Praktijkvoorbeeld 3: Waterfonds Haarlem

De duinen in het westen en veenweidegebieden en polders in het oosten spelen een belangrijke rol in het watersysteem van de gemeente Haarlem. De stad vormt een obstakel voor het snel afvoeren van water uit de Rijnlandse boezem naar het Noordzeekanaal. Daarom is het van belang dat de bergings- en afvoercapaciteit van deze boezem niet afnemen als gevolg van een bepaalde ontwikkeling die deze capaciteit vermindert. Het

Waterfonds Haarlem is opgericht om dergelijke negatieve ontwikkelingen te voorkomen of te compenseren.

11.8.1 Kenmerken

Hoogheemraadschap Rijnland en de gemeente Haarlem staan aan de basis van de coalitie. Om de samenwerking tussen beide partijen te bestendigen, zijn het Bestuurlijk Platform Waterbeheer Haarlem-Rijnland en de

Coördinatiegroep Water opgezet. Woningcorporaties, aannemers en andere ontwikkelaars zijn als

belanghebbenden de belangrijkste private partijen in de coalitie.

Het doel van de coalitie is het tot stand brengen van een nieuwe waterstructuur, die is geschetst in het

gemeentelijk waterplan (Gemeente Haarlem 2004). De belangrijkste strategie is het collectief realiseren van compenserende maatregelen. Het hoogheemraadschap liep in zijn controlerende rol aan tegen het probleem dat ontwikkelende partijen een eventueel nieuw beslag op de waterbergende capaciteit moesten compenseren met aanvullende bergingsmaatregelen. Omdat ze dat individueel deden, ontstond een stroperig

besluitvormingsproces en stagneerde de voortgang van projecten. Bovendien ontstond er een versnipperd en niet robuust watersysteem. Collectieve compensatie via een waterfonds, gecoördineerd door de gemeente en het hoogheemraadschap, kan hierin uitkomst bieden. Het hoogheemraadschap en de gemeente zorgen voor de capaciteit en de kennis die nodig is om het waterfonds op te zetten en te bestieren. Degenen die een ontwikkeling willen realiseren waarbij een nieuw beroep op

waterberging ontstaat, dienen een bepaald geldbedrag in te leggen. Daarbij wordt tot nu toe een vaste vergoeding gehanteerd. Met dit geld, en met de kennis en de capaciteit van het hoogheemraadschap en de gemeente, worden vervolgens maatregelen genomen die de waterstructuur rondom Haarlem verbeteren. De

elf

gemeente heeft daartoe tevens gronden in haar bezit die voor compenserende waterberging kunnen worden ingezet.

De Bergings Rekening Courant (BRC) is de belangrijkste spelregel van de coalitie. Het is een convenant tussen hoogheemraadschap en gemeente dat functioneert als het instrument waarmee de bergingscapaciteit van de Rijnlandse boezem op peil wordt gehouden. Wanneer een ontwikkeling de bergingscapaciteit per saldo negatief beïnvloedt, kunnen gebruikers, beheerders of ontwikkelaars de compensatieplicht afkopen bij de gemeente. De gemeente beheert het financiële fonds waarin het geld wordt gestort. Het hoogheemraadschap onderhoudt een boekhouding met alle dempingen en ontgravingen per peilvlak. (Huijssteeden 2012). Met het geld wordt de nieuwe cumulatieve bergingsopgave gebundeld gerealiseerd. Aan de basis van de coalitie staat de Keur van waterschappen, waarin de compensatie wordt vereist.

11.8.2 Prestaties en kritische succesfactoren

Door de ontwikkeling van de coalitie hebben de initiatiefnemers meer ruimte en middelen voor de inrichting van het watersysteem. Dit leidt tot de verbetering van de kwaliteit van de omgeving. Een voorbeeld hiervan is de aanleg van grachten in de stad en een afname van de overstort van vervuild water. Ook zijn de ontwikkelingsprocessen en financiering van de compensatie transparanter geworden. Het instrument levert geen directe economische winst op, afgezien van het feit dat de kans op wateroverlast afneemt. Het is echter wel zo dat degenen die de extra belasting van de waterberging veroorzaken ervoor moeten betalen. De BRC is een belangrijke kritische succesfactor, omdat ze de besluitvorming versoepelt en als gevolg daarvan heeft geleid tot een meer constructieve samenwerking binnen de coalitie. De eenvoud van het systeem en het feit dat het financiële fonds bij de gemeente is ondergebracht, worden daarnaast genoemd als belangrijke factoren voor het succes (Huijssteeden 2012). Verder is de positieve houding van de belangrijkste initiatiefnemers ten opzichte van elkaar een belangrijke succesfactor. Deze partijen vinden elkaar in het gezamenlijke doel van goed waterbeheer, maar ook in de wens om de kansen en beperkingen in het water- en bodemsysteem sturend te laten zijn in de inrichting van de omgeving. De

verstandhouding tussen de professionals die zich met water bezighouden is goed. Medewerkers van het hoogheemraadschap en de gemeente vinden elkaar op de inhoud, de doelen en ‘het wereldje’ is klein.

11.8.3 Verbeterpunten en mogelijke rol voor de

overheid daarbij

Zowel de gemeente als het hoogheemraadschap noemt de communicatie naar derden als verbeterpunt. Zo zijn burgers niet in de coalitie betrokken. Ook het

klimaatverhaal en de zeespiegelstijging moeten goed worden overgebracht om draagvlak voor de BRC te krijgen. De gemeente Haarlem en het

hoogheemraadschap werken hier al aan door het informeren van ontwikkelaars. Het hoogheemraadschap ziet verder verbeterkansen in de financiële afwikkeling tussen gemeenten en ontwikkelaars. De

compensatievergoeding zou maatwerk moeten zijn, afgestemd op de ruimtelijke situatie (Huijssteeden 2012). Gemeenten nemen deze handreiking voorlopig nog niet over en blijven bij de vaste vergoeding. Een betere juridische waarborging is een derde verbeterpunt. In de huidige situatie is een ontwikkelaar wel verplicht de waterberging te compenseren, maar kan een

ontwikkelaar niet worden verplicht de compensatieplicht af te kopen. Om dit te regelen is nieuwe wetgeving of een wijziging van de Keur van de waterschappen nodig.