Ketenbeschrijving van champignons

4.2.1 Primaire productie

Al jaren neemt het aantal champignonteeltbedrijven in Nederland af. In 2004 is het aantal bedrijven met maar liefst 12,5 procent gedaald ten opzichte van 2003, tot 350 bedrijven (tabel 4.1). Ook de afname van de teeltoppervlakte tot 84.600 vierkante me- ter in 2004 is met bijna 4 procent ten opzichte van 2003, fors. De gemiddelde bedrijfs- grootte bedroeg in 2004 iets meer dan 2.400 vierkant meter. In 2003 teelden van de 400 champignonbedrijven er ongeveer 100 bedrijven voor de industriële verwerking. Deze bedrijven namen circa de helft van het totale areaal in beslag (Cadel en Van den Berg, 2004).

Ondanks de afname van areaal en aantal bedrijven, is de productiewaarde van cham- pignons sinds 1990 met 40 tot 60 procent toegenomen, duidend op een aanzienlijke schaalvergroting en productiviteitsstijging. Desondanks staan de inkomens van de kwe- kers onder druk. De kosten van arbeid, grondstoffen en energie zijn gestegen en de opbrengstprijzen zijn laag.

Binnen de champignonsector zijn min of meer twee ketens te onderscheiden, namelijk een keten van champignons voor de versmarkt en een keten gericht op champignons voor de verwerkende industrie. Van de Nederlandse productie van champignons is naar schatting 55 procent bestemd voor de conservenindustrie en 45 procent voor de versmarkt. In het vervolg van deze paragraaf richten wij ons in eerste instantie op de verse champignons, maar bij de analyse zullen wij waar mogelijk een onderscheid ma- ken tussen verse champignons en conservenchampignons.

tabel 4.1 Aantal champignonbedrijven en areaal champignonteelt

1990 1995 2000 2004(v)

Aantal champignonbedrijven 790 670 520 350

Oppervlakte champignonteelt (ha) 105,0 108,9 95,0 84,6

w.v. doorgroeide compost (%) 27 75 95 98

Teeltoppervlakte (m2

) per bedrijf 1.329 1.626 1.827 2.417

(v) voorlopig. Bron: CBS.

De omvang van de productie van champignons in 2003 lag op ongeveer 263 miljoen kilogram (tabel 4.2). Gezien de daling van de teeltoppervlakte in 2004 mag verwacht worden dat de totale productie in 2004 lager is. Wel nam in 2004 de productie per vierkante meter met ruim 3 procent toe. Deze productiestijging is voornamelijk het ge- volg van kortere teeltschema's, waardoor meer teelten per jaar plaatsvinden. Nederland is het belangrijkste productieland van champignons binnen de Europese Unie. De Ne- derlandse productie was in 2003 bijna even groot als de productie van de nummers twee en drie, Frankrijk en Polen, tezamen. De productiewaarde van de champignonteelt is in 2004 opnieuw gedaald. Deze daling is het gevolg van lagere opbrengstprijzen in combinatie met een daling van de totale teeltoppervlakte. De opbrengstprijzen van ver- se champignons zijn circa 3 tot 4 procent gedaald in 2004 ten opzichte van een jaar eerder, terwijl de opbrengstprijzen voor industriechampignons zelfs met 6 tot 7 procent zijn gedaald (De Bont en Van der Knijff, 2004).

tabel 4.2 Productie van champignons in Nederland

1999 2000 2001 2002 2003(v) 2004(v)

Totaal champignons (1.000 ton) 258 265 275 270 263

w.v. verse champignons 98 107 112 118 114

w.v. champignons voor industrie 160 518 163 152 149

Totaal paddestoelen (mln. euro)

kwekerswaarde 299 316 318 303 280 265*

(v) voorlopig. * Alleen champignons. Bron: CBS, PT.

4.2.2 Industrie en handel

Bijna zestig procent van de Nederlandse champignons (in gewicht) is bestemd voor de verwerkende industrie. In Nederland zijn een aantal champignonconservenbedrijven ge- vestigd. Lutèce en Prochamps zijn verreweg de grootste. Lutèce B.V. alleen heeft een aandeel van ongeveer 70 procent in de productie van Nederlandse champignonconser- ven. De afzetmarkt van verwerkte champignons is een internationale markt. Ruim 95 procent van de verwerkte champignons wordt uitgevoerd naar het buitenland. De afzetmarkt voor verse champignons is in vergelijking met de afzetmarkt voor ver- werkte champignons veel minder geconcentreerd. De afzet van verse champignons ver- loopt hoofdzakelijk via verschillende gespecialiseerde handelsbedrijven. Marktleider is The Greenery, dat in 2003 Bomela Fungi overnam. Andere gespecialiseerde handelsbe- drijven zijn onder andere: Banken Champignons, Limax en Heveco. Deze handelsbedrij- ven leveren aan grootwinkelbedrijven en AGF-inkoopcombinaties in zowel Nederland als het buitenland. De concentratiegraad van de afzet van verse champignons is aan- zienlijk lager dan die van verwerkte champignons.

4.2.3 Import verse champignons

De import van verse champignons in Nederland nam tot 2002 jaarlijks toe, maar daalde in 2003 met 2,6 miljoen kilo tot bijna 25 miljoen kilo (tabel 4.3). Belangrijkste oorzaak van deze daling is de lagere invoer uit België en Duitsland. Ondanks deze daling bleef België hofleverancier met 11 miljoen kilo. Polen is Duitsland voorbijgestreefd en was in 2003 de tweede leverancier van verse champignons. De invoer uit Polen is de laatste paar jaar enorm gestegen; van 0,5 miljoen in 2000 naar 7,0 miljoen in 2003. Import uit

Polen vond in 2003 het gehele jaar door plaats. In de periode oktober tot en met fe- bruari werd maandelijks ongeveer 700 tot 800 ton Poolse champignons ingevoerd, ter- wijl in het voorjaar en de zomer zo'n 400 tot 500 ton werd geïmporteerd (Cadel en Van den Berg, 2004). De stijging van de import weegt echter niet geheel op tegen de daling van de eigen productie.

tabel 4.3 Import van verse champignons

Land van herkomst: 1999 2000 2001 2002 2003

Totaal (1.000 kilo) 17.489 19.698 26.921 27.639 24.894 België* 12.526 11.617 17.879 14.185 11.001 Polen 283 511 3.101 5.600 7.017 Duitsland* 3.963 5.593 4.928 7.252 6.700 Frankrijk* 240 84 131 20 32 Ver. Koninkrijk* 17 10 18 Portugal 12 10 2 Tsjechië 450 1.846 851 6 Italië 4 3 6 1

* EU-landen op basis van export naar Nederland. Bron: Eurostat; PT.

tabel 4.4 Export van verse champignons

Land van bestemming: 2001 2002 2003 2004 %

Totaal (1.000 kilo) 84.221 89.463 94.134 97.975 100 Ver. Koninkrijk 32.252 38.113 42.907 48.309 49 Duitsland 28.069 22.945 21.864 22.819 23 Frankrijk 10.507 14.614 14.186 14.078 14 Zweden 7.961 7.394 5.383 3.823 4 Noorwegen - - 3.310 2.677 3 België/Luxemburg 3.145 3.493 2.338 3.701 4 Denemarken 1.703 1.863 2.211 770 1 Griekenland 205 244 381 440 0 Finland 250 309 458 346 0 Overige landen 128 489 839 786 1 Bron: KCB / PT.

4.2.4 Export verse champignons

De totale export van verse champignons bedroeg in 2004 bijna 98 miljoen kilo (tabel 4.4). Dit is 4 procent meer dan in 2003. Met een aandeel van 49 procent in de export is het Verenigd Koninkrijk het belangrijkste afzetland. De export naar het Verenigd Ko- ninkrijk is ruim twee keer zo groot als die naar Duitsland, dat in 2000 nog het belang- rijkste afzetland was. Ook in 2004 groeide de export naar het Verenigd Koninkrijk (12%) sterker dan die naar Duitsland (4%). Andere belangrijke afzetlanden zijn: Frank- rijk, Zweden en Noorwegen. Wel daalde in 2004 de export naar de Scandinavische lan-

den sterk. In deze afzetlanden ondervindt Nederland steeds meer concurrentie van Po- len, in tegenstelling tot in het Verenigd Koninkrijk.

Sinds de toename van de export vanuit met name Polen heeft Nederland zijn afzetmarkt verlegd naar het Verenigd Koninkrijk. Per saldo stijgt de export, hetgeen betekent dat minder verse champignons in het eigen land op de markt komen en de producenten en afzetorganisaties minder afhankelijk zijn geworden van afzet in Nederland.

4.2.5 Detailhandel, Catering, Horeca

Ruim 30 procent van de verse champignons die op de binnenlandse markt afgezet wor- den, vindt via de detailhandel zijn weg naar de consument. Een deel wordt geleverd aan de foodservice-sector en een deel vindt zijn weg alsnog naar de verwerkende industrie. Het belangrijkste retail-aankoopkanaal voor champignons, op basis van cijfers uit 2002, is de supermarkt (85%) gevolgd door de markt en de groentewinkel met een

marktaandeel van respectievelijk 8 en 5 procent (Cadel en Van den Berg, 2004). Wan- neer de trend uit voorgaande jaren zich heeft doorgezet, is in 2004 het marktaandeel van de supermarkt verder gegroeid ten koste van de andere afzetkanalen. Een groot deel van de verse champignons wordt afgezet aan horeca, catering en instellingen. Een nadere onderverdeling naar en binnen deze kanalen ontbreekt.