Maatschappelijke en economische activiteiten binnen het landgoed

Met het kasteel bezit Natuurmonumenten een bijzonder monument waar door verhuur inkomsten uit te halen zijn. De internationale school maakt al sinds de jaren dertig van de twintigste eeuw gebruik van het kasteel.. Er zijn echter vergevorderde plannen om het kasteel een andere bestemming te geven. Om het landgoed meer beleefbaar te maken, om nieuwe activiteiten te genereren en het kasteel open te stellen, zal de internationale school het kasteel verlaten voor een nieuw te bouwen gebouw op hetzelfde terrein. Deze nieuwe ingreep is ingegeven vanuit het idee van behoud door ontwikkeling. Een dergelijk nieuwbouwproject is binnen het terrein van

het landgoed goed mogelijk indien er met zorg en kwaliteit ontworpen wordt. Directe economische gevolgen van deze ingreep zullen op het landgoed niet gevoeld worden. Alles wat Natuurmonumenten verdient met gebouwen die ze in bezit heeft – via pacht of in gebruikgeving – gaat naar het centrale kantoor. Vanuit alle gezamenlijke inkomsten van de bouwwerken wordt het beheer betaald vanuit een normkostensystematiek.

Op het landgoed hebben diverse huizen gestaan, waarvan de meeste tegenwoordig verdwenen zijn. De bestemming van bijvoorbeeld woonhuis is echter nog wel aanwezig. Het kan economisch vrij eenvoudig zijn hier extra inkomsten uit te halen, door nieuwbouw te plegen. Nieuwbouw binnen het landgoed is mogelijk, zolang dit maar met zorg en kwaliteit gebeurt. Nieuwbouw zou echter veel sneller plaats vinden wanneer de economische noodzaak of consequenties directer voor het landgoed voelbaar waren. Om deze reden is een exercitie gestart om aan te tonen dat wanneer er gebruik gemaakt wordt van rood voor rood er ergens op het landgoed gebouwd zou kunnen worden. De inkomsten die de nieuwbouw genereert, kunnen gebruikt worden om het landgoed te onderhouden. Op deze manier vindt er een meer commerciële exploitatie van het landgoed plaats.

Uit pachtgelden worden inkomsten gehaald, deze zijn echter niet voldoende om het landgoedbeheer kostendekkend te krijgen. De landbouw heeft op het landgoed ook maar een beperkte rol. Hiervoor is echter bewust gekozen. Als consequentie van het inrichten van ruimte voor de landbouw kunnen natuur- en cultuurwaarden onderdruk komen te staan. Zelfs wanneer de schaalvergroting wordt tegengehouden of beperkt, moet er bijvoorbeeld nog rekening gehouden worden met het zware huidige landbouwmateriaal dat een bedreiging kan vormen voor de zandpaden. Het gaat Natuurmonumenten als eerste om de natuur- en cultuurwaarde van het

Afb. 4.14 Het is nu nog verboden om het kasteel Eerde te bezoeken.

4.2 H et h u idi ge b eh ee r v an la nd goed Eer de

1

1

1

landgoed door te geven aan de volgende generaties. Vanwege de schaalgrootte van de organisatie is het landgoed niet afhankelijk van een grote rol van de landbouw. De landbouw die aanwezig is op het landgoed moet een voorbeeld stellen voor toekomstige duurzame mogelijkheden. Ontwikkelingen op het landgoed zijn om deze reden goed mogelijk, binnen het adagium van behoud door ontwikkeling. Wel moet het passen binnen het landgoed en het landschap. Een voorbeeld van een nieuwe economische activiteit is de ontwikkeling van een bierbrouwerij bij een boerderij. Natuurmonumenten werkt hier actief samen met de pachters en steunt hen ook financieel in de doelstelling om te komen tot een levendige en duurzame landbouw.

Buiten deze financiële steun probeert Natuurmonumenten ook op andere manieren het contact met de pachters en de omgeving goed te onderhouden. Zo wordt een groot deel van de werkzaamheden – waar het niet gaat om een openbare aanbesteding – uitbesteed aan lokale bedrijven. In de praktijk komt dit neer op 75 tot 80 procent van de totale begroting van het Programma Eerde. Dit is een bewuste keuze; enerzijds vanwege de historische band die het landgoed met de omgeving heeft, en anderzijds omdat het goed is dat het geld dat bijvoorbeeld de gemeente in het project stopt ook weer terugkomt bij lokale bedrijven. Op een geheel ander vlak probeert Natuurmonumenten de directe omgeving bij het landgoed te betrekken door een tot twee keer per jaar een burendag te organiseren voor de pachters. Het gaat dan om ongeveer veertig buren. De band met de omgeving is net als in het verleden sterk, maar wel vanuit een meer gelijkwaardige positie dan vroeger.

Behalve de economische activiteit spelen met name de op de maatschappij gerichte activiteiten een belangrijke rol op het landgoed. Natuurmonumenten voelt een grote verplichting tegenover haar leden en de maatschappij om het landgoed open te stellen, beleefbaar te maken en aan te tonen wat er met de investeringen gerealiseerd wordt. Om deze reden wordt er veel waarde gehecht aan de openstelling van het kasteel en het herstellen van de lanenpatronen. Dit moet met het nieuwe Programma Eerde gerealiseerd worden. De consequentie van het openstellen van het kasteel voor het publiek is dat het niet op een andere manier in gebruik of in erfpacht gegeven kan worden, waardoor inkomsten gemist kunnen worden en de kosten voor bijvoorbeeld het beheer door het toenemend gebruik juist oplopen. In dit dilemma trekt uiteindelijk de recreatie en beleving aan het langste einde. In de maatschappelijke verantwoordingsplicht die Natuurmonumenten voelt laat ze zich echter niet leiden door de contemporaine waan. Als beheerder moet je namelijk voorkomen dat je zonder meer meegaat met de grillen van de maatschappij. De beleving en recreatie wordt gestimuleerd vanuit de overtuiging dat het mooi is als mensen oog hebben en houden voor de natuur en de cultuurhistorie van een bepaald gebied.

4.2.4 Hoofdlijnen

Het beheer van landgoed Eerde wordt bepaald door de bijzondere cultuurhistorische waarde van het landgoed. De keuze is gebaseerd op onderzoek. De nadruk op de cultuurhistorie komt voort uit de bijzondere kwaliteiten van het landgoed, zoals het gehele ensemble, de schaal, de ligging in een kleinschalig cultuurlandschap, het lanenpatroon en het interieur. Behalve vanwege de uniciteit van het bezit kan de keuze voor het beheer vanuit de cultuurhistorische waarde ook gemotiveerd worden vanuit de doelstelling die de vereniging Natuurmonumenten zichzelf stelt. Natuurmonumenten wil natuur, landschap en de samenhangende cultuurhistorie veiligstellen voor de volgende generaties, én toegankelijk en beleefbaar maken. Vanwege de bijzondere cultuurhistorische kwaliteit van landgoed Eerde heeft het een eigen karakter, waardoor de lokale geschiedenis uitstekend beleefbaar kan worden. Dit is alleen mogelijk wanneer het landgoed vanuit de cultuurhistorie beheerd wordt.

Aangezien Natuurmonumenten ook het doel heeft de natuur en het landschap veilig te stellen, wordt behalve vanuit de cultuurhistorie ook het beheer bepaald door de natuur en ecologische waarden. In de hiërarchie staat echter de cultuurhistorie bovenaan. Dit uit zich bijvoorbeeld bij

4.2 H et h u idi ge b eh ee r v an la nd goed Eer de

1

1

2

knelpunten: daar waar cultuurhistorische en ecologische waarden botsen wordt op Eerde gekozen voor de cultuurhistorische waarden. Daarnaast uit deze onderverdeling zich in de ligging waar het beheer ingevuld moet worden. In de kern van het landgoed staat alles in teken van de cultuurhistorie, naar mate de afstand tot de kern groter wordt, verschuift het beheer vanuit de cultuurhistorie naar beheer vanuit de natuur.

In de cultuurhistorie is expliciet gekozen voor het beeld van het landgoed vanaf de achttiende eeuw. Dit is vanaf de komst van de familie van Pallandt. Wel kiest Natuurmonumenten bewust om vanaf deze periode verschillende tijdsbeelden zichtbaar te maken. Dit wordt gemotiveerd vanuit de doelstelling die de vereniging heeft voor haar leden. Het tonen van verschillende periodes is belangrijk voor de beleving van en recreatie op het landgoed.