Reactie Universiteiten

De Rekenkamer vroeg de in het onderzoek betrokken universiteiten en de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU) om commentaar op het rapport. De VSNU reageerde na kennisname van de reacties van de universiteiten, één universiteit reageerde rechtstreeks.

De reacties bestempelen de conclusies van het rapport als hard. Enerzijds omdat voorbij zou zijn gegaan aan de bestaande toezichtketen en

anderzijds omdat de uitkomsten mogelijk negatief beïnvloed zouden zijn door de kleine omvang van één van onderzochte instellingen.

De VSNU vraagt voor wat betreft de scheiding tussen publieke en private activiteiten aan t e sluiten bij het al langer lopende traject over (markt en overheid), waarin op dit punt regelegeving wordt voorbereid die

afgestemd is op de specifieke situatie van de kennis infrastructuur.

Het in de jaarlijkse verslaggeving weergeven van de relatie tussen ingezette middelen en geleverde prestaties geschiedt nog niet geheel transparant. Als belangrijkste oorzaak daarvoor geldt het lange termijn-karakter van fundamenteel onderzoek.

14.9 Nawoord Rekenkamer

De Rekenkamer is verheugd dat de minister het belang onderschrijft van het verkrijgen van inzicht in het financieel beheer op het beleidsrelevante niveau. De Rekenkamer meent wel dat het voor het uitoefenen van toezicht door de minister noodzakelijk is informatie per instelling te verzamelen, te beoordelen en indien nodig te interveniëren. Het oordeel op het beleidsrelevante niveau is een goede basis voor het afleggen van

verantwoording aan de Staten-Generaal. Overigens is de Rekenkamer het met de minister eens dat een jaarrekening op zich een breder doel dient dan alleen verantwoording over publiek geld waar het onderzoek van de Rekenkamer zich op richt.

De Rekenkamer is verheugd over de toezeggingen van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om het reviewbeleid bij het ministerie te verbeteren. Zij is van mening dat er pas sprake is van redelijke zekerheid over de bestedingen van RWT’s wanneer dit blijkt uit een rechtmatigheidsverklaring van de externe accountants van de RWT’s en voorts uit een onderbouwing van dit oordeel met bevindingen van de advocaat uit een op een expliciete risico-analyse gebaseerde review.

De Rekenkamer acht een expliciet oordeel over de rechtmatigheid met een vermelding van de daarvoor verrichte werkzaamheden gewenst, omdat dit aan alle partijen zekerheid en duidelijkheid verschaft. Zij wijst er daarbij op dat het rechtmatigheidsbegrip altijd in een controleprotocol geconcretiseerd zal worden in eisen aan door de externe accountant te verrichten werkzaamheden en controletoleranties. Een verklaring dat de controle is uitgevoerd in overeenstemming met het controleprotocol en dat dit leidt tot een redelijke mate van zekerheid dat voldaan is aan geldende wet- en regelgeving kan opgevat worden als een

rechtmatigheidsverklaring, zonder dat aan het begrip rechtmatigheid als zodanig wordt gerefereerd. Of een dergelijke toevoeging ook zal nopen tot wijzigingen in de controles, zal moeten blijken uit het overleg van de minister met de externe accountants.

De Rekenkamer bevestigt dat uit de gesprekken die zij voerde een zekere verwachtingskloof bleek te bestaan tussen het ministerie van OCenW en de AD van OCenW enerzijds en de openbare accountants anderzijds over de praktische uitvoering van het controleprotocol. De externe accountants gaven overigens aan dat hun feitelijke aanpak van de controles geen risico inhielden voor de in de accountantsverklaring verlangde betrouwbaarheid en nauwkeurigheid. Niettemin is de Rekenkamer van mening dat deze signalen, die uit het reguliere overleg tussen OCenW en de externe accountants van de VO-instellingen kennelijk onvoldoende naar voren kwamen, serieuze aandacht verdienen.

De Rekenkamer deelt de opvatting van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen dat informatie over kosten slechts één van de vele aanknopingspunten vormt voor het beoordelen van de kwaliteit van de controle door de externe accountant.

De Rekenkamer onderschrijft de opvatting van de minister dat er ook controles moeten blijven plaatsvinden op grond van hun preventieve werking.

De Rekenkamer constateert dat het standpunt van de minister inzake de normering van vermogens ongewijzigd is ten opzichte van zijn reactie op het rapport Vermogensvorming in 2000. De Rekenkamer blijft niettemin van mening dat het voor de hand ligt de normatieve uitgangspunten op basis waarvan de monitoring en eventuele bestuurlijke acties plaats-vinden te expliciteren en in beleidsregels vast te leggen. Afhankelijk van de ervaring opgedaan met de monitoring op basis van expliciete normen kan in een later stadium eventueel tot wetgeving worden overgegaan.

Met betrekking tot de reactie van de universiteiten op het onderzoek Financieel beheer hoger onderwijs merkt de Rekenkamer het volgende op.

De Rekenkamer heeft de onderdelen van het financieel beheer in het hoger onderwijs onderzocht. De bevindingen uit het onderzoek zijn door de instellingen onderschreven. De bestaande toezichtketen zou niet tot andere bevindingen hebben geleid.

Verder vindt de Rekenkamer dat haar oordeel niet negatief beïnvloed wordt door de aanwezigheid van een kleine instelling: zonder deze instelling zou dezelfde conclusie getrokken zijn.

Het regelgevingstraject (markt en overheid) is een zaak van lange duur. Op dit moment heeft de concept regelgeving nog niet de Raad van State bereikt. De Rekenkamer vroeg al in 1995 aandacht voor dc scheiding van publiek-privaat (Rapport Rekenkamer «Derde Geldstroomactiviteiten bij universiteiten», Tweede Kamer vergaderjaar 1994–1995 241 000, nrs. 1–2).

De Rekenkamer acht het daarom van belang dat de activiteiten binnen het hoger onderwijs voor het verkrijgen van inzicht in het verloop van

publieke en privaat geldstromen worden voortgezet.

De normen waarmee de Rekenkamer de verslaggeving van de instellingen heeft beoordeeld zijn ideaaltypisch: zij verwijzen naar een in de toekomst te realiseren situatie. Als zodanig geeft het onderzoek een nulmeting van de stand van zaken. Die laat zien dat een enkele instelling al een eind gevorderd is, waar andere nog een flinke weg moeten afleggen.

OCWCultuur(Rijks)museale instellingen21stichting170160001998 idemStimulerings- en verdeelfondsen - kustenfondsen7stichting141141001998 idemStimulerings- en verdeelfondsen - letterenfondsen3stichting4141001998 MediaCommissariaat voor de Media1sui generis77001998 idemOmroepbestel (alleen landelijk)17divers14871487001998 Primair OnderwijsBevoegde gezagsorganen (met 8.000 scholen; 2300divers1029710297001998 33% van deze scholen zijn openbare scholen) Voortgezet OnderwijsBevoegde gezagsorganen (met 650 scholen; 380divers674666480991998 23% van deze scholen zijn openbare scholen) Beroepsonderwijs en volwasseneneducatieRegionale Opleidingscentra (ROC’s)46divers3995388701091998 idemLandelijke organen voor beroepsonderwijs21divers179176031998 idemVakinstellingen13divers162157051998 idemDiverse overige instellingen6divers6965051998 Hoger BeroepsonderwijsBevoegde gezagsorganen (met 56 HBO instellingen)49divers3160247106891998 Wetenschappelijk OnderwijsUniversiteiten (bedragen inclusief academische ziekenhuizen)12divers5505512803771998 idemOpen Universiteit1sui generis102760261998 idemAcademische ziekenhuizen8divers00001998 Wetenschappelijk OnderzoekKoninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW)1sui generis161161001998 idemNederlandse Organisatie voor 1sui generis318318001998 Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) idemKoninklijke Bibliotheek (KB)1sui generis3838001998 idemNederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)1sui generis500500001998 OnderwijsParticipatiefonds1stichting5733653701998 idemVervangingsfonds1stichting6845953301998 StudiefinancieringIB-Groep1sui generis6011463306401998 overzicht RWT’s Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen alle bedragen in miljoenen guldens departementsectorRWTaantalrechtsvormtotaalRijks-premiestariefjaar publieke middelen*bijdragen * Rijksbijdragen, premies en tarieven tellen niet altijd op tot het totaal van de publieke middelen door de niet gepresenteerde overige en onbekende inkomsten.

Legenda toezichtrelatie

medetoezicht vanuit een ander ministerie

˚ alleen ZBO

˚˚ alleen RWT

Commissariaat voor de Media Bedrijfsfonds voor de Pers

PO primair onderwijs VO ¹voortgezet onderwijs

BVE ¹ Beroepsonderwijs en volwasseneducatie HBO ¹HBO-instellingen

WO ¹ universiteiten

Vervangingsfonds en Bedrijfsgezondheidszorg TNO voor het Onderwijs

Participatiefonds Informatie Beheer Groep

TNO Nederlandse organisatie voor

TNO toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek KNAW Koninklijke Nederlandse academie van wetenschappen KB ˚˚ Koninklijke Bibliotheek

NWO Nederlandse organisatie voor wetenschappelijk onderzoek AWT ˚ Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid NUC ˚ Nationale Unesco Commissie

NIOD ˚˚ Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Academische Ziekenhuizen ˚˚

Stichting stimuleringsfonds

Nederlandse culturele omroepprodukties

Omroepen ˚˚

NOB ˚˚ Nederlands Omroepbedrijf beheersstichting NOB ˚˚

St. Wereldomroep ˚˚

NPS ˚˚ Nederlandse Programmastichting NOS ˚˚ Nederlandse Omroepstichting STER ˚˚ De Stichting Etherreclame Stimulerings- en verdeelfondsen

Rijksmuseale instellingen ˚˚

Verantwoordelijke minister Toezichthoudend onderdeel Toezichthouder Uitvoerende ZBO / RWT ministerie

15 MINISTERIE VAN FINANCIËN