06 juridisch Ouderschap
6.4 meeroudersChap In andere landen, een blIk over de grens
6.4.2 eUrOpese Unie
In geen enkele lidstaat van de Europese Unie is ten tijde van het verschij-nen van het rapport van de Staatscommissie meerouderschap mogelijk als gevolg van afstamming. Een kind kan bij de geboorte maximaal twee juridische ouders hebben.64 Wel kennen sommige landen, zoals België, Frankrijk en Luxemburg, naast de sterke of volle adoptie ook de zwakke
62 Het EHRM heeft beslist dat staten enige mate van vrijheid hebben om het privéleven van hun onderdanen te beschermen en de persoonsidentificerende gegevens van de geboortemoeder geheim mogen houden voor het uit haar geboren kind; zie EHRM 13 februari 2003, 42326/98 (Odiè-vre/Frankrijk).
63 In die landen kent men wel de ‘kafala’, zijnde de overdracht van de zorg voor een kind aan iemand anders dan de ouders. ‘Kafala’ verbreekt niet de familierechtelijke betrekking tussen het kind en de ouders en vestigt evenmin een familierechtelijke betrekking met de verzorgers/opvoeders. In Nederland wordt een ‘kafala’-beslissing van een buitenlandse rechter in het algemeen erkend als een gezagsvoorziening (voogdij). Als aan de voorwaarden wordt voldaan, kan de Nederlandse rechter de adoptie van het kind uitspreken. In België oordeelde de rechter dat het in het belang van het kind was dat, ook al werd het in België verzorgd en opgevoed door de kafils (‘kafala’-ou-ders), geen adoptie werd uitgesproken, opdat de familierechtelijke betrekking tussen ouders en kind in stand kon blijven. Het EHRM oordeelde dat deze beslissing niet in strijd was met artikel 8 EVRM; zie EHRM 16 december 2014, 52265/10 (Chbihi Loudoudi e.a./België).
64 Opmerkelijk is en genoemd wordt in het onderzoek van Sikorska, Kruger & Swennen 2015 (p. 22) dat in België meerdere personen een kind kunnen erkennen, maar dat alleen de eerste erkenning gevolg heeft zolang deze niet is vernietigd. Volgende erkenningen blijven zonder uitwerking en hebben daarmee geen enkel rechtsgevolg, behalve dat ervan akte wordt genomen.
189
jurIdIsch ouderschap
adoptie. Een zwakke adoptie komt in verschillende vormen voor en heeft vaak minder rechtsgevolgen dan een volle of sterke adoptie. Kenmerkend van de zwakke adoptie is dat de familierechtelijke betrekking met de fa-milie en soms ook met de oorspronkelijke ouder, naast de nieuw geves-tigde familierechtelijke betrekking met de adoptiefouders en hun familie, blijft bestaan.65 In dat geval kan een kind dus meer dan twee juridische ouders hebben.Beide ‘soorten’ ouderschappen – het oorspronkelijke ouderschap en het ouderschap dat als gevolg van de zwakke adoptie is ontstaan – hebben evenwel niet dezelfde rechtsgevolgen. In België bijvoorbeeld geldt dat het kind de naam van de adoptiefouder krijgt, maar op verzoek van de adoptiefouders kan de rechter bepalen dat het kind een deel van zijn oorspronkelijke naam behoudt, naast die van de adoptiefouder (artikel 353-1 Belgisch BW). In geval van meerderjarigen-adoptie kan de geadopteerde zijn oorspronkelijke naam in zijn geheel behouden (artikel 353-3 Belgisch BW). De adoptiefouder krijgt het gezag over het kind. Overlijdt de adoptiefouder, dan herleeft niet het gezag van de oorspronkelijke ouders, maar wordt in de voogdij voorzien. De oorspronkelijke ouders kunnen de rechter echter wel vragen het gezag terug te krijgen (artikelen 252-9 en 353-10 Belgisch BW). Verder krijgt het kind erfrechtelijke aanspraken jegens de adoptiefouder en is deze ook onderhoudsplichtig in geval van behoeftigheid van het kind. Maar het kind blijft onderhoudsplichtig jegens zijn oorspronkelijke ouders en de oorspronkelijke ouders zijn op hun beurt onderhoudsplichtig jegens het kind als het geen levensonderhoud van zijn adoptiefouders kan verkrij-gen (artikel 253-14 Belgisch BW). In Frankrijk en België wordt discussie gevoerd over de wenselijkheid van de invoering van meerouderschap.66 6.4.3 buITen de europese unIe
In enkele staten van de Verenigde Staten bestaat een mogelijkheid van meerouderschap in bepaalde vormen. In een enkele staat biedt wetge-ving daarvoor de grondslag of kent men een vorm van adoptie waarbij de afstammingsband met de oorspronkelijke ouder niet wordt verbroken (Californië). In andere staten is meerouderschap vanuit het belang van het kind wel eens toegewezen door de rechter, zonder wettelijke grond-slag (Pennsylvania), of bestaat er een soort afgeleide vorm van ouder-schap (dual paternity in Louisiana en de facto parent in Delaware).67 In
65 Schmidt 1996.
66 Zie Sikorska, Kruger & Swennen 2015, p. 38.
67 Zie Sikorska, Kruger & Swennen 2015, p. 30-32 en 11-13.
190 staatsCommissie Herijking oudersCHap • kind en ouders in de 21ste eeuw
Australië en Nieuw-Zeeland bestaat meerouderschap nog niet, maar wordt de invoering ervan wel serieus overwogen.68
In British Columbia biedt de Family Law Act sinds 18 maart 2013 de moge-lijkheid om in geval van kunstmatige voortplanting juridisch ouderschap van meerdere personen te creëren naast het ouderschap van de ge-boortemoeder. Hiervoor is vereist dat vóór de conceptie een schriftelijke overeenkomst wordt gemaakt. De overeenkomst leidt er dan toe dat alle betrokkenen juridisch ouder van het kind worden, tenzij een van hen zich vóór de geboorte terugtrekt of overlijdt. In dat geval is de overeen-komst niet langer geldig.69 Er geldt wel een restrictie: naast de geboorte-moeder en haar partner kunnen alleen de leveranciers van de gameten (zaad- en eiceldonor) juridisch ouder worden. Als de geboortemoeder als draagmoeder fungeert, kan de overeenkomst worden gesloten met een of twee wensouders, maar deze moeten dan wel met elkaar zijn getrouwd of een op het huwelijk lijkende betrekking met elkaar hebben.
Een drie- of vierouderschap is dus niet mogelijk van een geboortemoe-der met twee personen die niet elkaars levensgezel zijn. Twee stellen van gelijk geslacht kunnen evenmin met zijn vieren de juridische ouder van het kind worden. De geboortemoeder en haar partner kunnen immers de juridische ouder worden en naast hen kan dan de eicel- of zaaddo-nor juridisch ouder worden. De partner van de eicel- of zaaddozaaddo-nor valt echter buiten de boot waar het de verkrijging van juridisch ouderschap betreft.70 Omdat de regeling van het meerouderschap in British Columbia is gebaseerd op intentie, bevat de wetgeving geen regelingen om het overeengekomen ouderschap weer ongedaan te maken.71
In Argentinië tot slot bestaat geen wettelijke regeling van meerouder-schap, maar kan de rechter feitelijk meerouderschap creëren met de verschillende adoptievormen (sterke of volle adoptie, zoals Nederland kent, of zwakke adoptie of stiefouderadoptie) die het land kent, en kan de rechter in geval van een heradoptie bepalen dat bepaalde familie-rechtelijke betrekkingen van de vorige adoptie in stand blijven.72
68 Zie Sikorska, Kruger & Swennen 2015, p. 39.
69 Vonk 2015, p. 14 en 15.
70 Vonk 2015, p. 16.
71 Vonk 2015, p. 18.
72 Sikorska, Kruger & Swennen 2015, p. 36.
191
jurIdIsch ouderschap
6.5 bevIndIngen
6.5.1 InleIdIng
In het navolgende rapporteert de Staatscommissie enkele bevindingen inzake aspecten van het afstammingsrecht die in de (rechts)praktijk worden ervaren. Het ouderschap in geval van draagmoederschap komt in dit hoofdstuk niet aan de orde. Dat wordt behandeld in Hoofdstuk 8, Draagmoederschap binnen Nederland. De aspecten van internationaal privaatrecht worden in dit hoofdstuk evenmin behandeld. Op dat onder-deel wordt ingegaan in Hoofdstuk 10, Ouderschap, gezag en draagmoe-derschap in internationaal privaatrechtelijk perspectief.
Aanbevelingen over het al dan niet wijzigen van de wetgeving worden besproken in Hoofdstuk 11, Visie en advies Staatscommissie.