Ontwikkelingsachtergronden Seksualiserende type
In vroege jeugd vaak zelf slachtoffer geweest van (seksuele) delicten en pesterijen. Heeft een negatief zelfbeeld en een angstig/ambivalente hechtingsstijl. Hij vertoont sociaal vermijdingsgedrag, is (daardoor) sociaal geïsoleerd en trekt zich terug in een compenserende seksuele fantasiewereld. Zijn psychoseksuele ontwikkeling is achtergebleven en er worden vaak
obsessief-compulsieve trekken aangetroffen. Hij heeft weinig ‘normale’ seksuele ervaringen. In plaats daarvan bestaan er dwangmatige neigingen, waaronder veelal excessieve masturbatie.
Antisociale type
Kent vaak een inconsistent en gewelddadig opvoedingsmilieu. Typerend is een gevoelloos-vermijdende hechtingsstijl van het kind en ernstige stagnatie in de sociaal-morele aanpassing. Het kind ontwikkelt een overtrokken positief en superieur zelfbeeld en is gevoelig voor narcistische krenkingen. Hij heeft vanaf de puberteit talloze seksuele contacten gehad, maar gaat geen langdurige, intieme relatie aan met partners.
Wraakzuchtige type
Kenmerkend is een socialisatiepatroon met onderwerping aan een tirannieke en soms gewelddadige vader. Resultaat is een persoonlijkheidsontwikkeling gekenmerkt door angst, schijnaanpassing en onderdrukte agressie. Er treedt een ernstige stagnatie in de ontwikkeling van de agressieregulatie op en er ontstaat een instabiel en negatief zelfbeeld. Er is een sterke discrepantie tussen braaf en conformistisch uiterlijk gedrag en een turbulent, negatief gestemd gevoelsleven, waarbij niet-geuite frustratie heeft geleid tot een algemene rancune. Als primaire overlevingsstijl leerde dit type zich ‘netjes’ te gedragen
(schijnaanpassing) en emoties onder controle te houden.
Prototypen delictscenario’s
Tabel 1 Prototype delictscenario van het seksualiserende type Bron: Van Beek, 1999: 117
Beginsituatie Een gebeurtenis die het negatieve zelfbeeld bevestigd of versterkt; (denkbeeldig) afwijzend gedrag Cognitieve vervorming Negatieve zelfuitspraken waarin eigen onmacht en afwijzing centraal staan
Niemand ziet me zitten, ik ben een mislukking Gevoelens Gevoelens die onmacht versterken
Zelfmedelijden: waarom ik? Depressiviteit: het is hopeloos
Gedrag Isolement verhogend gedrag: rondzwerven, zich in kamer opsluiten
Cognitieve vervorming Opstandigheid, pijnlijke gevoelens moéten en zúllen weg, of: zijn niet meer te verdragen Zichzelf oppeppen: ik pik het niet langer, ik zal ze eens laten zien wie ik ben
Gevoelens Boos, krachtig, onkwetsbaar of niets meer voelen
Cognitieve vervorming Fantaseren over seksueel contact met een meisje: zij geniet en vindt mij een goede minnaar
Plannen maken om contact te leggen met een meisje, rechtvaardigen dat dwang moet worden gebruikt: ik heb geen andere keuze
Plannen en fantaseren, meestal gepaard met masturbatie en orgasme
Actieplan maken (obsessieve gedachten en dwangmatig gedrag): het moet gebeuren
Meestal een vast script: onbekend slachtoffer, buiten weinig geweld. Het verlangen naar seks is op basis van wederkerigheid, bevestiging en contact met het slachtoffer
Gevoelens Seksuele opwinding en kortstondig gevoel van macht of competitie
Cognitieve vervorming Een proces dat uren, weken, maanden in beslag kan nemen alvorens het daadwerkelijk tot een delict komt; vooral angst en normbesef kunnen een remmende invloed hebben
Nu is het mijn beurt, niets houdt me nog tegen, ze zal het fijn vinden
Delict Vlucht bij verzet, geen anale seks of pijpen als het slachtoffer dat niet wil (So moet bevredigd worden) Vraagt om bevestiging: doe ik het goed?
Probeert contact te krijgen met slachtoffer, praat over zichzelf, toont enige empathie Ontkenning van verantwoordelijkheid voor gedrag: ik kan niet anders
Vervormt reactie van slachtoffer zodat het aansluit bij eigen verlangens: zij geniet er ook van Na het delict Ontwaakt uit cognitief-emotionele illusie
Spijt, zelfverwijt, consideratie met slachtoffer, angst voor arrestatie mislukking
Tabel 2 Prototype delictscenario van het antisociale type Bron: Van Beek, 1999, p. 123
Beginsituatie Meestal binnen de context van een ander delict (bijv. inbraak) maar ook een toevallige ontmoeting met het slachtoffer kan het delictproces op gang brengen
Onder invloed van alcohol of drugs Cognitieve vervorming Superieure onkwetsbaarheid
Ik kan doen wat ik wil, mij pakken ze niet Gevoelens Oppervlakkig of geen
Gedrag Zoekt waardevolle spullen, vindt niets Stuit op in het huis aanwezige vrouw Gevoelens Ergernis (kan niets vinden)
Seksuele opwinding (vindt de vrouw aantrekkelijk Cognitieve vervorming Ik heb recht op iets prettigs, omdat ik niets gevonden heb
Haar eigen schuld: had ze maar niet zo verleidelijk moeten zijn Ik heb mazzel
Delict Verbale of fysieke agressie om macht te tonen. Bevelend, kat-en-muisspel Eventueel zware mishandeling bij verzet
Geen consideratie met slachtoffer Gevoelens Seksuele opwinding en macht Na het delict Geen spijt
Misschien ga ik nog wel eens terug Diefstal van persoonlijke eigendommen
Intimidatie van slachtoffer, om aangifte te voorkomen Cognitieve vervorming Stom van haar om die ramen niet goed te vergrendelen
winnaar
Tabel 3 Prototype delictscenario van het wraakzuchtige type Bron: Van Beek, 1999: 127
Beginsituatie Vermeende of feitelijke (dreigende) afwijzing
Verlating of krenking door een vrouw van wie de pleger (in sterke mate) afhankelijk is om zijn eigenwaarde te bevestigen
Meestal onder invloed van alcohol
Een toevallige ontmoeting met een slachtoffer kan het delictproces op gang brengen
Cognitieve vervorming Ze behandelt mij slecht, ik heb beter verdiend, ik doe alles voor haar, zij mag me niet zo behandelen Ik kan niks doen: als ik haar mijn boosheid laat merken, zal ze me verlaten en ik kan niet zonder haar Gevoelens Angst voor verlating
Woede of depressie
Gedrag Trekt zich terug uit bedreigende situatie
Drinkt alcohol om het te vergeten, bereikt het tegenovergestelde Begin van suïcidaal gedrag (rondrijden, brug zoeken)
Cognitieve vervorming Generaliseert: maakt partner anoniem en algemeen (alle vrouwen zijn slecht) Het is hun schuld dat ik me zo voel
Zij verdienen straf
Gevoelens Toenemende woede en haat jegens vrouwen Gebeurtenis Treft een willekeurige vrouw
Delict Meteen extreem veel geweld (soms dodelijk) Korte duur
Kwetsende taal (met het doel het slachtoffer te vernederen) Stuk trekken van kleding van het slachtoffer
Erectieproblemen Gevoelens Vooral woede en razernij Cognitieve vervorming Verdiende loon Na het delict Spijt
Dit had ik niet behoren te doen
BIJLAGE VI Psychopathie (Cooke & Michie, 2001)
Dr. Robert Hare ontwikkelde de Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R) om psychopathische persoonlijkheidskenmerken te kunnen meten in een forensische volwassen mannelijke populatie. De meting vindt plaats op een schaal van 0 tot 40 met voor ieder kenmerk mogelijke scores van 0 (voor afwezig) tot 2 (voor hoog karakteristiek). De PCL-R bestaat uit 20 items:
1. Glibness/superficial charm 2. Grandiose sense of self-worth
3. Need for stimulation/proneness to boredom 4. Pathological lying
5. Conning/manipulative 6. Lack of remorse or guilt 7. Shallow affect
8. Callous/lack of empathy 9. Parasitic lifestyle 10. Poor behavioral controls
11. Promiscuous sexual behavior 12. Early behavioral problems 13. Lack of realistic, long-term goals 14. Impulsivity
15. Irresponsibility
16. Failure to accept responsibility for own actions 17. Many short-term marital relationships
18. Juvenile delinquency
19. Revocation of conditional release 20. Criminal versatility
Er wordt verondersteld dat aan de PCL-R items twee afzonderlijke maar correlerende factoren ten grondslag liggen. De affectieve en interpersoonlijke items weerspiegelen een egoïstische, ongevoelige en empathiearme factor. De gedragsitems vormen samen de chronisch onstabiele, antisociale levensstijl.
Figuur 1. Items van de PCL-R en hun locatie in de traditionele tweefactorenstructuur. Bron: Cooke & Michie, 2001: 171.
Kenmerken die daadwerkelijk gedrag aantonen in plaats van persoonlijkheidskenmerken kunnen hieraan onttrokken worden, waardoor een driefactorenmodel van psychopathie ontstaat (Cooke & Michie, 2001):
Figuur 2. driefactorenmodel van psychopathie van Cooke & Michie (2001) Arrogant/Deceitful Interpersonal Style
•
Glibness/superficial charm•
Grandiose sense of self-worth•
Pathological lying•
Conning/manipulative Deficient Affective Experience•
Lack of remorse or guilt•
Shallow affect•
Callous/lack of empathy•
Failure to accept responsibility for own actions Impulsive/Irresponsible Behavioral Style•
Need for stimulation/proneness to boredom•
Parasitic lifestyle•
Lack of realistic, long-term goals•
ImpulsivityBIJLAGE VII ‘De’ seksuele moordenaar?
Ressler, Burgess en Douglas (1988) definiëren lustmoordenaars als daders die seksuele opwinding verkrijgen uit het veroorzaken van lijden en pijn, typerend middels marteling, bij hun slachtoffer. Een aantal auteurs (bijvoorbeeld Holmes & Holmes, 2002a) onderscheidt binnen een typologie van seriemoordenaars (visionary, mission, hedonistic, power control) de hedonistische seriemoordenaar. De hedonistische moordenaar wordt weer verdeeld in de thrill, de lust en de comfort moordenaar.
De lustmoordenaar is dus een subtype in de categorie hedonistische seriemoordenaars, die een vitale connectie tussen geweld en seksuele opwinding heeft eigen gemaakt. Deze dader haalt seksuele bevrediging uit geweld en het moorden. Deze
moordenaars doden dus omdat zij genot ondervinden door de daad; het moorden is een geseksualiseerd of geërotiseerde beleving. De delicten zijn sterk gericht op het proces, de daders nemen over het algemeen de tijd. Dit procesgeoriënteerde delict kan elementen bevatten als het verwijderen van ledematen, necrofilie, marteling, verminking, dominering of andere angst inboezemende activiteiten. De hedonistische seriemoordenaar ervaart seksuele opwinding uit dergelijke interactie met een hulpeloos slachtoffer (Holmes & Holmes, 2002a).
Hazelwood & Douglas (1980) publiceerden een paradigma dat een onderscheid maakte tussen een ongeorganiseerde, a- sociale lustmoordenaar en een georganiseerde, niet-sociale lustmoordenaar. Beide typen hebben de bedoeling een moord te plegen uit seksuele motivatie, maar er zijn ook verschillen. De ongeorganiseerde lustmoordenaar wordt omschreven als introvert, geïsoleerd zonder sociale vaardigheden die nodig zijn om interpersoonlijke relaties te handhaven. Zij plegen hun delict in waanzin, op ongeorganiseerde wijze, veelal op een plaats dichtbij hun woning. De georganiseerde lustmoordenaar kan anderen manipuleren en reist verder weg om zijn delict te plegen, speurend naar een slachtoffer. De twee typen kunnen op basis van hun delictgedrag worden onderscheiden, zoals de locatie van het lichaam van het slachtoffer, bewijs van marteling en mutilatie voor de dood, uitgesmeerd bloed op de plaats delict, seksuele penetratie en de beschikbaarheid en hoeveelheid fysiek bewijs op de plaats delict. Alhoewel dit paradigma eenvoudig is van opzet, is het uitgebreid gebruikt in de gedragskundige daderprofileringpraktijk. De vraag ook hier is of de basis van de dichotomie solide is. Wederom wordt weinig uitleg gegeven over de theoretische en methodologische basis. Daarnaast valt het te betwijfelen of een dergelijke tweedeling altijd gemaakt kan worden en of deze vervolgens genoeg betekenis geeft.
Meloy (2000) bestudeerd de definities, epidemiologie, de ontwikkeling van onderzoek en daderkenmerken van seksuele moord, als vorm van opzettelijke doding. Meloy stelt vervolgens een klinische typologie van seksuele moordenaars voor.
De eerste groep, van compulsive sexual murderers, laat een georganiseerde plaats delict achter en worden meestal gediagnosticeerd met seksueel sadisme en antisociale / narcistische persoonlijkheidsstoornis. Deze daders zijn chronisch emotioneel afgevlakt en vaak psychopatisch.
De tweede groep, van catathymic sexual murderers, laat een ongeorganiseerde plaats delict achter. Deze daders worden meestal gediagnosticeerd met een stemmingsstoornis en verscheidene persoonlijkheidsstoornissen, die schizoïde en vermijdende kenmerken bevatten. Ze zijn wanhopig op zoek naar intimiteit, zijn slechts gemiddeld psychopatisch en zijn in het verleden fysiek en/of seksueel misbruikt.
Niet alle seksueel gemotiveerde moordenaars zijn sadistisch. Sadisme is een kenmerk van veel seksuele moorden maar wordt zeker niet aangetroffen bij al deze moordenaars (Marshall & Kennedy, 2003). Seksuele sadisten kunnen volgens Meloy (2000) worden gezien als een subgroep van seksueel gemotiveerde moordenaars. Tevens gaat niet iedere seksuele sadist tot moord over.
Schlesinger (2004) erkent het onderscheid van Meloy, waarbij hij catathymic homicides nog verdeelt naar acuut en chronisch, en compulsive homicides naar gepland en ongepland. Schlesinger geeft aan dat veel moorden die seksueel lijken, niet seksueel gemotiveerd zijn en andersom dat veel seksuele moorden lijken juist niet seksueel lijken en in de praktijk ook niet als seksuele moord aangemerkt worden. Daarnaast is het onderscheid tussen een ‘seksuele moordenaar’ en een verkrachter die een moord pleegt volgens Schlesinger vaag. Meestal is het moeilijk aan te tonen dat een moord gepleegd was vanuit een seksueel motief en dus gepleegd was door een seksuele moordenaar. Vanaf de volgende paragraaf wordt seksuele moord besproken als zijnde moord in een seksuele delictcontext.