ge-maakt, doet zich het verschijnsel voor, dat hier de P. E. B., elders het I. E. V., nog op een andere plaats de N. I. P. in combinatie met het I. E. V. alle openkomende plaatsen bezet. Hierdoor wor-den bekwame mannen geweerd uit wor-den Gemeenteraad en maar al
1) Nadat 't bovenstaande was geschreven ontving ik de Gids van No-vember '21, waarin Prof. v. Eerde zijn beschouwingen over „Koloniale zelfopvoeding" aanvangt. In zijn gedachtengang past het opvoedend element van het evenredig kiesrecht al zeer nauwkeurig. De lezer oordeele over het volgende citaat, voorkomende op pag. 269:
„Nu lijdt het geen twijfel, of de opgewekte nationaliteitsidee bij een
„deel van de Inlandsche Maatschappij is voornamelijk te danken aan de
„maatregelen van het Nederlandsche bestuur. De middelen van verkeer,
„de voor geheel Indie geldende wetgeving, het zich over gansch Insulinde
„uitstrekkende werkdadig bestuur, de plaatsing van Inlandsche
ambte-„naren van het eene deel van den Archipel in het andere, het standpunt
„van de regeering boven godsdienstverschil, de decentralisatie, de Volksraad, de regentschapsraden, dat alles kan medewerken om het verlangen op te
„wekken naar gemeenschappelijke rechten, het inzicht te doen rijpen in ge-meenschappelijke belangen, het uitzicht te openen op gege-meenschappelijke
„idealen".
EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE. 25
te vaak vervangen door tweede of derderangskrachten van de juiste politieke kleur. Dit is ergerlijk, dit is in het nadeel der ge-meente en dit werkt fnuikend op de toch al geringe politieke be-langstelling.
Door invoering van een evenredig kiesstelsel zou aan dezen misstand een eind gemaakt worden, terwijl geen der bovengenoem-de argumenten tegen een bovengenoem-dergelijk stelsel gelbovengenoem-den voor bovengenoem-de gemeente-lijke verkiezingen. Met reden kan tot de H. C. het verwijt gericht worden, dat ze hieraan geen aandacht heeft gewijd. Voor wie de gemeentelijke politiek van een stad als b.v. de plaats mijner in-woning, Semarang, aandachtig volgt, is de urgentie van een wijzi-ging in het bestaande kiesstelsel zoo evident, dat zelf een inciden-teele regeling, los van andere bestuursreorganisaties, zou zijn aan te bevelen.
Na de kritiek, die ik in het bovenstaande moest leveren op een onderdeel van het zoo verdienstelijke Herzieningsrapport, eischt de billijkheid ook de erkenning, dat de Commissie bij haar werk waarschijnlijk weinig ervaringsmateriaal ten oprichte van de on-derhavige kwestie tot haar beschikking had. De verkiezingen voor den eersten Volksraad zeggen uit den aard der zaak zoo goed als niets ten oprichte van een algemeene verkiezing, terwijl de berich-ten uit Holland toen nog niet een bezonken oordeel konden geven omtrent de daar opgedane ervaringen.
De eerste berichten omtrent het groote aantal der aldaar in de verschillende kieskringen ingediende lijsten van candidaten — variërend van 16 tot 34 — en omtrent de meer dan twintig partijen en partijtjes, die aan de verkiezing deelnamen, moesten hier wel een verwarrenden indruk geven.
Voeg hierbij het min gunstig oordeel, toen door velen, ook door vooraanstaande persorganen, uitgesproken over de samenstelling en het gehalte van de tegenwoordige Tweede Kamer —waarbij evenwel dikwijls aan het kiesstelsel werd geweten wat op rekening gesteld behoorde te worden van veranderde omstandigheden en veranderende volksmentaliteit — dan is het niet te verwonderen, dat men hier eenige reserve in acht nam.
Dat legt nu echter den plicht op, de zaak nader onder de oogen te zien en in de overtuiging, dat Regeering en Volksraad niet ach-ter zullen blijven in de bestudeering van deze maach-terie, wensch ik in het volgende mijne bijdrage te leveren tot deze studie.
EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE.
Hiertoe zal ik beginnen met eenige beschouwingen omtrent het Hollandsche stelsel van Evenredige Vertegenwoordiging en de hiermede opgedane ervaring om daarna aan te geven welk stel-sel naar mijne meening zich het best aan de Indische toestanden zou aanpassen.
Ieder zal zich herinneren, dat bij de candidaatstelling elke partij in lederen kieskring één of meer lijsten van hoogstens tien candida-ten kan indienen, waarop de candidacandida-ten zijn geplaatst in volgorde van voorkeur. Bij de stemming brengt ieder kiezer één stem uit.
Het Centraal stembureau van iederen kieskring verzamelt alle stembiljetten van zijn kring, telt de aantallen stemmen, op iedere lijst en iederen Candidaat uitgebracht, en zendt een opgaaf hier-van aan het Centraal Stembureau in Den Haag, dat met behulp van deze opgaven den uitslag der verkiezing vaststelt.
Bij de candidaatstelling kan een partij in verschillende kieskrin-gen dezelfde „gelijkluidende" lijsten indienen, die dan te zamen als één lijst worden beschouwd. Ook kan een partij bij de indiening van een lijst een verklaring afgeven, dat deze lijst met bepaald aangegeven lijsten uit denzelfden kring en uit andere kringen wordt verbonden tot een groep. De stemcijfers der groepen geven dus aan de totalen van de op iedere partij uitgebrachte stemmen. Van deze verbinding kan misbruik gemaakt worden en is ook misbruik gemaakt door de partij der Onderofficieren en de politie-partij die op hoop van goeden zegen hun lijsten hebben verbonden. Zon-der die verbinding zou de heer Wijk niet zijn gekozen.
Het Centraal Stembureau krijgt voor zich: Groepen van lijsten-gelijkluidende, niet tot een groep behoorende lijsten en zelfstandige,' slechts in één kieskring ingediende lijsten (van kleine plaatselijke partijen of lijsten, die door een vergissing niet met andere zijn bonden). Ieder van deze drie kan geacht worden een partij te ver-tegenwoordigen. Voor 't gemak zal ik ze verder alle als „groep"
benoemen.
Van iederen Candidaat, van iedere lijst en van iedere groep wordt het stemcijfer opgemaakt en ten slotte het totaal der in het geheele land uitgebrachte stemmen. Deeling van dit totaal door honderd geeft den „kiesdeeler", het aantal stemmen, dat recht geeft op een zetel. Nu worden de honderd kamerzetels eerst verdeeld over de groepen, dan het aan iedere groep toebedeelde aantal over de tot
EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR IND1E. 27
deze groep behoorende lijsten en ten slotte wordt uitgemaakt welke candidaten van iedere lijst de aan die lijst toekomende plaatsen zullen innemen.
In hoofdzaak is de wijze, waarop de evenredige verdeeling der honderd zetels over de groepen wordt tot stand gebracht, zeer een-r voudig: De stemcijfers der groepen worden gedeeld door den kies-deeler en aan iedere groep worden zooveel plaatsen gegeven, als het quotient aangeeft. Deze deelingen gaan natuurlijk niet op, zoodat de som der quotiënten (die geheele getallen moeten zijn), kleiner is dan honderd. Zoo was bij de Tweede-Kamer verkiezingen in 1918 deze som 90, zoodat nog tien kamerzetels verdeeld moesten worden. Deze worden toebedeeld aan die groepen, welker stemcijfers na de deeling door den kiesdeeler de grootste resten of overschotten"
geven. Wanneer de bewerking hiermede afloopt, dan is hiertegen weinig bezwaar te maken, maar mede tengevolge van de bepaling dat een groep met stemcijfer minder dan den halven kiesdeeler (in 't vervolg minder dan drie vierde van den kiesdeeler) voor-loopig niet meedeelt, is het mogelijk, dat op deze wijze de nog res-reerende plaatsen niet zijn te verdeelen. Door de bepalingen, die in dit geval moeten voorzien, heeft het Hollandsche stelsel aan een-voud ingeboet, terwijl hierdoor ook de evenredigheid der verdee-ling in gevaar kan komen. Het zou denkbaar zijn dat tengevolge van deze omstandigheid een partij met stemcijfer één drie kwart maal den kiesdeeler drie plaatsen in de Kamer kreeg, wat minstens een vreemd resultaat zou zijn.
De moeilijkheid wordt veroorzaakt, doordat men een a priori vastgesteld aantal van honderd plaatsen moet verdeelen. Veel een-voudiger zou de verdeeling kunnen worden, indien men in dit aan-tal eenige speling toeliet. Maar daarover later meer.
Vestigen we nog even onze aandacht op de bepaling, dat aan een partij, wier stemcijfer beneden den kiesdeeler blijft, ook bij de eerste overschottenrekening alleen dan een plaats kan worden toege-kend, indien het stemcijfer tenminste grooter is dan drie vierde deelen van dien kiesdeeler. Bij de zoogenaamd technische revisie der kieswet, die onlangs in de Tweede Kamer haar beslag kreeg, is dit breukdeel van de helft op drie vierde gebracht. De bedoelmg is bekend: men wenscht kleine partijtjes den toegang tot de Kamer niet al te gemakkelijk te maken. De bepaling van 1918 was te vrij-gevig: niet minder dan 7 eenlingen kwamen in de Kamer en, al zal
28 EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE.
de gestelde limiet waarschijnlijk preventief gewerkt hebben, waar-door de voiming van nog meerdere kleine partijen is voorkomen, bij de bepaling van den uitslag heeft ze geen invloed uitgeoefend:
met en zonder bedoelde limiet van de helft was de uitslag precies dezelfde. Had men daarentegen in 1918 reeds als grens drie vierde gehad, dan zouden geen der heeren Wijk, Bos, ter Hall, van der Laar of Kruyt gekozen zijn: alleen de beide leden A. P. Staalman en A. Staalman hadden op hun lijst een stemmenaantal boven deze limiet. Waar geen enkel landsbelang gediend is met, maar veeleer menig belang geschaad wordt door groote partijversnippering, beteekent deze wijziging een verbetering.
De nu volgende verdeeling van de aan een groep toegekende plaat-sen over de tot die groep behoorende lijsten geschiedt op soortge-lijke wijze als boven werd aangegeven en geeft me geen aanleiding tot bijzondere opmerkingen.
Anders staat het met de wijze, waarop wordt uitgemaakt, welke candidaten eener lijst de aan die lijst toekomende plaatsen zullen bezetten. Heeft geen der candidaten van een lijst een grooter stem-menaantal dan de kiesdeeler — waaronder nu verstaan wordt de kiesdeeler van de groep, d.i. het stemcijfer der groep, gedeeld door het aantal plaatsen der groep — dan worden de candidaten met het grootste aantal stemmen gekozen verklaard. Men zal zich her-inneren, hoe ingeval een candidaat een aantal stemmen behaalt, grooter dan den kiesdeeler, dat meerder aantal stemmen aan zijn medeleden ten goede komt. Ter illustratie mogen hieronder twee, aan het officieel verslag der verkiezing van 1918 ontleende voor-beelden volgen.
Ie Voorbeeld.
Stel gelijkluidende lijsten No. 3 der S. D. A. P. Kiesdeeler der groep 13461 3/22
EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE. 29
De eerste 5 candidaten zijn gekozen.
«
2e Voorbeeld.
Stel gelijkluidende lijsten No. 1 der Vrije Liberalen.
Kiesdeeler der groep 12798 3/4. 4 plaatsen.
Namen der candidaten. Totaal der uitge- Aantal stemmen na bracht stemmen na overdracht.
Dresselhuys H.C. 20.778 12.798 3/4 Visser van
Yzen-doorn A.C. 3.358 11.337 1/4
Nierstrasz B. 3.433 3.433 Drion F.J.W. 1.402 1.402 Niemeyer J.W. 3.525 3.525 ter Spill J.H.W.Q. 437 437 Knobel F.M. 1.302 1.302 van Rappard A.G.A. 6.086 6.086 Boissevain W. 631 631 van Foreest P. 1.248 1.248 Gekozen zijn de Candidaten: Dresselhuys, Visser van Yzendoorn,
van Rappard, Niemeyer.
Het eerste voorbeeld geeft blijk van een uitstekende partijdis-cipline: Op den eersten candidaat der lijst zijn meer dan 90 % van alle stemmen der lijst uitgebracht. Bij het tweede voorbeeld is dat heel wat minder, daar heeft de eerste candidaat nog geen 50%
der stemmen op zich vereenigd. De gevolgen zijn duidelijk: Terwijl op de S. D. A. P. lijst de candidaten gekozen zijn in dezelfde volg-orde, waarin de meerderheid der aan het partijleven deelnemende leden hen op de candidatenlijst heeft aanbevolen, is dit op de lijst der Vrije Liberalen geenszins het geval. Hier hebben de op
30 EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE.
andere candidaten uitgebrachte zoogenaamde voorkeurstemmen een zeer grooten invloed uitgeoefend. Ditzelfde geval, dat op een lijst candidaten zijn gekozen, terwijl op de lijst boven hen staan-den niet werstaan-den gekozen, heeft zich in 1918 op 6 lijsten met in to-taal 7 candidaten voorgedaan. Hierin schuilt een onbillijkheid ten aanzien van de hooger op de lijst geplaatste, doch niet gekozen le-den. De groote meerderheid toch van de kiezers, die hun stem uit-brachten op den eersten candidaat der lijst, zouden, desgevraagd, den tweeden candidaat in de tweede plaats, den derden in de derde plaats, enz. in aanmerking'willen brengen voor een Kamerzetel.
Deze gedachte ligt ook ten grondslag aan de bepaling, dat de stem-men, die een candidaat boven den kiesdeeler behaalt, worden over-gedragen op de andere candidaten en wel in de volgorde der lijst, van boven af gerekend.
In den uitslag der verkiezing van 1918 zijn duidelijk eenige ge-vallen aan te wijzen, dat de niet verkiezing van een hoog op een lijst geplaatst candidaat en zijn vervanging dus door een lager ge-plaatsten door diens voorkeurstemmen, algemeen is betreurd.
Waarschijnlijk om dit voor het vervolg te voorkomen, is bij de meergenoemde „technische" wijzigingen bepaald, dat een candi-daat om door voorkeurstemmen te worden gekozen, een stemmen-aantal moet hebben, dat grooter is dan de halve kiesdeeler.
Gaat men nu alle 7 bovenbedoelde gevallen van 1918 na, dan blijkt, dat onder vigeur van deze bepaling geen dezer candidaten toen zou gekozen zijn. Het praktische resultaat dezer wijziging zal dan ook zijn, dat verkiezing door voorkeurstemmen, voor de Tweede Kamer althans, is uitgesloten. De kiesdeeler wordt straks ongeveer 30.000;
zou een candidaat meer dan 15.000 voorkeurstemmen op zich ver-eenigen, dan zou dit de samenstelling van de lijst vrijwel veroor-deelen.
Het ware dan ook consequenter geweest, wanneer de Kamer de geheele verkiezing door voorkeurstemmen onmogelijk hadgemaakt 1)
De vraag doet zich voor, of deze verandering een verbetering is te noemen. In de pers is ze niet gunstig beoordeeld en, al onderschrijf
1) Deze wijziging is bij amendement in de wet gebracht. De heer Drion stelde eerst voor, de limiet op één derde te bepalen, veranderde dit later in één vijfde, waarna de heer Albarda een sub-amendement voorstelde, om voor „een vijfde gedeelte" te lezen „de helft". Zooals men weet, is de heer Drion weer Kamerlid geworden na herhaald bedanken van vóór hem ge-kozen. Dit laatste in verband met ons „Tweede voorbeeld", waarop hij toevallig voorkomt.
EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE. 31
ik het gewone argument, dat nu aan de partijbesturen te groote macht wordt toegekend, niet, onder de tegenwoordige omstandig-heden kan ik deze halfslachtige bepaling toch niet bewonderen.
Wanneer de groote meerderheid der kiezers georganiseerd was in de verschalende politieke partijen, dan zou er niet zooveel bezwaar tegen zijn om altijd de volgorde der lijsten te laten beslissen, maar naar mijne meening was in 1918 nog lang geen 10% der kiezers georganiseerd (niet meer dan 100.000, terwijl meer dan 1300.000 stemmen werden uitgebracht). Aan deze velen moet de kans ge-boden worden om bij de stemming blijk te geven van hun voorkeur.
In No. 7 van de „Vrije Arbeid" schrijft prof. Heeres op pag. 207 hieromtrent:
„Het is een ergerlijk stukje wetgeving, dat lijnrecht ingaat tegen de vrijheid van den kiezer om het uitbrengen zijner stem eigen wils-bepaling vrij te volgen".
Maar er is nog een omstandigheid, die aandacht verdient en welke ik in 1917 in mijn brochure over Evenredige Vertegenwoordiging 1) meer uitvoerig dan hier mogelijk is, uiteenzette en met voorbeelden toelichtte. Aan een politieke partij kan als eisch gesteld worden, dat zij politieke hoofdpunten in haar program scherp omlijnt maar tevens op minder belangrijke punten voldoende speling toelaat.
Door dit laatste wordt de vorming van kleine partijtjes ter verde-diging van speciale groepsbelangen voorkomen. Zoowel de Chris-telijke en Katholieke partij als de Liberale en Sociaal Democr.
partijen kennen in hun partijverband de verschillende stroomingen, die naar vertegenwoordiging van hun belangen vragen. Een candi-daat, die een, wat van de meerderheidsmeeningen afwijkende stroo-ming vertegenwoordigt, zal voorkeurstemmen op zich vereenigen en deze candidaat moet eenige kans hebben om gekozen te worden, anders zullen de voormannen dier nieuwe strooming al heel spoe-dig neiging hebben zich van het groote lichaam af te scheiden.
Wanneer dan ook nu in Holland voor de nieuwe verkiezingen weer van die kleine partijen gevormd worden ondanks de boven besproken eerste wijziging der kieswet, dan zal dit voor een niet gering deel te wijten zijn aan de tweede verandering.
In de Locomotief van 14 Nov. j.l. bespreekt de schrijver van de rubriek „Nederlandsche Politiek" (de bekende
Handelsblad-re-1) Het stelsel van Evenredige vertegenwoordiging. Uitgave van de Stads-Boek- en Courantdrukkerij te Kampen.
32 EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE.
dacteur Elout) de sinds eenige jaren bestaande „Bond van Neder-landsche Belastingbetalers" en de in wording zijn de „Bezuinigings-bond". Hij geeft hun hier den goeden raad, dien hij in Nederland ook wel niet voor zich zal gehouden hebben om, liever dan met eigen candidaten uit te komen, „een vaste bezuinigingsformule te ont-,,werpen en, bij de verkiezingen, alléén te stemmen op die politieke
„partijen, die deze formule hebben aanvaard. Of, bij gebrek aan
„partijen, op die candidaten van partijlijsten, die de formule willen
„aanvaarden, enz".
't Laatste deel van de raadgeving was vroeger prachtig, maar nu? Indien groote partijen niet bereid zijn de bedoelde formule in hun program op te nemen, wie kan het een belangengroep dan nu nog kwalijk nemen, indien ze overgaat tot het stichten van een nieuwe partij?
Deze wijziging heeft naar mijne meening het stelsel slechter gemaakt dan het was, terwijl ze tevens de berekening van den uitslag moeilijker heeft gemaakt.
Resumeerende kom ik tot de volgende beoordeeling van het Ne-derlandsche stelsel van Evenredige Vertegenwoordiging:
In het algemeen voert dit stelsel tot een billijke verdeeling der zetels over de partijen. Alleen zijn uitzonderingsgevallen mogelijk, waarbij de evenredigheid in het gedrang komt.
De verbinding der lijsten kan tot een onjuiste groepvorming en dus onzuivere partijvertegenwoordiging voeren.
Inconsequent is het stelsel geworden door de laatst besproken wijziging.
En dan nog mijn voornaamste bezwaar: Het stelsel is te ingewik-keld, het is niet doenlijk, om den ongeletterden Hollandschen kiezer na de verkiezing duidelijk te maken, waarom zijn candidaat niet is gekozen. De dubbele verdeeling, eerst van het totale aantal plaat-sen over de groepen, dan van de groepen over de lijsten, ten slotte de aanwijzing der gekozen candidaten, ze zijn alle te zeer aan bij-zondere bepalingen gebonden, om aan den doorsneekiezer meer dan een heel oppervlakkig overzicht te kunnen geven.
Na bovenstaande besprekingen van het Hollandsche stelsel en de daarop in sommige onderdeden geleverde kritiek, wil ik een po-ging wagen tot den opbouw van een stelsel, dat voldoen kan aan in
EVENREDIGE VERTEGENWOORDIGING VOOR INDIE. 33