Koppeling analyse aan de leefwereld van de doelgroep

Uit paragraaf 1.2.3 blijkt dat er, wat betreft de veranderingen in kindertijd in relatie tot de media, zowel bij theoretici als binnen de televisiestudies zelf twee paradigma’s tegenover elkaar zijn komen te staan. Dit zijn de benadering van het kind als passieve, willoze kijker enerzijds en als actieve ontdekker van televisie-inhoud anderzijds. Binnen de televisiestudies gold in de jaren 1970 het reactieve model van televisiekijken als overheersend model. Dit model was gebaseerd op het feit dat geluidseffecten, special effects en snelle beelden zorgden voor aandacht bij de kijker. In de jaren 1980 werd daarnaast ook begrip en ontwikkelingsniveau belangrijk. In dit nieuwe, actieve, model van televisiekijken werden kinderen gezien als actieve en gemotiveerde mediagebruikers, die op een kritische manier evalueren wat er tot hen komt. Zij interpreteren media-inhouden zodanig dat zij deze kunnen inpassen in hun eigen leefwereld en referentiekader.

In de geanalyseerde afleveringen is te zien dat er sterk wordt gefocust op het actieve model van televisiekijken. De dramascènes worden, zoals reeds is genoemd, vaak

gepresenteerd op een manier die op verschillende niveaus te interpreteren is. Hierdoor heeft elk kind de mogelijkheid om de scènes op zijn of haar eigen manier interpreteren en in de eigen leefwereld inpassen. In de informatieve items worden onderwerpen weliswaar op een doortastende wijze uitgediept, maar wordt er tevens rekening gehouden met het

ontwikkelingsniveau van de doelgroep door de ingewikkelde aspecten te versimpelen met behulp van visualiserende voorbeelden.

Hoewel in de analyse aan de ene kant het actieve model van televisiekijken sterk terugkomt, schemeren er tevens kenmerken van het passieve model in de afleveringen door. Er wordt namelijk ook gebruik gemaakt van geluidseffecten en special effects om het publiek aan te trekken. Dit komt, met uitzondering van de twee laatste leaders, met name voor in de beide afleveringen uit 1995. In de afleveringen hierna is het gebruik hiervan minder

opvallend. Wat betreft het gebruik van snelle beeldwisseling kan opgemerkt worden dat dit alleen geldt voor de wisseling tussen informatieve items en de dramascènes. Deze wisseling is in de loop der jaren sneller geworden doordat het informatieve item in een aflevering vanaf 2002 vaker in drie delen is verdeeld, in plaats van twee. Wat betreft de lengte van de shots is geen duidelijk versnelling van beeldwisselingen te zien. Uit de analyse blijkt zelfs dat er juist in de sketches in latere afleveringen relatief veel gebruik wordt gemaakt van long shots. Ook de vierde en vijfde leader bevatten beduidend minder shots dan de eerdere drie leaders. Wel komt in de laatste twee leaders meer beweging binnen de shots voor, die de aandacht van de kijker kunnen trekken.

Op het actieve model van televisiekijken zijn, zoals in paragraaf 1.2.3 te zien is, ook diverse kritieken ontstaan. Eén van deze kritieken is dat kinderen teveel behandeld worden

als volwassene. Kinderen hebben nu, mede door toedoen van media als televisie, toegang tot informatie die eerder voor hen verborgen werd gehouden. Hierdoor treedt er volgens de critici een vervaging op van de kindertijd. Volgens Buckingham wijzen de veranderingen die de kindertijd tegenwoordig doormaakt verschillende richtingen tegelijkertijd op. Wat sommige aspecten betreft wordt kinderen meer macht gegeven en creëren ze steeds meer hun eigen wereld, afgesloten van volwassenen. Op andere gebieden worden ze echter juist meer geïnstitutionaliseerd en door volwassenen onder de duim gehouden. Buckingham is van mening dat de grens tussen kinderen en volwassenen tegenwoordig zowel vervaagd is als versterkt. Het klopt inderdaad het dat er in Het Klokhuis informatie wordt geboden die buiten de leefwereld van de kinderen zelf staat. Onderwerpen waar kinderen waarschijnlijk nog geen kennis van hadden worden in het programma toegankelijk gemaakt. De kinderen worden daarbij duidelijk serieus genomen en als gelijken benaderd, zonder dat de makers of de presentator zich duidelijk boven de kinderen stelt. Het op deze manier benaderen van kinderen betekent in dit geval echter niet dat er voorbij wordt gegaan aan de kindertijd. Onderwerpen worden wel uitgediept, maar worden tegelijkertijd op een speelse manier behandeld die duidelijk op kinderen gericht is. Kinderen worden in het programma weliswaar cognitief uitgedaagd, maar worden tevens in hun waarde gelaten. De grens tussen kinderen en volwassenen blijft wat dit betreft dan ook nog zeker gehandhaafd.

Ook over de manier waarop er in de dramascènes gespeeld wordt met realiteit en ethiek kan gezegd worden dat kinderen inderdaad op een volwassen manier worden behandeld.

Anderzijds kan de dubbele laag in de dramascènes opgevat worden als een knipoog naar de ouders en wordt de grens tussen kinderen en volwassenen juist versterkt. Ook het feit dat er volwassen personen worden gepersifleerd kan worden gezien als een versterking van de grens tussen de wereld van kinderen en volwassenen. Het programma doet wat dit betreft, net als Buckingham zegt, dus beide.

Zoals in paragraaf 1.2.3 bleek, komt de overtuiging dat kinderen steeds meer als volwassenen worden behandeld ook terug in de marketingwereld. Kinderen worden door de marketeers steeds meer als consumenten gezien en als een aparte markt benaderd. Voor de doelgroep van 8 tot en met 12 jaar is hier een aparte term voor bedacht, namelijk tweening. Dit houdt in dat, om een product zo aantrekkelijk mogelijk aan te bieden, deze kinderen op een zo volwassen mogelijke manier worden benaderd. Ook de producten die worden

aangeboden kunnen eigenlijk producten voor adolescenten of volwassenen zijn. Wat eerder al naar voren kwam, is dat de makers van Het Klokhuis de kinderen enerzijds als gelijken proberen te benaderen, maar hen tegelijkertijd als kind in hun waarde laten. Er wordt in de geanalyseerde afleveringen zelf dan ook niet geprobeerd hen zaken op te dringen die typisch voor adolescenten of volwassenen zijn. De tweening-benadering is in het geval van de afleveringen Het Klokhuis dus niet van toepassing.

Conclusie

Zoals is gebleken heeft de Nederlands publieke omroep het de laatste jaren steeds moeilijker te verduren gekregen. In de eerste plaats is de concurrentie met commerciële zenders de afgelopen twintig jaar is sterk gegroeid. Daarnaast hebben ook de

commercialisatie van de maatschappij en de opkomst van nieuwe media als het internet een steeds grotere invloed gekregen op de werkwijze van de publieke omroep. Deze invloeden werken tevens door binnen de jeugdprogrammering van de publieke omroep. Want hoewel de makers van jeugdprogramma’s enerzijds graag verantwoorde programma’s wil maken die een bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van kinderen, voelen zij zich hierdoor tegenwoordig tevens genoodzaakt om vermakelijke programma’s aan te bieden die aantrekkelijk gevonden worden door de doelgroep. Daarbij is een aansluiting bij zowel de behoeften als de leefwereld van de doelgroep van belang.

Uit dit onderzoek is gebleken dat ook de werkwijze binnen jeugdprogramma Het

Klokhuis aan deze invloeden onderhevig is. Uitgaande van de conclusies in paragrafen 3.3

en 3.4 kan gesteld worden dat het televisieprogramma op een groot aantal punten aansluit bij de behoeften en de leefwereld van de doelgroep. Dit is onder andere te zien aan de vorm van humor in de dramascènes en aan de wijze waarop zaken in de informatieve items worden uitgelegd. Bovendien zijn er tevens ontwikkelingen te zien in de wijze waarop het programma zich in de loop der tijd aan de behoeften en de leefwereld van de doelgroep heeft aanpast. Een voorbeeld hiervan is de verjonging die er plaatsgevonden heeft binnen de teams van zowel presentatoren als acteurs en het feit dat met name dramascènes in later afleveringen steeds vaker gebaseerd zijn op aspecten uit de leefwereld van de doelgroep.

Deze aanpassing aan de doelgroep blijkt niet alleen uit de analyse, maar tevens uit de woorden van de makers, besproken in paragraaf 2.5. Niek Barendsen onderkent bijvoorbeeld dat hij zelf bepaalde voorkeuren heeft voor de wijze waarop hij dramascènes zou willen maken, maar dat deze niet altijd aansluiten bij de wensen van de kijkers. Bij de productie van de dramascènes kiest hij uiteindelijk wel voor datgene wat de doelgroep volgens hem wil zien.

Een aantal andere opvallende aspecten die in de uitwerking van de analyse zijn aangegeven worden ook door de makers aangemerkt. Zo geeft Piet Geelhoed aan dat hij de visualisatie van abstracte onderwerpen erg belangrijk vindt, iets dat inderdaad in de analyse tot uiting komt. Loes Wormmeester geeft aan dat het programma dynamischer is geworden doordat er een snellere wisseling plaatsvindt tussen informatieve items en dramascènes. Ook dit is in de analyse duidelijke naar voren gekomen; in latere afleveringen blijkt dat de informatieve items zijn opgedeeld in drie gedeelten in plaats van twee, waardoor de

overgang tussen de beide gedeelten sneller verloopt. Een andere mening van enkele makers, namelijk dat de beeldtaal sneller is geworden, is overigens niet uit deze analyse op te maken. Het klopt wel dat, zoals Niek Barendsen aangeeft, de dramascènes in de loop van de tijd korter zijn geworden. Deze duren over het algemeen nu niet drie, maar rond de twee minuten. Van Lieshout ten slotte lijkt een punt te hebben als het gaat om de subtiliteit van humor in de dramascènes. Hij is van mening dat er in de loop van de tijd steeds minder risico werd genomen en de dramascènes steeds veiliger en minder gedurfd zijn geworden. Dit blijkt inderdaad ook in de geanalyseerde afleveringen het geval te zijn. De humor in de dramascènes is subtieler geworden en de sketches zijn minder expliciet van aard als het gaat om taboes zoals geweld en seks.

Er blijkt in de loop der tijd dus een aantal aspecten te zijn veranderd wat betreft het karakter van het programma. Uit de woorden van de makers is echter wel op te maken dat de achterliggende gedachte van het programma altijd hetzelfde is gebleven, namelijk het voeden van de nieuwsgierigheid van de doelgroep. Wat daarbij voor de programmamakers van belang is, is dat het programma niet belerend overkomt. De doelgroep wordt in het programma op een open en uitdagende manier benaderd en er wordt geprobeerd om hen als gelijke te behandelen. Dit komt tevens duidelijk uit de analyse naar voren. De manier waarop dit in de loop der jaren wordt gedaan is tot op heden in grote lijnen hetzelfde. Wat de makers daarnaast aangeven, is dat in het programma wordt gezocht naar een balans tussen serieuze informatie en ontspanning. De informatieve items tonen de werkelijkheid zoals die is. De dramascènes relativeren deze informatie met humor of verbeelden het onderwerp door middel van bepaalde gevoelens. Ook dit blijkt in de geanalyseerde afleveringen het geval te zijn. Daarnaast blijkt dat al van begin af aan het begrip en het ontwikkelingsniveau van de doelgroep centraal staat. De makers geven aan dat zij met het programma uitgaan van de nieuwsgierigheid van de kijkers en onderwerpen willen brengen die hen boeien. Deze overtuiging sluit aan bij het verlangen om aan te sluiten bij de behoeften van de doelgroep. Dit verlangen schijnt tevens door in het feit dat er in de loop van de tijd ook verschillende bekende, bij kinderen populaire, Nederlanders bij Het Klokhuis zijn betrokken, zoals een aantal soapacteurs en muziekartiesten. Het voorbeeld van de zoektocht van Niek Barendsen, waarin hij voor een sketch ‘de mooiste vrouw van Nederland’ wilde vinden, draagt ook bij aan deze hang naar vermaak. Daarnaast geven de makers met onder andere dit voorbeeld aan dat ze zich niet eens enkel op de doelgroep richtingen, maar op een veel breder publiek. Dit komt tevens naar voren in de analyse; bij diverse dramascènes is wat begripsniveau betreft een gelaagdheid te ontdekken, welke opgevat kan worden als een knipoog naar de volwassen kijkers.

De makers sluiten sterk aan bij de actieve benadering van het kind doordat zij veel aandacht schenken aan de input van de doelgroep, iets wat ze bijvoorbeeld doen door hen

zelf vragen te laten stellen in bepaalde afleveringen. De laatste jaren is deze actieve

betrokkenheid van kinderen nog sterker geworden door nevenactiviteiten zoals de oprichting van de Kijkersraad en het project ‘Het Klokhuis bouwt het KlokHUIS’.

Mede om deze reden zijn de diverse nevenactiviteiten die van Het Klokhuis uitgaan in de loop der jaren een steeds belangrijker onderdeel geworden van Het Klokhuis. Ook

hebben de diverse nevenactiviteiten bijgedragen aan een verbeterde aansluiting bij de behoeften en de leefwereld van de doelgroep. Een zeer grote rol hierbij speelt de website van Het Klokhuis, die sinds enkele jaren bestaat. Zoals in paragraaf 1.2.3 naar voren kwam, is er de laatste decennia sterke concurrentie ontstaan tussen nieuwe media en televisie. Vooral het internet en computergames hebben in de doelgroep van 8 tot en met 12 jaar de afgelopen jaren veel aan populariteit gewonnen. In tegenstelling tot televisie wordt het internet door theoretici daarbij veelal als interactief medium gezien. Het medium laat volgens hen ruimte over voor creativiteit, zelfontplooiing, gemeenschappelijkheid en kan als bron dienen voor sociale contacten. Kinderen krijgen door nieuwe media als het internet bovendien de mogelijkheid om naast consument ook zelf producent van media te zijn.

Zowel internet als computergames spelen tegenwoordig bij Het Klokhuis een prominente rol en sluiten zeker aan bij een (inter)actieve benadering van de doelgroep. De ontwikkeling van de website speelt ook een grote rol in de eerder genoemde scheiding tussen de kinderwereld en volwassenenwereld. Met de toevoeging van de website wordt namelijk een mediale wereld gecreëerd waarin kinderen, onafhankelijk van de ouders, actief bezig kunnen zijn. Dit kan zelfstandig, of in contact met anderen. Dit sluit aan bij de

overtuiging van Buckingham dat kinderen een eigen sociale en culturele wereld om zich heen bouwen, los van de volwassenenwereld. Wat echter ook opvalt, is dat de

mogelijkheden van de vernieuwde site tevens een aantal opties zijn vervallen waardoor de mogelijkheid tot het contact met anderen is verkleind. Zo zijn zowel het forum als de chat-functie op dit moment niet meer beschikbaar. Vooral bij meisjes blijkt het leggen van contacten echter erg belangrijk te zijn bij het bezoeken van websites. Daarnaast is de toegang tot diverse informatie op de website beperkter dan voorheen. De Klokhuis Dossiers zijn niet meer beschikbaar en ook de zoekfunctie naar onderwerpen en afleveringen is op de nieuwe website uitgeschakeld. Dit gaat tevens in tegen de wensen die de doelgroep blijkt te hebben wat betreft de inhoud van een website; zowel jongens als meisjes geven het vinden van informatie daarbij aan als één van de twee belangrijkste voorkeuren.

De website van het programma dient deels als aanvulling op het programma, maar biedt ook een aantal onderdelen aan die niet direct aan het programma verbonden zijn. Een zeer belangrijk onderdeel van de website is de Game Studio, waarmee kinderen zelf

computergames kunnen maken. Deze applicatie is een ultiem voorbeeld van het interactief bezig zijn van kinderen en sluit tevens aan op de populariteit die computergames bij kinderen

hebben. De Game Studio is dan ook al snel na de introductie een groot succes gebleken en heeft zelfs gezorgd voor een hoger bezoekersaantal van de website.

Naast de Game Studio bevat de website nog een breed aanbod van applicaties, informatie en activiteiten. De website heeft inmiddels een grote plaats ingenomen in het geheel van de activiteiten die van Het Klokhuis uitgaan. Sterker nog, de website vormt inmiddels de spil in dit geheel. Via de website kan een tv-gids van de afleveringen

geraadpleegd worden, kunnen er oude afleveringen bekeken worden en kan men diverse achtergrondinformatie vinden over het programma en de onderwerpen. Op de website staat tevens allerlei informatie over de andere nevenactiviteiten die er worden uitgevoerd.

Kinderen kunnen hier bijvoorbeeld blogs lezen van de leden van de Kijkersraad en kunnen meedoen aan diverse wedstrijden. Ook aan het einde van het programma wordt er

tegenwoordig terugverwezen naar de website door middel van een link.

Er kan dus zeker vastgesteld worden dat de nieuwe media een grote invloed hebben gehad op de activiteiten van de makers van Het Klokhuis. De recente vernieuwing van de stijl van de website, die nu een strakkere, meer volwassen uitstraling heeft, is bovendien bewijs van het feit dat er wordt geprobeerd om zoveel mogelijk bij de doelgroep aan te sluiten door deze op een zo volwassen mogelijke manier te benaderen.

Naast de steeds sterker wordende invloed van nieuwe media is in paragraaf 1.2.3 aangegeven dat kinderen de laatste twee decennia in steeds sterkere mate als volwaardige doelgroep worden benaderd. Dit heeft ook de commerciële mediaomgeving van kinderen sterk veranderd. Zo is er een sterke toename van de aanwezigheid van reclame te zien, komt sponsoring van programma’s meer voor, speelt merchandising een grotere rol en worden verschillende media aan elkaar verbonden om een bepaald product te marketen.

De commercialisatie van de mediaomgeving, en de dilemma’s die hiermee

samenhangen, worden ook door de makers van Het Klokhuis onderkend. Er wordt echter wel gesteld dat men zo min mogelijk aan deze verleidingen wil toegeven. Toch is duidelijk te zien dat ook Het Klokhuis niet onder bepaalde ontwikkelingen uit heeft kunnen komen. Zo is te zien dat de makers, naast de productie van het programma, in de loop van de jaren een groot aantal nevenactiviteiten tot ontwikkeling hebben gebracht. Op deze manier hebben ze de doelgroep van allerlei kanten weten te benaderen. Wat dit betreft sluiten ze aan bij de trend om verschillende media aan elkaar te verbinden; ze bereiken het publiek nu niet alleen meer via de televisie, maar ook bijvoorbeeld via het theater en het internet. Ook is er een tijd lang een merchandisinglijn opgezet met diverse artikelen, waar in de reclameblokken op Z@PP reclame voor werd gemaakt.

Het grootste gedeelte van de nevenactiviteiten heeft het programma als uitgangspunt. Ze dienen bijvoorbeeld als promotie of gebruiken onderdelen uit het programma zelf. Er zijn echter ook activiteiten die voor een groot deel los staan van het programma, zoals de Game

Studio. Hierdoor begint Het Klokhuis, in plaats van alleen een televisieprogramma, inmiddels

steeds meer te lijken op een brand community: een merknaam waaronder verschillende activiteiten en producten schuil gaan. Op zich is dit gunstig als het gaat om het bereiken van de doelgroep. Het Klokhuis weet het publiek hierdoor op diverse manieren te bedienen en dringt via verschillende wegen door in het dagelijks leven van de doelgroep. Hiermee rijst echter wel de vraag waar de grens voor al deze activiteiten ligt. Het gevaar bestaat namelijk ook dat, juist door het feit dat er zoveel activiteiten van Het Klokhuis uitgaan, de identiteit van

Het Klokhuis niet meer duidelijk geprofileerd is en de aandacht voor het televisieprogramma

zelf uiteindelijk verslapt. Toch kan tot op heden vastgesteld worden dat het programma nog