Hoge Raad voor de Werkgelegenheid
2. D E UITDAGINGEN VOOR DE TOEKOMST VAN DE ARBEIDSMARKT
2.3. Er ontstaan spanningen op de arbeidsmarkt
Sinds 2015 neemt de nettowerkgelegenheidscreatie gestaag toe, tegen de achtergrond van een stabiele maar matige economische groei. Tegelijkertijd is het aantal werkzoekenden fors afgenomen, zodat de spanningen op de arbeidsmarkt geleidelijk oplopen.
Grafiek 11 - Vacaturegraad1
Internationale vergelijking
(kwartaalgegevens, in %) Naar gewest en type van arbeidsovereenkomst (gemiddelde 2017, in %)
Bronnen: ADS, Eurostat (driemaandelijkse vacature-enquête).
1 De vacaturegraad meet het percentage openstaande vacatures in het totale aantal banen (openstaand of vervuld).
De vacaturegraad, die het percentage openstaande vacatures in het totale aantal banen (openstaand of vervuld) meet, is afgeleid uit een enquête van Statistics Belgium bij een steekproef van ondernemingen. De forse stijging ervan sinds 2015 zou kunnen wijzen op een toename van de spanningen op de arbeidsmarkt. Hoewel de meeste vacante arbeidsplaatsen vaste betrekkingen betreffen (109 200 vacante vaste betrekkingen, tegen 23 600 in de uitzendsector in 2017), is de vacaturegraad hoger voor uitzendbanen: 18,7 % voor uitzendbanen en 2,9 % voor vaste betrekkingen. Er tekent zich eveneens een belangrijke stijging van de vacaturegraad in de uitzendsector af in Vlaanderen sinds 2013, terwijl die graad afgenomen is in Brussel en in mindere mate in Wallonië. Ten opzichte van de landen waarmee wordt vergeleken (de gegevens voor Frankrijk en Denemarken zijn niet beschikbaar), is het niveau van de vacaturegraad in België structureel hoog en wordt deze gekenmerkt door een zeer sterke groei sinds 2015. Die situatie is deels te verklaren doordat het mogelijk is overeenkomsten van zeer korte duur aan te bieden (dagcontracten, uitzonderlijk in Europa). Ondernemingen maken intensief gebruik van dat type van arbeidsovereenkomst, wat de vacaturegraad in de uitzendsector opvoert. De afschaffing van de proefperiode lijkt eveneens te hebben bijgedragen tot de vraag van de ondernemingen naar dat soort van overeenkomst.
Grafiek 12 - Door de overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling ontvangen en openstaande werkaanbiedingen
(in duizenden eenheden, normaal economisch circuit zonder de uitzendarbeid 1)
Bronnen: Actiris, Forem, VDAB.
1 De vacatures van Forem zijn beschikbaar vanaf 2009.
De vraag naar arbeid, die wordt geanalyseerd via het aantal aan de overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling (Actiris voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de VDAB voor het Vlaams Gewest en Forem voor het Waals Gewest) bezorgde werkaanbiedingen, is sinds 2013 opwaarts gericht. Terwijl in Brussel het aantal door Actiris behandelde werkaanbiedingen sinds 2007 geleidelijk toegenomen is, komt de krachtige stijging ervan in Vlaanderen en Wallonië tot uiting vanaf 2013.
In 2017 ontvingen de overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling van de ondernemingen gemiddeld 29 200 vacatures per maand, dat is een toename met 15 % ten opzichte van 2016. Tijdens de eerste vijf maanden van het jaar 2018, werden gemiddeld op maandbasis 33 400 werkaanbiedingen bij de overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling ingediend, tegen 29 600 tijdens dezelfde periode van 2017 (+13 %).
De overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling registreren ook aan het einde van de maand het aantal openstaande vacatures. Sinds 2013 is dat aantal toegenomen en vertoonde het hetzelfde opwaartse profiel als de arbeidsvraag. In 2017 bleven ongeveer 50 000 werkaanbiedingen aan het einde van de maand bij de drie overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling openstaan, tegen 42 900 in 2016. Bepaalde van de door die diensten behandelde werkaanbiedingen zijn moeilijker te vervullen en blijven dan langer openstaan.
Grafiek 13- Verloop van de productiebelemmeringen: tekort aan geschoolde arbeidskrachten
(brutogegevens op kwartaalbasis, verwerkende nijverheid)
Bron: NBB.
Het tekort aan geschoolde arbeidskrachten waarvan de ondernemingen uit de verwerkende nijverheid gewag maken in de conjunctuurenquêtes van de Nationale Bank van België, kan ook getuigen van het verloop van de spanningen op de arbeidsmarkt. Op die basis wordt een toename van de productiebelemmeringen vastgesteld: het niveau ervan blijft echter vrij vergelijkbaar met het peil vóór de financiële crisis.
De waargenomen spanningen op de arbeidsmarkt hebben vooral betrekking op welbepaalde segmenten ervan, d.w.z. op sommige geografische gebieden of beroepen. Teneinde een beeld te krijgen van de beroepen waar spanningen optreden, onderzoeken de overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling de werkaanbiedingen waarvoor meer indienstnemingsproblemen optreden dan de mediaan, dat zijn de knelpuntberoepen7, en de oorzaken ervan. Ongeacht de natuurlijke termijn om het arbeidsaanbod en de arbeidsvraag op elkaar af te stemmen (selectie van kandidaten, indienstnemingsprocedure, enz. …), kunnen andere factoren van structurele aard het
7 Een knelpuntberoep wordt geïdentificeerd op basis van de hierna volgende criteria: er werden in de loop van het
jaar minimaal 20 vacatures voor dat beroep ontvangen, de mate waarin de vacatures voor dat beroep worden ingevuld (percentage van arbeidsplaatsen dat wordt ingevuld ten opzichte van alle vacatures die werden ontvangen in de loop van het jaar in kwestie) is geringer dan die voor alle beroepen samen, de mediaanduur om de vacatures voor die beroepen in te vullen is langer dan die voor alle vacatures samen.
proces beïnvloeden. Die hebben betrekking op een ontoereikend kwantitatief en kwalitatief arbeidsaanbod - mismatch tussen de vereiste vaardigheden en die welke door de arbeidsreserve worden aangeboden -, op de mobiliteit of op de arbeidsvoorwaarden. Die aanpak van de overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling is essentieel, want daardoor kan het optreden van de overheid worden afgestemd teneinde aan de behoeften van de arbeidsmarkt te beantwoorden.
Tabel 7 - Knelpuntberoepen per beroepscategorie1
(aantal ontvangen vacatures voor knelpuntberoepen, tenzij anders vermeld, 20172)
Brussel Vlaanderen Wallonië Totaal Totaal aantal knelpuntberoepen 8 385 141 801 50 603 200 789
waarvan:
Omkaderings- en communicatiefuncties 517 9 285 8 307 18 109
Onderwijzend personeel3 1 013 9 179 - 10 192
Beroepen in de medische en de sociale sector en in de sector van de hulp
aan personen 848 17 299 2 717 20 864 Administratieve functies 1 382 3640 1 863 6 885 Commerciële functies 1 156 17 303 7 698 26 157 Informaticaberoepen 1 352 7 951 3 110 12 413 Technische beroepen 855 19 339 7 287 27 481 Beroepen in de bouwsector 306 13 075 10 313 23 694
Beroepen in de transportsector en de logistiek 103 7 495 4 018 11 616
Beroepen in de horeca en het toerisme 289 5 869 2 452 8 610
Ambachtelijke beroepen 429 1 632 2 668 4 729
Schoonmaakpersoneel - 27 331 - 27 331
Andere 135 2 403 170 2 708
p.m. Totaal in % van het aantal NWWZ 9 67 22 38
Bronnen: Actiris, Forem, RVA, VDAB.
1 De beroepscategorieën zijn gebaseerd op die welke door Actiris worden gehanteerd. 2 Laatste beschikbare jaar voor Wallonië: 2016.
3 Het aantal knelpuntberoepen in het onderwijs in het Waals Gewest wordt niet vermeld.
Sommige van de aldus geïdentificeerde beroepen blijken van jaar tot jaar knelpuntberoepen te zijn, en zulks in de drie gewesten.
De moeilijkheden i.v.m. de afstemming van het arbeidsaanbod op de arbeidsvraag zijn vaak gerelateerd aan een mismatch in termen van kwalificaties en studierichtingen. Teneinde die tekorten aan geschoolde kandidaten te verhelpen, is de door de overheidsdiensten voor arbeidsbemiddeling geboden opleiding in de mate van het mogelijke daarop gericht.
Indienstnemingsproblemen kunnen eveneens het gevolg zijn van een gebrek aan belangstelling voor slecht betaalde, weinig gewaardeerde of fysiek veeleisende beroepen. Hoewel sommige knelpuntberoepen een hoog scholingsniveau vergen (omkaderingsfuncties bijvoorbeeld), impliceren andere immers geen vereisten inzake scholing (zoals schoonmaakpersoneel).
Het moet worden aangestipt dat de digitalisering die lijsten met knelpuntberoepen kan veranderen, enerzijds door de huidige beroepen te veranderen en nieuwe beroepen te creëren, anderzijds, omdat andere beroepen op middellange termijn zouden kunnen verdwijnen. De huidige en vooral toekomstige behoeften voor ICT-functies zijn groot en nemen toe.
Hoewel dezelfde beroepen vaak in de drie gewesten voorkomen, zijn er ook sommige bijzonderheden. In Vlaanderen betreffen de moeilijkst in te vullen betrekkingen schoonmaakpersoneel, technische beroepen, commerciële functies en beroepen in de
gezondheidszorg en de hulp aan personen. In Wallonië zijn het de beroepen in de bouwnijverheid, de omkaderingsfuncties, de technische beroepen en de commerciële functies. In Brussel betreft het voornamelijk administratieve en commerciële functies en informaticaberoepen.