Enkele ecosysteemdiensten nader verkend (Samenvatting)

5.1

Uitgangspunten

In dit hoofdstuk en de daarbij behorende bijlagen wordt op een aantal ecosysteemdiensten wat dieper ingegaan om meer concreet zicht te krijgen op de mogelijkheden van betere benutting. Omdat het in het kader van dit project niet doenlijk is om alle ecosysteemdiensten even diepgaand te behandelen focussen we op die diensten waarvoor het in de rede ligt dat de overheid in het huidige tijdsgewricht een grote betrokkenheid heeft. Daarvoor lijken in de eerste plaats regulerende diensten interessant. Immers, regulerende diensten zijn in veel gevallen nauw verbonden met de kwaliteit van onze leefomgeving (o.a. water- en bodem- en luchtkwaliteit, klimaat). Voor de handhaving van deze kwaliteit is voor de overheid een belangrijke rol weggelegd, zowel bij het formuleren van de kwaliteitseisen als voor het ontwerpen van de regelgeving. Het handhaven van de kwaliteit van de leefomgeving is een belangrijk aspect van duurzaamheid. Bij de productiediensten is de rol van de overheid wat kleiner. Bij het ‘exploiteren’ daarvan is voor de marktpartijen een belangrijke rol weggelegd. De overheid heeft daar wel een belangrijke taak bij het formuleren van voorwaarden, opdat deze exploitatie op duurzame wijze gebeurt. De culturele diensten ten slotte vormen een tussencategorie, waar zowel marktpartijen als overheden een rol spelen. Om die reden leggen wij een focus bij de regulerende diensten. Daarnaast maken we een uitstapje naar productie- en culturele diensten die nauw met de behandelde regulerende diensten zijn verbonden. Zoals al eerder aangegeven is bij het verkennen van de mogelijkheden van betere benutting van ecosysteemdiensten van belang een beeld te hebben van de maatschappelijke opgaven aan de oplossing waarvan ecosysteemdiensten kunnen bijdragen. In algemene termen zijn de opgaven waar wij ons op gaan richten:

• Het verkrijgen van voldoende water (kwalitatief en kwantitatief)  Drinkwater

 Oppervlakte- en grondwater (inclusief veiligheid)

• Het realiseren van een schone en duurzame voedselproductie  Landbouw

 Visserij

• Het verkrijgen van een stabiel klimaat, dan wel de gevolgen van een veranderend klimaat opvangen.

En meer algemeen, verweven met het bovenstaande geldt:

• Het realiseren van een omgeving die bijdraagt aan het welbevinden van mensen, in de ruimste zin van het woord

In het vervolg van dit hoofdstuk en de daarbij behorende bijlagen is er voor gekozen om de daaraan verbonden diensten als cluster te verkennen. Achtereenvolgens worden behandeld de watergerelateerde ecosysteemdiensten, de voedselgerelateerde ecosysteemdiensten en de klimaatgerelateerde ecosysteemdiensten.

Bij de verkenning worden per ecosysteemdienst de volgende aspecten onderscheiden: • algemene beschrijving van de dienst;

• omvang van de dienst en een aanduiding van de gebieden waar de dienst wordt geleverd. (zo mogelijk kaartbeelden); de verwevenheid met andere ecosysteemdiensten; diensten die gestapeld met onderhavige voorkomen;

• waarde en waardering van de dienst, zo mogelijk in monetaire termen;

• concluderende opmerkingen: wat zijn de perspectieven voor betere benutting van de ecosysteemdienst, en hoe relevant zijn ze bij het oplossen van maatschappelijke opgaven?

5.2

Watergerelateerde ecosysteemdiensten

5.2.1 Algemeen

Water is een basisgrondstof voor leven. In het stelsel van ecosysteemdiensten komen we het op verscheidene plekken tegen. In de eerste plaats als productiedienst voor directe consumptie in de vorm van drinkwater voor onszelf en als grondstof voor plantaardige en dierlijke voedselproductie. In de tweede plaats als ondersteunende dienst waarbij water een medium is voor processen. Dit kan zeer verschillende vormen aannemen: als medium voor aanvoer van nutriënten (plantenwortels), als medium voor afvoer van afvalstoffen (riolering, koelwater) en als transportmedium (scheepvaart). In de derde plaats komen we water tegen als culturele dienst als deel van onze omgeving met belangrijke religieuze/cultuurhistorische waarden met grote recreatieve betekenis. Ook zijn met water belangrijke veiligheidsvraag- stukken verbonden (overstromingen). Hoewel water zelf een abiotische stof is, spelen ecosystemen een belangrijke rol bij de regulering van de daarmee verbonden diensten. Daarom komen we water ook tegen bij de regulerende diensten.

Het voorkomen van water en de betekenis ervan zijn zo veelvormig dat een systematische behandeling daarvan binnen het concept van ecosysteemdiensten gemakkelijk als kunstmatig en geforceerd overkomt. Dit wordt nog versterkt door het feit dat de diverse functies van water innig met elkaar zijn vervlochten. Het zij zo. Wat we in deze rapportage nastreven is de verschillende facetten van water als ecosysteemdienst voor het voetlicht te brengen en aanknopingspunten voor verbeteringen in de benutting van ecosysteemdiensten te schetsen. Waar mogelijk zullen we daarbij ook aan stapeling van de diensten geven.

Achtereenvolgens worden behandeld: • drinkwater als productiedienst;

• waterkwantiteitregulatie (veiligheid); opslag van water (piekberging); • waterkwaliteitregulatie, zuivering van water.

5.2.2 Water voor huishouden, landbouw en industrie

Inzichten

(1) De zogenaamde woeste duingebieden zijn sinds halverwege de 19e _{eeuw als bron van} veilig drinkwater herkend en geëxploiteerd.

(2) Van de totale hoeveelheid water die Nederland in komt (rivieren, neerslag), worden enkele procenten voor huishouden, landbouw en industrie gebruikt. Toch zijn de grenzen van het productievolume in zicht (met name vanwege toepassing in de landbouw): goed water is een schaars product.

(3) Water als basis voor leven is onmeetbaar waardevol, maar de prijs is zeer bescheiden. Voor drinkwater hangt de prijs zeer sterk af van de vorm en plaats waar het wordt aangeboden, via het leidingnet of gebotteld. De literprijs varieert van € 0.0015 tot € 6.00, ofwel 1:4000.

(4) Natuurgebieden vormen een interessante productiecategorie waarin waterwinning met andere ecosysteemdiensten kan worden gecombineerd. De geschiedenis laat een opmerkelijk verloop zien: na een periode van roofbouw waarin de ecosysteemdienst waterwinning is uitgeruild ten koste van andere diensten (recreatie en biodiversiteit), is waterwinning nu meer gelijkwaardig aan de andere ecosysteemdiensten die door het

plaats. Een belangrijke en blijvende ‘waterfunctie’ van natuurgebieden zoals de duinen is de calamiteitenvoorraad die ze herbergen. In tijden van nood, zoals een grote lekkage of uitval van een zuiveringscentrale, kan hier een beroep op worden gedaan.