forensische diagnostiek in strafrechtelijk kader
9 Forensische diagnostiek in civielrechtelijk kader: aantallen en doorlooptijden
9.1 Aantal forensische onderzoeken
Zoals reeds eerder is aangegeven is het voor de (gezins)voogdij van BJZ's niet verplicht om volgens het Landelijk Kader te werken.Dit betekent dat nog niet alle forensische onderzoeken in civielrechtelijk kader ten tijde van het onderzoek in 2008 worden bemiddeld door het NIFP. De gegevens uit het FRIS geven alleen inzicht in de bemiddelde rapportages. Daarnaast is aan de onderzoeksbureaus die hebben meegewerkt aan het dossieronder-zoek gevraagd hoeveel onderdossieronder-zoeken zij hebben uitgevoerd. Er doen zich enkele problemen voor bij het verkrijgen van de 'exacte aantallen'39:
• De onderzoeksbureaus doen onderzoek in verschillende arrondissemen-ten, uitsplitsing naar arrondissementen is niet zomaar uit het registratie-systeem te halen.
• Onderzoeksbureaus gaan verschillend om met de registratie van het cliëntsysteem: één onderzoek voor een heel gezin met meerdere kinde-ren versus meerdere onderzoeken voor een heel gezin met meerdere kinderen.
• Er is overlap tussen de registratie in het FRIS en de registratie van onderzoeksbureaus.
• Onderzoekbureaus maken in de registratie niet altijd onderscheid tussen 'zorg-' en 'beslissingsdiagnostiek'.
• BJZ’s en de RvdK houden geen centrale registratie bij van de onder-zoeken die zij aanvragen.
Het is dus niet mogelijk om een exact beeld te geven van de forensische onderzoeken in het civielrechtelijk kader. Ook in de nulmetingen was dit het geval.
Aantal door het NIFP bemiddelde onderzoeken
Het NIFP is pas in 2004 gestart met het registreren van de door hen bemid-delde civielrechtelijke onderzoeken. Zij merken op dat in de beginfase nog niet alle onderzoeken geregistreerd werden. In de onderstaande tabellen zijn de cijfers per arrondissement weergegeven.
Noot 39 Het Ambulatorium in Zetten heeft in 2003 133 civiele onderzoeken uitgevoerd, in 2004 109, in 2005 200, in 2006 201 en in 2007 172. Deze onderzoeken vinden plaats in het hele werkgebied van het Ambulatorium. Dit is ruimer dan het arrondissement Arnhem. Op basis van het werkge-bied van de aanvragende organisaties zijn dit er in Arnhem in 2008 26, in 2007 27, in 2006 17, in 2005 8, in 2004 8 en in 2003 19. Echter ook de landelijk werkende (gezins)voogdij instellin-gen zoals de WSG vrainstellin-gen onderzoek aan bij het Ambulatorium in Zetten. Ook hier kunnen jongeren uit het arrondissement Arnhem onder vallen. Bovendien wordt geen goed onderscheid gemaakt in de registratie tussen beslissings- en zorg- of behandelingsdiagnostiek. Het Haags Ambulatorium heeft in 2003 36, in 2004 13, in 2005 28, in 2006 24 en in 2007 31 aanvragen voor civiel onderzoek verwerkt. Het Haags Ambulatorium schrijft als in een gezin meerdere cliёnten aanwezig zijn één rapportage. Gemiddeld wordt er tussen 2003 en 2007 over 1.2 tot 1.7 cliёnten per rapportage gerapporteerd. Het werkgebied van het Haags Ambulatorium is ook groter dan het door ons onderzochte arrondissement Den Haag. FORA heeft geen cijfers aan-geleverd.
Het aantal door het NIFP bemiddelde rapportages is tussen 2004 en 2007 verviervoudigd. In 2007 zijn er ruim 500 civielrechtelijke onderzoeken be-middeld via het NIFP. In civielrechtelijk kader worden met name enkelvoudig psychologische onderzoeken aangevraagd.
In 2007 bemiddelt het NIFP nog niet in alle arrondissementen in dezelfde mate. In de arrondissementen Alkmaar en Haarlem wordt nog helemaal niet bemiddeld. In sommige arrondissementen zijn de aantallen dermate laag dat er uit kan worden afgeleid dat er ook nog onderzoeken rechtstreeks worden aangevraagd.
Forensische diagnostiek in het civielrechtelijk kader wordt in 2007 het meest aangevraagd door de BJZ’s. Dit is opvallend omdat het Landelijk Kader niet verplicht is voor BJZ. Dit betekent dat in sommige arrondissementen de aanvragen wel via het NIFP verlopen. Dit is het duidelijkst het geval in de arrondissementen Den Haag en Utrecht. Uit de interviews blijkt dat BJZ in Den Haag zich gecommitteerd heeft aan het Landelijk Kader (zie 10.1).
Tabel 9.1 Door het NIFP bemiddelde civiele rapportages naar type rapport (aantallen)
2004 2006 2007
Aanvullend enkel psycholoog 3 1 1
Aanvullend triple 0 1 0
Anders / overig 0 47 3
Enkel psychiatrisch 2 31 19
Enkel psychologisch 104 247 438
JJI Dubbelrapportage 2 1 0
JJI Enkelvoudig psycholoog 2 2 4
Primair dubbel 13 10 40
Secundair dubbel 0 6 1
Eindtotaal 126 346 506
Tabel 9.2 Door het NIFP bemiddelde civiele rapportages naar arrondissement (aantallen) 2004 2006 2007 Almelo 0 0 1 Amsterdam 3 65 49 Arnhem 0 0 11 Assen 13 7 8 Breda 0 14 23 Den Bosch 32 21 3 Den Haag 2 78 125 Dordrecht 6 18 15 Groningen 0 10 11 Leeuwarden 0 14 26 Lelystad/Flevoland 0 9 4 Maastricht 0 1 3 Middelburg 0 0 1 Roermond 0 0 2 Rotterdam 29 13 25 Utrecht 41 93 191 Zutphen 0 3 8 Eindtotaal 126 346 506
Tabel 9.3 Door het NIFP bemiddelde civiele rapportages naar aanvrager (aantallen) 2004 2006 2007 n % n % n % Anders c.q. Overig 18 14,3% 30 8,7% 13 2,6% BJZ 56 44,4% 205 59,2% 395 78,1% Kinderrechter 0,0% 21 6,1% 33 6,5% RvdK 52 41,3% 90 26,0% 65 12,8% totaal 126 100,0% 346 100,0% 506 100,0%
Vergelijking met de nulmeting
Volgens de nulmeting voerden de onderzoeksbureaus in 2002 en 2003 per jaar bijna duizend onderzoeken uit. Er wordt echter opgemerkt dat civiel-rechtelijk de vraag speelt of een onderzoek onder de noemer 'forensisch onderzoek' inderdaad steeds forensisch onderzoek is. In het dossieronder-zoek in de nulmeting trof men namelijk in bijna een kwart van de dossiers (uitsluitend) vraagstellingen aan van zorgdiagnostische aard, waarbij het onduidelijk was of het onderzoek ook ten behoeve van een te nemen juridi-sche beslissing was uitgevoerd. Het werkelijke aantal forensijuridi-sche onderzoe-ken in civielrechtelijk kader was dus ook in de nulmetingen moeilijk te ach-terhalen. Hierdoor is vergelijking met de huidige cijfers niet mogelijk.
9.2 Doorlooptijden
In het dossieronderzoek is de doorlooptijd in rapportages net als in de nul-metingen onderverdeeld in drie fasen: (1) de tijd tussen de verzending van de onderzoeksvraag door de aanvrager of het NIFP en de ontvangst bij de uitvoerder, (2) de tijd voordat vervolgens het onderzoek daadwerkelijk van start gaat en (3) de tijd die met de duur van het onderzoek gemoeid is, in-clusief de tijd voordat de rapportage naar de opdrachtgever verzonden is. Het bleek echter niet mogelijk deze drie fasen duidelijk te onderscheiden in alle rapportages om de volgende redenen:
• Niet alle data staan vermeld in de rapportages: data van binnenkomst bij NIFP en exacte start van het onderzoek staan niet altijd vermeld.
• Bij bemiddeling door het NIFP is vaak niet bekend wanneer de rapporta-ge naar de aanvrarapporta-ger is verstuurd.
Hierbij dient te worden opgemerkt dat niet in alle rapportages data over aanvraagdatum, start van het onderzoek en toesturen van de rapportage zijn opgenomen. In totaal konden de doorlooptijden voor 68 van de 80 rap-portages worden berekend.
Daarom is gekeken naar de volledige doorlooptijd: de tijd tussen de datum van aanvraag en datum van de definitieve rapportage. De gemiddelde door-looptijd is 22 weken (SD=13,5). De doordoor-looptijd in Amsterdam is gemiddeld langer (M=29 weken, SD=13,5) dan in Arnhem (M=18, SD= 15) en Den Haag (M=21, SD=8,7). De spreiding is in alle arrondissementen groot met een minimum van 6 weken en een maximum van 68 weken.
In de richtlijnen voor het verrichten van extern onderzoek is een doorlooptijd van dertien weken aangegeven. Van de 68 onderzochte rapportages vol-doen 21 rapportages of 31 procent aan die norm.
In vergelijking met de nulmetingen is de gemiddelde doorlooptijd iets korter. De doorlooptijd in de nulmeting over 2002 en 2003 is 28 weken40.
In alle arrondissementen wordt in de interviews door de aanvragers aange-geven dat zij het gevoel hebben dat het niet verbeterd is, maar harde cijfers ontbreken. Zij geven aan dat in het civielrechtelijk kader de doorlooptijden, met uitzondering van de rapportages die door het NIFP worden bemiddeld, nog niet goed centraal worden geregistreerd. Bijna alle respondenten heb-ben de indruk dat de doorlooptijden waarschijnlijk niet verbeterd zijn omdat er een extra schakel, namelijk het NIFP, tussen zit. In de regio Den Haag geeft BJZ aan dat er in het begin van de bemiddeling via het NIFP mogelijk veel langere doorlooptijden waren, maar de indruk is dat het nu beter is. Uit de interviews blijkt dat rapportages meestal haast hebben. De coördina-tor van het NIFP voor het arrondissement Leeuwarden benoemt expliciet dat aanvragen vaak laat gebeuren. Veel tijd gaat zitten in het voortraject alvo-rens de aanvraag wordt ingediend. Daarom zijn rapportages vaak vlak voor de zitting beschikbaar. In alle arrondissementen wordt aangegeven dat het voorkomt dat het rapport niet op tijd is voor een zitting, waardoor de zitting moet worden verplaatst. De respondenten konden geen exacte indicatie geven van hoe vaak dit voorkomt.
Er zijn in de interviews verschillende oorzaken aangegeven voor het niet behalen van de doorlooptijden:
• Wachtlijsten bij onderzoekers/onderzoeksbureaus (deze zijn wel vermin-derd volgens respondenten).
• Ouders komen niet opdagen, verplaatsen afspraken etc.
• Rapporteurs werken deeltijd of freelance, dus bij afzeggingen treden rela-tief langere doorlooptijden op.
• Ouders zijn het niet eens met uitkomsten van het onderzoek en blokke-ren het vaststellen van de rapportage.
• Ouders dienen een klacht in.
Deze knelpunten werden ook reeds in de nulmetingen genoemd.
9.3 Conclusies
Op basis van de beschikbare informatie kunnen geen harde conclusies worden getrokken over het aantal forensische onderzoeken dat in het civiel-rechtelijk kader is uitgevoerd in de afgelopen jaren. Wel is het duidelijk dat het aantal onderzoeken dat bemiddeld wordt door het NIFP sinds 2004 ver-viervoudigd is.
De doorlooptijden in de onderzochte arrondissementen lijken gemiddeld iets afgenomen ten opzichte van de nulmetingen, maar overschrijden nog ruim de norm van dertien weken. De bevindingen kunnen echter niet zomaar worden gegeneraliseerd voor de Nederlandse situatie. Zowel in de nul-metingen als in onderhavig onderzoek is een beperkt aantal dossiers ge-screend in een beperkt aantal arrondissementen. De uitkomsten moeten dan ook als indicatief worden gezien. Volgens de geïnterviewde aanvragers in de verschillende arrondissementen is er geen verbetering opgetreden ten aanzien van de doorlooptijden. De genoemde oorzaken voor de lange door-looptijden zijn dezelfde als in de nulmetingen.
Noot 40 In de nulmetingen zijn geen SD genoemd waardoor de spreiding niet vergeleken kan worden en het verschil niet op significantie kan worden getoetst.