9 Landbouw en landgebruik
11.5 Overige aandachtspunten
11.5.1 Passendheid bij langetermijntransitie (2050)
De elektriciteitssector speelt een grote rol in de langetermijntransitie richting 2050. CO2-vrije elektriciteitsproductie kan bijdragen aan de emissiereductie in andere sectoren door elektrifi- catie in de industrie, bij de warmtevraag in de gebouwde omgeving en bij elektrisch vervoer. Een alternatief is negatieve emissies in de elektriciteitssector door biomassa in combinatie met CCS, wat kan compenseren voor emissies in andere sectoren (Daniëls en Koutstaal, 2016).
De PBL-studie ‘Verkenning Klimaatdoelen’ (Ros en Daniëls, 2017) schetst een mogelijk beeld van de elektriciteitsvoorziening in 2050 voor onder ander een 95 procent emissiereductiesce- nario. In dat beeld is een grote rol weggelegd voor elektriciteit uit zon en wind. In de Kosten- notie 2018 (Koelemeijer et al., 2018) zijn illustratieve pakketten van reductiemaatregelen uitgewerkt die aansluiten bij een reductie van CO2-emissies met 49 procent in 2030. Deze
35 Dit wijkt af van de gebruikelijke uitganspunten die de ACM voorschrijft aan de regionale netbeheerders voor de bepaling van de toegestane inkomsten.
36 De totale additionele investeringen in de regionale elektriciteitsnetwerken zijn 3,6 mld euro.
37 Dit zijn de additionele investeringskosten ten opzichte van het basispad voor de extra 7,5 GW wind op zee die wordt aangesloten met het OKA. De investeringen voor het aansluiten van de 9,6 GW inclusief de wind op zee in het basispad in 2030 waar TenneT verantwoordelijk voor is, zijn in totaal 8,5 mld euro.
38 Vanaf 3 à 4 GW zon-pv in Noord-Nederland is er extra transport capaciteit nodig op het EHS net, waardoor
pakketten passen in de transitie naar een CO2-neutraal elektriciteitssysteem in 2050 zoals beschreven in de ‘Verkenning Klimaatdoelen’.
De maatregelen voor de elektriciteitssector uit het OKA leiden tot een iets lagere elektrici- teitsproductie op basis van wind en zon vergeleken met het pakket ‘transitie-zelfde-reductie’ uit de Kostennotitie. De totale extra vraag als gevolg van elektrificatie van de andere secto- ren is echter ook lager vergeleken met de vraag uit het pakket in de Kostennotitie. Het is raadzaam dat de toename van de hoeveelheid hernieuwbaar opgewekte elektriciteit in lijn is met de additionele vraag naar elektriciteit, omdat het systeem de opgewekte elektriciteit an- ders niet zal kunnen verwerken en er curtailment plaats zal moeten vinden van de hernieuw- bare elektriciteit. Een sterkere groei van de elektrificatie en daarbij aansluitende groei van hernieuwbare elektriciteit zou voor de transitie echter wel wenselijk zijn. Met name elektrifi- catie in de industrie kan niet alleen leiden tot verdere emissiereductie, maar, mits flexibel vormgegeven, ook bijdragen aan de stabiliteit van het elektriciteitssysteem.
12 Referenties
• Acemoglu, Akcigit, Hanley en Kerr (2016) Transition to clean technology. Journal of Poli- tical Economy, 124(1), p. 52-104.
• Brink, C (2018) Projectie ETS-prijs volgens uitgangspunten concept wetvoorstel mini- mum CO2-prijs elektriciteitsproductie , Den Haag: PBL.
• CPB (2016) Kansrijk onderwijsbeleid. Den Haag: CPB.
• CPB (2019). Doorrekening ontwerp-Klimaatakkoord. Den Haag: CPB.
• CPB en PBL (2018) de werkgelegenheidseffecten van fiscale vergroening. Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving en Centraal Planbureau, no. 3004.
• CE Delft (2018) Effecten van CO2-beprijzing in de industrie. CO2-reducties, kostprijsver- hoging en koolstoflekkage. CE Delft, no. 18.7R45.097.
• Commissie Grondgebondenheid (2018) Grondgebondenheid als basis voor een toekomst- bestendige melkveehouderij.
• Daniëls B en P Koutstaal (2016) De rol van de elektriciteitsvoorziening in het klimaatbe- leid. ECN-E—16-058, Petten: ECN.
• Ecorys (2018) MKBA vrachtwagenheffing, Rotterdam, 8 november 2018.
• Fouarge, D., de Grip, A., Smits, W., & de Vries, R. (2012) Flexible Contracts and Human Capital Investments. De Economist, 160(2), 177-195.
• Hammingh et al. (2019) Kortetermijnraming voor emissies en energie in 2020, Den Haag: PBL.
• Hekkenberg M. & Koelemeijer R. (2018) Analyse van het voorstel voor hoofdlijnen van het klimaatakkoord, Den Haag: PBL.
• IEA (2016) World Energy Outlook 2016. OECD/IEA, Paris. • IEA (2018) World Energy Outlook 2018. OECD/IEA, Paris.
• Janssen E. (2017) De verbindend verklaring van landbouwvoorschriften: het heeft nogal wat voeten in de aarde, Tijdschrift voor Agrarisch recht 2017, afl. 5, p. 240-255.
• Koelemeijer, R., B. Daniëls, P. Koutstaal, G. Geilenkirchen, J. Ros, P. Boot, G.J. van den Born & M. van Schijndel (2018) Nationale kosten klimaat- en energietransitie in 2030 – Update 2018. Den Haag: PBL.
• Lensink, S. (ed.) (2018) Eindadvies Basisbedragen SDE+ 2019, PBL, Den Haag.
• Marcu et al. (2017) 2017 State of the EU-ETS report. ERCTS, Wegener Center, Nomisma Energia en I4CE.
• Ministerie van VROM (1994) Methodiek Milieukosten, Publikatiereeks Milieubeheer 1994/1. Den Haag: Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieube- heer.
• Ministerie van VROM (1998) Kosten en baten in het milieubeleid – definities en bereke- ningsmethoden, Publicatiereeks Milieustrategie 1998/6. Den Haag: Ministerie van Volks- huisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.
• Ministerie van VROM (2004) Handreiking voor monitoring en evaluatie van klimaatmaat- regelen. Den Haag: Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieube- heer.
• Muilwijk, H., H. Westhoek & M. de Krom (2018) Voedsel in Nederland. Verduurzaming bewerkstelligen in een veelvormig systeem. Den Haag: PBL.
• Nykvist, B., Sprei, F., Nilsson, M. (2019) Assessing the progress toward lower priced long range battery electric vehicles, Energy Policy 124, 144-155.
• OECD (2017a) Employment Implications of Green Growth: Linking jobs, growth, and green policies. Parijs: OECD.
• OECD (2017b) OECD Skills Strategy Diagnostics Report: the Netherlands. Parijs: OECD. • Hekkenberg, M., B. Strengers & J. Ros (2018), Structurerende rationale voor inzet van
• PBL (2018a) Update tabellenbijlage NEV 2017. [http://www.pbl.nl/publicaties/nationale- energieverkenning-2017].
• PBL (2018b) Naar een wenkend perspectief voor de Nederlandse landbouw. Voorwaarden voor verandering. Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Den Haag, PBL-
publicatienummer: 2717.
• PBL (te verschijnen) Effecten Ontwerp klimaat akkoord, Achtergronddocument mobiliteit, Den Haag, april 2019.
• Poelhekke, S. (2018) Klimaatbeleid en internationale handel. In D. van Soest, S. Smul- ders, & R. Gerlagh (Eds.), Klimaatbeleid: kosten, kansen en keuzes (pp. 116-124). (KVS Preadviezen; Vol. 2018). Amsterdam: Koninklijke Vereniging voor de Staatshuishoud- kunde.
• Perino, G. (2018) New EU-ETS Phase 4 rules temporarily puncture waterbed. Nature Cli- mate Change, 8, 262-264.
• Ros, J. & B. Daniëls (2017) Verkenning van klimaatdoelen. Den Haag: PBL.
• Schoots, K., M. Hekkenberg en P. Hammingh (2017) Nationale Energieverkenning 2017. ECN-O--17-018. Petten: Energieonderzoek Centrum Nederland.
• TNO (2018) Inputs and considerations for estimating large scale uptake of electric vehi- cles in the Dutch passenger car fleet up to 2030, TNO 2018 R10919v2, Den Haag 31 au- gustus 2018.
• Vollebergh, Dijk, Drissen, Eerens en Vrijburg (2017) Fiscale vergroening: belastingver- schuiving van arbeid naar grondstoffen, materialen en afval. Verkenning van belastingen voor het stimuleren van de circulaire economie. Den Haag: Planbureau voor de leefom- geving, no. 2853.
• Vrijburg, Brink en Dijk (2018) Instrumentkeuze voor efficiënt en effectief klimaatbeleid, KVS pre-adviezen 2018.
• Weterings, A., O. Ivanova, D. Diodato, M. Lankhuizen, M. Thissen, K. Schure & R. Koele- meijer (2018) De effecten van de energietransitie op de regionale arbeidsmarkt. Een quickscan. Den Haag: PBL.