Gedeelde identiteit – Heel het land staat in Eindhoven

Het thema gedeelde identiteit komt binnen NRC vooral voor in artikelen uit de categorie human interest. In vrijwel alle andere stukken is het thema niet echt aanwezig. Wat opvalt is dat ook hier de nadruk wordt gelegd op Nederland als rouwende natie. Het beeld dat uit de artikelen naar voren komt is dat vrijwel iedereen in Nederland geraakt is door de ramp: “de ramp heeft ‘een diepe wond’ in de samenleving geslagen.”

142 Joep Lange heeft mij, toen ik hiv-positief werd, het leven gered, 21 juli

143 Gemeenschap van strijders tegen aids hard getroffen, 18 juli

144 Van student, schoolkind, muzikant tot advocaat, 19 juli

145 RIP lieve meid, digitale rouw, 26 juli

146 Vlaggen halfstok voor MH17; schoolkinderen, 18 juli

147 De slachtoffers krijgen snel een gezicht, 19 juli

148 Fotoserie: De stilte na vlucht MH17, 30 juli

De krant laat dat zien door enerzijds zelf duidelijk dat collectieve gevoel van betrokkenheid en rouw te benoemen: “De vliegramp is dichtbij voor iedereen. Wie niet zelf iemand verloor, lijkt zich op een andere manier betrokken te voelen”.150 _{Of: “Veel mensen kenden iemand, via via of rechtstreeks”.} Maar ook rouwbijeenkomsten, waar ook mensen die niet per se betrokkene of nabestaande zijn, mogen komen. Bijvoorbeeld op een school in Brabant: “Iedereen is welkom of u nu wel of geen basisschoolkinderen heeft […] aldus de website”151_{. En: “Heel het land staat in Eindhoven”.}152

Anderzijds wordt die collectieve rouw subtieler duidelijk door plekken in heel Nederland te noemen waar de slachtoffers vandaan kwamen en waar ze herdacht worden. In het verlengde daarvan valt ook op dat NRC benadrukt dat de slachtoffers een soort dwarsdoorsnede van de samenleving waren. Die woorden staan bijvoorbeeld bij de korte (naamloze) portretjes die de krant twee dagen na de ramp publiceerde: “Inzittenden van vlucht MH17 vormden samen een dwarsdoorsnede van de samenleving.”153

5.2.6 Benadrukken van impact en omvang

In de berichtgeving van NRC zijn meerdere patronen belangrijk in het omschrijven van de impact en omvang. Doordat NRC niet direct mensen opvoert die vertellen over hun emoties, lijkt iets meer afstand in de artikelen te zitten. De krant laat de emotie wel zien, maar meer door beschrijvingen in reportages of het citeren van kaartjes en Facebook- en Twitterberichten.

Een patroon dat vooral terugkomt in de berichtgeving, is het op meerdere manieren benadrukken van het zeldzame karakter van deze ramp. Dat uit zich ten eerste in het woordgebruik om de ramp te omschrijven:

“’Een gewelddaad van onzegbare proporties.”154_{; “Een van de grootste vliegrampen in de Nederlandse} geschiedenis.’”155_{; “’het litteken zal zichtbaar en voelbaar blijven. Tot in de lengte van jaren.’”}156_{; “De} ramp heeft ongekende impact.”157_{; “’Een verschrikkelijk drama zonder weerga.”}158

Maar gebeurt ook subtieler: “Een paar uur later blijkt boven Oekraïne met een passagiersvliegtuig vol Nederlandse inzittenden zo iets erg gebeurd te zijn dat de échte premier meteen van zijn vakantie terugkeert.”159

Het gebeurt ook door meerdere keren het zeldzame karakter van een dag van nationale rouw te benoemen. “Een beslissing die in de hele twintigste eeuw maar vijf keer is genomen. […] Rampen hebben zich wel voorgedaan, maar dit keer is het gevoel van nationale getroffenheid volgens het

150 De rouw vindt zijn weg naar dorpen en steden, 21 juli

151 Vlaggen halfstok voor MH17; schoolkinderen, 18 juli

152 Heel het land staat in Eindhoven, 23 juli

153 De slachtoffers krijgen snel een gezicht, 19 juli

154 VN willen onderzoek, rampgebied blijft dicht, 19 juli

155 Crisiscentrum Den Haag, 26 juli; Drama voor Nederland, escalatie rond Oekraïne, 18 juli

156 Grote vragen over de ramp blijven, 22 juli

157 Gay Pride eert dode aidsbestrijders, 2 augustus

158 Vlaggen halfstok voor MH17; schoolkinderen, 18 juli

kabinet hors categorie.”160 _{; “’Ik heb zelden zo’n emotionele gebeurtenis meegemaakt als we vandaag} in Nederland hebben gezien.”161

Door nadruk te leggen op de internationale gevolgen van de ramp, krijgt die gebeurtenis op zich nog meer betekenis. NRC spreekt veelal over de ‘crisis’ die het veroorzaakt heeft (“Een crisis van voor Nederland ongewone proporties. Een crisis met heftige emotionele kanten én hoogst riskante geopolitieke aspecten.”162_{). De ramp met vlucht MH17 is daarmee niet alleen een gebeurtenis voor} het land, maar ook een van mondiale proporties.

“Toch bleek al snel dat dit geen ‘gewone’ vliegramp was. […] Het bleek een voorschot op wat een week later bovenaan de lijst politieke gevolgen staat: de Russische premier president Poetin wordt door steeds meer (ook Nederlandse) politici gezien als een gevaarlijke bedreiging voor de vrede en stabiliteit in Europa.”163_{; “Het neerhalen van het passagiersvliegtuig en de dood van 195 Nederlanders} aan boord zou wel grote strategische en militaire consequenties kunnen hebben.”; “Iets is

fundamenteel veranderd in de verhoudingen. […] Als de escalatie doorzet, kan de ramp gevolgen hebben die iedereen in Europa en Rusland zal voelen.”164

Het is duidelijk dat dit een belangrijk thema is voor NRC: op 18 juli, de dag na de ramp opent de krant met: Drama voor Nederland, escalatie rond Oekraïne. De eerste zin van het artikel luidt: “het is tegelijk een menselijke ramp voor Nederland en een dramatische wending in de grootste politieke crisis tussen Oost en West sinds het einde van de Koude Oorlog.” En op de pagina daarna: “Nu al staat vast: een verdere en ingrijpende internationalisering van de Oekraïense crisis is met de vliegramp onafwendbaar geworden.”165

5.2.7 Benadrukken van onrechtvaardigheid

Het benoemen van de onrechtvaardigheid van de ramp - een belangrijk aspect van de social tragedy - gebeurt in de artikelen van NRC vrij summier. In vier stukken kwam een passage voor waarin op enige manier de onrechtvaardigheid ter sprake kwam. Een van de stukken was een politiek verhaal, de andere drie betroffen human interest verhalen.

De vier voorbeelden worden hieronder kort besproken om een idee te krijgen van manieren van NRC om de onrechtvaardigheid duidelijk te maken. Net als in de stukken van De Telegraaf wordt ook gebruikt gemaakt van het aspect ‘zomer’ en ‘vakantie’. Het contrast tussen de periode, de geplande bestemming en de uiteindelijke uitkomst van de reis wordt op die manier duidelijker. De reis eindigde kil en koud. “Ontspannen reizigers, die een land verlieten met dichte scholen en zomerbezetting in bedrijven, ingesteld op genieten. En dan ineens, dus gezegd zoals het gevoeld wordt…

neergeknald.”166 _{En ook als het over de nabestaanden gaat: “Ze rekenden op een mooie zomerdag, nu} zijn ze nabestaanden en worden ze opgevangen door mensen in hesjes met ‘emergency assistant’.”167

160 Heel het land staat in Eindhoven, 23 juli

161 Alles verliep vlekkeloos tijdens de ceremonie, 24 juli

162 De kring rond de crisis, 2 augustus

163 Hoe MH17 de zomer veranderde, 26 juli

164 Heel het land staat in Eindhoven, 23 juli

165 Internationale crisis Oekraïne is onafwendbaar, Partizanenoorlog, 18 juli

Net als bij eerdere thema’s bleek citeert NRC vooral uit materiaal (online) dat al beschikbaar was. Zelf spreekt de krant weinig tot geen mensen. “De vader van een zeventienjarig meisje schrijft een brief aan de schuldigen, die hij ‘zeer bedankt’ voor ‘het vermoorden van mijn enige en lieve kind’. […] ‘Ze is er plotseling niet meer! Uit de lucht geschoten in een vreemd land waar oorlog gaande is.’”168

Of in een reportage bij een bloemwinkel van omgekomen slachtoffers. “Er hangen kaartjes met handgeschreven teksten. ‘Vorige week heb je mij nog verteld wat jullie allemaal gingen doen op Bali.’ ‘Ik kan het niet begrijpen.’ ‘Twee positieve mensen in het begin van hun leven, twee zo geliefde mensen, zomaar weggehaald.’”169

Over het overlijden van Aidsonderzoeker Joep Lange, die ook in het vliegtuig zat, spreekt de krant wel met een betrokkene: “Het is zo’n willekeur. Het is een onverbiddelijk lot”170_.