5 Het effect op de economie
5.5 Negatieve effecten
In deze paragraaf onderzoek ik wat de negatieve effecten van BFI’s zijn op de Nederlandse economie. Allereerst bespreek ik de reputatieschade die Nederland kan oplopen. Vervolgens ga ik in op de systeemrisico’s. Daarna bespreek ik de integriteitsrisico’s. Tot slot ga ik in op het risico dat minder belastingverdragen worden gesloten.
5.5.1 Reputatieschade
Allereerst kunnen BFI’s schade toebrengen aan de reputatie van Nederland. BFI’s kunnen worden gebruikt om belasting in andere landen te ontduiken of te ontwijken. Door de verlaging van de bronbelasting kunnen andere landen minder belasting heffen. Hierdoor kan Nederland, mogelijk ten onrechte, internationaal als belastingparadijs worden neergezet. Dit schaadt het imago van Nederland en verslechtert de onderhandelingspositie van Nederland bij onderhandelingen over internationale politieke kwesties.180 Het is niet in te schatten in welke mate Nederland nadeel ondervindt van de reputatieschade. Desalniettemin moet hier rekening mee worden gehouden. Nederland is als handelsland namelijk gebaat bij een internationale aanpak van fiscale problematiek.181
Als de bronbelasting wordt verminderd op grond van het verdrag, loopt het bronland belastinginkomsten mis. Wereldwijd lopen andere landen per jaar ongeveer 5,4 miljard euro aan belastinginkomsten mis, doordat geldstromen via Nederland lopen.182 Met name ontwikkelingslanden die fungeren als bronland staan centraal in de discussie over de misgelopen belastinginkomsten.
176 Baarsma, B. et al. (2014). Brievenbusmaatschappijen. Pp. 210 – 218. 177
Dit blijkt uit de interviews die zijn afgenomen bij het SEO. Zie Bijlage A van het onderzoek “uit de schaduw van het bankwezen” voor een overzicht van de gesprekspartners.
Kerste, M. et al. (juni 2013). Uit de schaduw van het bankwezen. SEO. P. 117.
178
Zie voetnoot 218.
179 Van der Zeijden, E.M. & De Haan, P.M. (Mei 2014). Van ontwikkelingshulp en brievenbussen. P. 201. 180
Baarsma, B. et al. (2014). Brievenbusmaatschappijen. Pp. 101 – 104.
181
Kerste, M. et al. (juni 2013). Uit de schaduw van het bankwezen. SEO. Pp. 128 & 129.
Ontwikkelingslanden zijn door een gebrek aan fiscale kennis en ervaring minder goed in staat om de gevolgen van een belastingverdrag in te schatten.183 Daarnaast zijn deze landen relatief afhankelijker van de belastinginkomsten. Volgens de studie van Fuest en Riedel is het gebrek aan belastinginkomsten een belangrijke oorzaak van het lage niveau van de publieke voorzieningen in ontwikkelingslanden.184 Uit verschillende onderzoeken blijkt dat ontwikkelingslanden 145 tot 770 miljoen euro per jaar aan belastinginkomsten mislopen.185 Als ontwikkelingslanden belastinginkomsten mislopen door de belastingverdragen die deze landen met Nederland hebben gesloten, kan dat leiden tot reputatieschade in Nederland.186 Het ontwikkelingsbeleid van Nederland is dan in strijd met de schade die Nederland toebrengt aan die ontwikkelingslanden.187
5.5.2 Systeemrisico’s
Daarnaast kunnen BFI’s zorgen voor systeemrisico’s. Dit is het risico dat financiële problemen bij BFI’s overslaan naar het internationale financiële systeem en de reële economie en vice versa. Dit speelt alleen een rol bij de BFI’s met financieringsactiviteiten. Deze BFI’s verrichten werkzaamheden die op bancaire activiteiten lijken en vallen daardoor onder de noemer schaduwbankieren.188
Veronderstel dat een BFI een lening afsluit bij derden en dit geld vervolgens gebruikt om een lening te verstrekken aan een werkmaatschappij van het concern en deze werkmaatschappij vervolgens de rente niet betaald en de lening niet aflost. Hierdoor kunnen financiële problemen bij de BFI ontstaan. Deze kunnen overslaan naar derden. Indien die derde een bank is, kan het financiële probleem bij de BFI overslaan naar het financiële systeem.
Aangezien financieringsdienstverleningslichamen in Nederland slechts een schakelfunctie hebben en in Nederland weinig substantiële reële activiteiten hebben, is het directe risico voor Nederland beperkt. Eventuele problemen bij dienstverleningslichamen hebben met name effect op buitenlandse partijen. Het kan indirect impact hebben op de Nederlandse economie. Nederland heeft een open economie. Als buitenlandse ondernemingen financiële problemen hebben, heeft dat een negatief effect op de handel met Nederland. Daardoor kan het indirect effect hebben op de Nederlandse economie. De exacte omvang van dit directe en indirecte risico is onbekend.
5.5.3 Integriteitsrisico’s
Vervolgens dragen dienstverleningslichamen bij aan integriteitsrisico’s. Het is vaak onduidelijk wat de herkomst en de bestemming van de geldstromen is. Gebrek aan transparantie over het verloop hiervan kan leiden tot misbruik.189 Dit zorgt voor mogelijke financiële- en reputatieschade.190 De
183
Baarsma, B. et al. (2014). Brievenbusmaatschappijen. Pp. 100 & 142.
184
Fuest, C. & Riedel. N. (19 juni 2009). Tax evasion, tax avoidance and tax expenditures in developing countries. P. 1.
185 Een overzicht van de misgelopen belasting voor ontwikkelingslanden wordt weergegeven in Bijlage 13. 186
Baarsma, B. et al. (2014). Brievenbusmaatschappijen. P. 162.
187
Interview met Esmé Berkhout, belastingexpert bij Oxfam Novib. (11 oktober 2016). Een samenvatting van dit interview kan bij de auteur worden opgevraagd.
188
Kerste, M. et al. (juni 2013). Uit de schaduw van het bankwezen. SEO. P. 16.
189 Het integriteitsrisico wordt groter naarmate en de geldstromen (herkomst en bestemming) minder transparant zijn. Het is niet gezegd dat
deze geldstromen illegaal zijn. Het is alleen gezegd dat in dat geval illegaliteit moeilijk vast te stellen is. De volgende conclusie kan worden getrokken: indien de transparantie over de herkomst en de bestemming van de geldstromen wordt vergroot, is de kans op incidenten kleiner. Het is dan moeilijker om illegale transacties buiten beeld te houden.
financiële schade wordt veroorzaakt indien belasting wordt ontdoken. Dit kan leiden tot reputatieschade van BFI’s en de bedrijven die gerelateerd zijn aan de BFI’s. In brede zin kan schade worden toegebracht aan de reputatie van Nederland. Zowel voor Nederland als vestigingsland als voor de onderhandelingspositie die Nederland inneemt bij internationale overleggen.191
5.5.4 Minder belastingverdragen
Tot slot worden door BFI’s minder belastingverdragen gesloten. Internationale concerns kunnen gebruik maken van de belastingverdragen die Nederland met andere landen heeft gesloten door in Nederland een vennootschap op te richten. Verdragsvoordelen – zoals de vermindering van de bronbelasting – worden daardoor ook geboden aan inwoners van niet-verdragslanden die via het oprichten van Nederlandse dienstverleningslichamen in Nederland een beroep kunnen doen op de belastingverdragen. Landen zijn daardoor terughoudender geworden in het sluiten van belastingverdragen met Nederland.192 Zo heeft Mongolië het belastingverdrag met Nederland opgezegd. Hierdoor geldt vanaf 1 januari 2014 de nationale belastingwetgeving. Mongolië houdt nu bronbelasting in op rentebetalingen aan Nederland.193 Netto wordt daardoor minder in Nederland ontvangen. Dit heeft een negatief effect op de Nederlandse bedrijven en de Nederlandse economie.