2. Het Klokhuis nader beschreven
2.1 Het ontstaan van Het Klokhuis
Het Klokhuis is aan het eind van de jaren 1980 ontwikkeld door Ben Klokman en Aart
Staartjes. Klokman was op dat moment hoofd jeugdprogramma’s van de NOS en Staartjes was coördinator drama van het kinderprogramma Sesamstraat. Het doel was om een programmaformat te bedenken waarin kinderen vanaf 6 jaar, die Sesamstraat ontgroeid waren, hun nieuwsgierigheid bevredigd zouden zien. Het idee ontstond om een programma te ontwikkelen waarin het onder de aandacht brengen van kunst en wetenschap centraal stond. Hierbij werd gezocht naar een toegankelijke vorm voor de mix van informatie en amusement.115 Het resultaat was Het Klokhuis: een programma met informatieve reportages, afgewisseld met liedjes en sketches.
Voor het schrijven van de liedjes en sketches werden de schrijvers van het
‘Schrijverscollectief’ verantwoordelijk gesteld. Het Schrijverscollectief, samengebracht door Frans Boelen, bestond uit een aantal schrijvers die sinds de jaren 1970 regelmatig samen teksten schreven voor (kinder)televisieprogramma’s. Ook hebben ze onder andere een aantal reeksen schoolleesboeken uitgebracht. De schrijvers in het collectief waren in eerste instantie Hans Dorrestijn, Willem Wilmink, Ries Moonen, Jan Riem en Karel Eykman. In 1975 sloot Fetze Pijlman zich bij de groep aan. Vanaf 1978 werd daadwerkelijk gewerkt onder de officiële naam het ‘Schrijverscollectief’.116
Het eerste jeugdprogramma waar de schrijvers, toen nog zonder Pijlman, de teksten voor schreven was De Stratemakeropzeeshow, tevens ontwikkeld door Aart Staartjes en Frans Boelen. In het programma wilden zij actuele problemen op een kritische en
controversiële wijze aan de orde stellen.117 Het programma, dat werd uitgezonden door de VARA tussen 1972 en 1974, werd een serie vol vreemde types, vieze woorden en rebellie. In elke aflevering stond een thema centraal dat kinderen aansprak, zoals seks, vaders en moeders of doodgaan. Dit thema werd uitvergroot door middel van sketches en liedjes. Aart Staartjes speelde zelf de hoofdrol van de Stratemakeropzee. Wieteke van Dort speelde de rol van de Deftige Dame, die altijd windjes liet. Joost Prinsen speelde Erik Engerd, die iedereen vergeefs probeerde te laten schrikken. Ook andere rollen werden door dit drietal gespeeld.Doordat er veel vieze woorden in voorkwamen, vonden de kinderen het prachtig.
115
Beukenkamp e.a., red., 15.
116
Daan Cartens e.a., red., Het Schrijverscollectief. Bzzlletin, 20 (september 1990), 9.
117
Daarnaast werden in het programma de gangbare rollen van ouder en kind omgedraaid. Ouders kregen bijvoorbeeld straf van kinderen, in plaats van andersom.118
De Stratemakeropzeeshow eindigde in 1974. Hierna ontwikkelde het
Schrijverscollectief twee andere programma’s in dezelfde trant, namelijk J.J. De Bom
Voorheen de Kindervriend (1979-1981) en De Film van Ome Willem (1974-1989). De Film van Ome Willem was gericht op iets jongere kinderen, maar bevatte dezelfde soort rebelse
humor. J.J. De Bom ging door waar De Stratemaker was opgehouden. Het programma bevatte tevens sketches en liedjes, uitgevoerd door hetzelfde trio. J.J. De Bom ging echter nog iets dieper door nu geen thema’s centraal te stellen, maar in te gaan op vragen en problemen van kinderen. In het programma stonden wederom drie types centraal, namelijk speelgoedwinkeleigenaar Jan J. De Bom (Joost Prinsen), postbode Hein Gatje (Aart
Staartjes) en maatschappelijk werkster Titia Konijn (Wieteke van Dort). Alle drie begrijpen ze eigenlijk niets van kinderen. Om deze reden werd in elke aflevering een deskundige
uitgenodigd om de problemen en vragen te behandelen. Ook in de sketches en liedjes werd over deze problemen ‘gepraat’.119
Bovenstaande programma’s vormden de basis voor het ontwikkelen van de sketches en liedjes voor Het Klokhuis. Ook hierin werd de trend van de rebelse, gewaagde ‘poep –en pieshumor’ doorgezet. Ook de acteurs uit deze programma’s, Joost Prinsen, Wieteke van Dort en Aart Staartjes zelf, sloten zich aan bij de productie van de sketches voor het programma. Daarnaast verleende Edwin Rutten, die de rol van Ome Willem in De Film van
Ome Willem speelde, zijn medewerking aan de sketches. Frans Boelen nam de regie van
het geheel op zich.
Hoe men op de naam ‘Het Klokhuis’ is gekomen is zelfs bij de makers niet helemaal duidelijk. Wat vast stond was dat men naast de 'straat' van Sesamstraat ook een 'huis' wilde hebben. Daarnaast stond centraal dat in het programma diverse onderwerpen heel grondig werden uitgelegd; 'Tot op het bot', 'door bijten' en 'je tanden er in zetten'. De stap naar een appel opeten tot op het 'klokhuis', was toen snel gelegd.120 Wellicht dat tevens de naam van Ben Klokman iets met de totstandkoming van deze naam te maken heeft.
De eerste aflevering van Het Klokhuis werd uitgezonden op zondag 3 januari 1988, om kwart voor 7 op Nederland 2. In eerste instantie was het programma één keer per week op zondag te zien. Na de komst van het derde net, later dit jaar, werd het programma elke werkdag aan het begin van de avond uitgezonden op Nederland 3. Lange tijd zat het programma in dagelijkse jeugdblok op dit net, na de programma’s Villa Achterwerk,
Sesamstraat en Het Jeugdjournaal. Met de komst van Z@ppelin in 2000 werd Het Klokhuis
118
http://jeugdsentimenten.net/2004/03/01/de-stratemakeropzeeshow/ (geraadpleegd op 10 jan. 2010).
119
Meerten Welleman, 85.
120
een tijd lang zeven dagen per week uitgezonden. Op dit moment wordt het programma weer alleen op werkdagen uitgezonden, om iets voor half 7 op Z@PP. Het programma is nu geprogrammeerd na de jeugdsoap SpangaS en voor Het Jeugdjournaal.
Het voortbestaan van Het Klokhuis is overigens niet altijd onbedreigd geweest. In 1990 wilde de NOS het besluit nemen om te stoppen met Het Klokhuis. De NOS-leiding werd hier echter van weerhouden door de steun van kijkers, die lieten weten niet zonder het programma te kunnen.121 Sindsdien is hier geen sprake meer van geweest.
Van de begintijd tot nu zijn er regelmatig nieuwe afleveringen geproduceerd. Tegenwoordig worden er, naast nieuw geproduceerde afleveringen, tevens regelmatig oudere afleveringen herhaald. Deze afleveringen, die tot enkele jaren oud zijn, worden op het moment afgewisseld met nieuwe afleveringen. Ook de sketches worden in diverse afleveringen opnieuw gebruikt. Inmiddels zijn er ruim vierduizend scènes op voorraad waar ook nu nog uit geput wordt.122
Tijdens zijn bestaan heeft Het Klokhuis diverse logo’s en leaders gehad. De meest recente vernieuwing wat dit betreft is sinds 1 februari 2010 van kracht. Sinds deze datum heeft het programma een nieuw logo, een nieuwe leader en een vernieuwde website. Wat betreft het logo is nu gekozen voor een vast ontwerp van de buitenkant van het logo. De binnenkant kan divers ingevuld worden. Op dit moment zijn er vijf verschillende logo’s ontworpen volgens dit concept. Hieronder zijn voorbeelden te zien van alle logo’s die Het
Klokhuis in de loop der jaren heeft gehad.
Afb. 1: logo 1988-2005 (bron: nps.nl) Afb. 2: logo 2005 - jan. 2010 (bron: zappouders.nl)
Afb. 3: logo vanaf febr. 2010 (bron: hetklokhuis.nl)
121
Beukenkamp e.a., red, 16.
122
Sietse van der Hoek, Meneer Aart: leven en werken van de man die geen kindervriend wil heten (Amsterdam: L.J. Veen, 2002), 190.