren gevestigde zorg-/onderwijsactiviteiten zijn uitgesloten. In totaal zijn er 73 zorg-/onderwijslocaties geselecteerd (de grootste is het LangeLand Ziekenhuis) met 4.500 arbeidsplaatsen in zorg/onderwijs (en 5.200 arbeidsplaatsen in totaal).
• Als 'buitengebied' is beschouwd wijk 09 uit de wijkindeling van Zoetermeer, voor zover nog geen ander locatietype was toegewezen.
• Alle overige delen van Zoetermeer zijn beschouwd als 'woonwijken'. Dit kan worden beschouwd als de meest zuivere vorm van 'wijkeconomie'.
In figuur 1.5 staat een totaalbeeld van de indeling van Zoetermeer naar acht gebiedstypen.
4 STEC (oktober 2016) Marktscan kantorenmarkt Zoetermeer.
Bureau Louter, 2019
M19.007 De Staat van Zoetermeer
peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 20 Figuur 1.5 Gebiedsindeling Zoetermeer
Toelichting: Voor lichtblauwe delen van bedrijventerreinen bestaan plannen voor woningbouw. Winkelcentra en zorg/onderwijs locaties zijn afgebakend op basis van pc6-gebieden, met uitzondering van de locatie het LangeLand.
Binnenstad Bedrijventerreinen Kantoorlocaties Specifieke w erklocaties Buitengebied
Woongebieden Winkelcentra
Zorg/onderw ijslocaties
Bureau Louter, 2019
M19.007 De Staat van Zoetermeer
peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 21 Legenda bij figuur 1.5: Locaties in kaart
Gebiedstype Nummer in kaart Naam gebied/locatie
Binnenstad 1 Dorp
Specifieke werklocaties 1 Van Tuyllpark
2 Snowworld
Grote zorg/onderwijs locaties A Het LangeLand ziekenhuis
B 'Onder andere ID College
De gebiedsindelingen die, naast de locatietypen, soms als uitgangspunt dienen voor analyses zijn:
• de indeling in wijken en buurten. Er zijn negen wijken, waaronder zeven met minstens 8.500 inwoners en twee ('Industriegebied' en 'Buitengebied') met respectievelijk 430 en 305 inwoners.
En er zijn 26 buurten, waarvan zestien met minstens 3.000 inwoners en tien (alle in de wijken Industriegebied en Buitengebied) met hoogstens 155 inwoners. De indeling in wijken en buurten zal vooral worden gehanteerd met als invalshoek ontwikkelingen op de woningmarkt, demografische ontwikkelingen en sociale ontwikkelingen. De wijken Industriegebied en Buitengebied zullen daarom veelal buiten beschouwing worden gelaten.
• de indeling in pc4-gebieden (de vier cijfers) wanneer op het niveau van wijken en buurten geen gegevens beschikbaar zijn.
Bureau Louter, 2019
M19.007 De Staat van Zoetermeer
peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 22 1.4 Onderverdeling naar economische sectoren
Indeling in twaalf economische sectoren
Bureau Louter hanteert als basis voor economische analyses een in 1994 opgestelde onderverdeling naar twaalf economische sectoren (met een bundeling naar drie brede economische sectoren, namelijk materiaal-, informatie- en personengeoriënteerde activiteiten).
Materiaalgeoriënteerde activiteiten: activiteiten die zich bezighouden met de productie en distributie van materiële goederen. Deze activiteiten zijn relatief vaak gevestigd op bedrijventerreinen en er werken relatief veel technisch opgeleiden. Het betreft:
• Landbouw
• Industrie
• Bouwnijverheid
• Transport
• Groothandel
Informatiegeoriënteerde activiteiten: activiteiten die zich bezighouden met het verkrijgen, verwerken en verstrekken van informatie. Deze activiteiten zijn relatief vaak gevestigd in kantoren en er werken relatief veel economisch opgeleiden. Het betreft:
• Kennisdiensten
• Financiële diensten
• Openbaar bestuur
Personengeoriënteerde activiteiten: activiteiten die zich bezighouden met persoonlijke dienstverlening aan particulieren. Deze activiteiten concentreren zich in voorzieningencentra (bijvoorbeeld winkelcentra, recreatiegebieden of locaties voor onderwijs of zorg) of verspreid in de woonbebouwing. Er werken naast economisch opgeleiden ook relatief veel personen met een opleiding in verzorgende richting. Het betreft:
• Onderwijs
• Zorg
• Detailhandel
• Vrijetijdsactiviteiten
Daarnaast onderscheidt Bureau Louter nog 'ambulante activiteiten'. Dat betreft economische sectoren waarbinnen de werkzaamheden veelal op locatie worden uitgevoerd. Voorbeelden zijn schoonmaakbedrijven, bewakingsdiensten, thuiszorg, catering en uitleenbedrijven. In vestigingenregisters worden de arbeidsplaatsen toegewezen aan het adres waar het kantoor staat, maar daar is in het algemeen slechts een klein deel van het personeel werkzaam.
Specifieke indeling sectoren
In eerder onderzoek voor de gemeente Zoetermeer (in 2009) heeft Bureau Louter sectoren afgebakend met een specifiek doel:
• Perifere detailhandel. Hoewel geen fijnmazig onderscheid naar verschillende typen zal worden gemaakt (zoals in het puur economische onderzoek uit 2009), wordt dit toch als afzonderlijk type binnen de totale detailhandel beschouwd;
• Creatieve sector. In de geest van de tijd bestond, zoals in heel veel andere gemeenten, ook in Zoetermeer in 2009 veel belangstelling voor 'creatieve industrie'. Die belangstelling is nu in het algemeen minder. Bovendien neemt Zoetermeer geen specifieke positie in binnen dit type bedrijvigheid. In het huidige onderzoek zal er daarom geen aandacht aan worden besteed.
Bureau Louter, 2019
M19.007 De Staat van Zoetermeer
peter@bureaulouter.nl tel. 015-2682556 www.bureaulouter.nl 23
• Kennisintensieve sector. Uit het onderzoek in 2009 bleek dat de bedrijvigheid in Zoetermeer relatief kennisintensief is (een hoog gemiddeld opleidingsniveau van het personeel). Ook in het huidige onderzoek zal daar aandacht aan worden besteed.
• Kansrijke Zoetermeerse clusters. Op basis van hun kansrijkheid om binnen Zoetermeer te komen tot groei, werden in 2009 geselecteerd ICT, bestuur & belang, actieve leisure en health. Het is uiteraard interessant om te onderzoeken hoe deze sectoren zich sindsdien hebben ontwikkeld.
Sterke sectoren
In een recent 'Position paper Economische Visie Zoetermeer' (BCI, juni 2018) is een viertal sterke/krachtige sectoren benoemd, namelijk ICT & diensten, Health, Logistiek & groothandel en Bouw &
Installatie. De sector 'Leisure' wordt door BCI niet tot de sterke sectoren gerekend. Bureau Louter heeft een vertaling naar concrete economische sectoren gemaakt, waarbij tevens een onderscheid naar deelsectoren is gemaakt.
Vergeleken met de kansrijke Zoetermeerse clusters van tien jaar geleden zijn Health en ICT (uitgebreid tot 'ICT en diensten') gehandhaafd, zijn Logistiek & groothandel en 'Bouw en installatie' toegevoegd en zijn 'Bestuur & belang' en 'Actieve leisure' afgevoerd. Om een totaalbeeld te schetsen zijn deze 'afgevoerde' clusters overigens ook in de analyse betrokken. Daarbij geldt het volgende:
• ICT en diensten is onderverdeeld naar ICT, callcenters, technisch advies en niet-technisch advies;
• Logistiek en groothandel bestaat uit groothandel en aan goederenvervoer over de weg verwante activiteiten. Een mogelijke reden waarom deze sector door BCI is toegevoegd is de sterke groei van dit type bedrijvigheid op Prisma, een terrein dat op het grondgebied van Lansingerland ligt;
• Health is onderverdeel in medische technologie (en verwante groothandel), 'cure' en 'care';
• Aan bouw & installatie zijn naast bouwnijverheid tevens reparatiebedrijven toegevoegd;
• Bestuur en belang is door BCI niet aangemerkt als sterke sector, maar levert een aanzienlijk aantal arbeidsplaatsen. Er is een onderscheid gemaakt tussen bestuur enerzijds en belangenorganisaties anderzijds;
• In het position paper van BCI worden aan 'leisure' 8.500 arbeidsplaatsen toegekend. Daarbij is echter de volledige detailhandel meegerekend. Bij 'actieve leisure' gaat het om een meer ingeperkte afbakening, waarbij in 2009 door Bureau Louter een onderscheid is gemaakt tussen een 'kern' en een 'schil'.