Integratie en the cultural other

Nu het hoofddiscours van de Molukkers als cultural other is verduidelijkt, is het opvallend dat alle vier de uitzendingen een verschillend subdiscours hierin aannemen. Dit spectrum loopt uiteen van Molukkers als ‘Nederlanders met een ongelukkige geschiedenis als bagage’ – ofwel goed geïntegreerd – tot Molukkers als ‘een etnische minderheidsgroepering bedreigd door het land waarin ze zijn’ – ofwel niet geïntegreerd, ofwel the cultural other.

Het subdiscours van De Reünie zou kunnen worden getypeerd als ‘Molukkers als onderdeel van de Nederlandse samenleving, maar met roots in de Molukken en een ongelukkige geschiedenis’. Allereerst wordt de groep Molukkers in de uitzending geplaatst in een context van het programma’s waarin de hegemonie van voornamelijk witte Nederlanders is te zien. Daarnaast wordt in het item over de statistieken onder andere gesteld dat veel van hen hebben doorgeleerd, waaronder vijf naar het hbo. Dat gaat tegen het stereotype in van een benadeelde etnische minderheidsgroepering die ‘kansarm’ zou zijn. De beroepen van de klas, waaronder werkzaam bij een ministerie, als maatschappelijk werker of als docent, dragen ook bij aan deze ontkrachting. De veronderstelde bagage van het verleden, waaronder het leven in de woonwijken, Philip als voetballer bij een niet-Molukse club en het verhaal van Abé over de treinkaping, wordt zo verteld dat ook een menselijke kant wordt belicht, waardoor er ruimte is voor begrip van de situatie. Deze bagage uit het verleden moet niet alleen als last worden gezien. Bijvoorbeeld in het geval van Conny die als minderjarige wees werd, daar ving de Molukse gemeenschap in de woonwijk haar op. Interessant is ook dat het Maleis wat door Arie in Booi wordt gesproken als hij met zijn dochter op visite komt, niet wordt ondertiteld. Hiermee krijg je dezelfde indruk als dochter Julia die ook geen Maleis kan spreken en vrij Nederlands overkomt, wat haar tot ‘goed geïntegreerd’ maakt.

De zogenoemde ‘bagage’ wordt meer uitgediept in De Hokjesman, omdat er op een antropologische manier wordt geprobeerd vat te krijgen op een bepaalde subcultuur. Hierdoor ligt de nadruk al op de verschillen met de hegemonie en komen er meer beelden aan het licht die met de Molukse geschiedenis en het Molukse heden te maken hebben, zoals onder andere de RMS vlag, traditionele dansen en Satudarah – welke een opvallend belangrijke plek in de aflevering hebben

gekregen. Door deze insteek worden de Molukkers minder als de dominante groep Nederlanders gerepresenteerd. Toch geldt ook hier dat de Molukkers in de serie tussen subculturen staan, waar voornamelijk witte Nederlanders te zien zijn. Hierdoor kan worden gezegd dat De Hokjesman de Molukkers representeert als een subcultuur met eigen gebruiken, symbolen en gewoonten, maar die wel goed geïntegreerd is. Dit standpunt over integratie komt niet heel duidelijk naar voren, omdat er wordt gezocht naar de essentie van de subcultuur. Toch blijkt dit uit bijvoorbeeld Louise Parihala die in het herdenkingscentrum voor het concentratiekamp Vught rondleidingen geeft en uit de menselijke gelijkwaardige behandeling door de presentator. Dit subdiscours is voornamelijk te typeren als ‘Molukkers als onderdeel van de Nederlandse samenleving met een geheel eigen subcultuur, tradities, gebruiken en geschiedenis’.

In 65 jaar Molukkers in Nederland zou het subdiscours ‘Molukkers als immigranten’ kunnen worden genoemd. De nadruk van de uitzending ligt op 21 maart – de datum dat het eerste schip met Molukkers naar Nederland kwam. Daarbij wordt het uitgezonden vanaf Kamp Vught. Deze plek wordt getoond vanuit de invalshoek dat dit een plek is waar Molukkers voor hebben gevochten, als het ware als een stukje Molukken in Nederland. Dit is anders dan bij De Hokjesman, waarin voor een meer monumentale invalshoek met een gedeelde (dubbelzinnige) geschiedenis op het kamp is gekozen. Net als in de Hokjesman wordt de geschiedenis in 65 jaar Molukkers in Nederland uitgediept. Hierbij zijn verschillende Molukkers die bekend zijn in de samenleving te zien, zoals Rocky Tuhuteru en Simon Tahamata. Maar dit lijkt de enige echte link te zijn met de Nederlandse samenleving, omdat Tahamata zegt dat hij de gewelddadige acties in de jaren ‘70 volop steunt. Daarnaast worden de Molukkers in de reportages laten zien als in een eigen bubbel of leefwereld, bijvoorbeeld de familie Wattimena in de wijk in Breda, de bewoners in Kamp Vught en de Molukse ouderen in een speciaal Moluks-Indisch bejaardenhuis. Kenmerkend is ook dat Fino Wattimena van de tweede generatie zegt dat hij de kinderen goed Nederlands leert, omdat hij niet weet hoe lang ze nog blijven. Hij zegt tegen zijn kinderen: “Je bent gewoon Moluks, ook al heb je Nederlandse Nationaliteit, maar jouw bloed is echt het Moluks” (65 jaar Molukkers in Nederland). De nadruk ligt hier dus echt op een cultureel verschil met de Nederlandse samenleving.

Recht tegenover het eerder genoemde subdiscours van De Reünie staat het subdiscours van ‘Molukkers als een etnische minderheidsgroepering en diaspora bedreigd door het land waarin ze zijn’ in Echo’s van Angst. Dit wordt allereerst duidelijk door de context van de serie. Deze gaat over discriminatie in de huidige tijd. In deze uitzending komt dan ook voornamelijk een ‘wij versus zij’- beeld naar voren, waardoor de Molukkers als de cultural other worden gerepresenteerd. Dit blijkt voornamelijk uit het gesprek tussen de wethouder van de gemeente en het stichtingsbestuur, waarbij de gemeente het idee heeft om de Somalische gemeenschap ook gebruik te laten maken van het stichtingsgebouw. Tijdens dit item wijst een van de meegekomen ambtenaren erop dat hij het niet fijn vindt dat dit overleg wordt gefilmd, nadat het bestuur zegt dat dit volgens de afspraak niet klopt. Dat geeft een gevoel van censuur en onderdrukking, omdat deze vraag waarschijnlijk te precair is om een

direct antwoord op te geven. Dit gevoel van onderdrukking wordt versterkt bij de viering van de RMS- dag – die op een radicalere manier wordt afgebeeld dan in de andere uitzendingen – waarbij er shots te zien zijn van een politieauto en ME-politieagenten buiten de menigte, klaar om in te grijpen. Het ‘wij versus zij’-beeld wordt ook versterkt door de uitspraken van George Tonikoe die aangeeft dat hij niet weet waarom hij zou moeten integreren of zich aan zou moeten passen. Hij vertelt ook dat er nog mensen zijn die vinden dat de Nederlandse regering de Molukkers zouden moeten onderhouden wat betreft de huur en levensvoorziening, omdat de Molukkers naar Nederland moésten komen. Dit tezamen maakt dat de Molukkers als een cultural other worden gerepresenteerd.