De effecten van spiegelen

‘Spiegelen’ en ‘meebewegen’ zijn eigenlijk synoniemen voor elkaar. Wanneer iemand zijn gesprekspartner spiegelt dan begeeft hij zich in de wereld van die ander door mee te bewegen met diens gedrag, gevoelens of overtuigingen. Spiegelen heeft verschillende uitingsvormen. We kunnen bewust de houding of bewegingen van een ander nabootsen, we kunnen ons afstemmen op iemands manier van spreken of we kunnen gezichtsexpressies synchroniseren (oogcontact, glimlachen etc). Spiegelen heeft alles te maken met de communicatie die buiten de woorden (de inhoud) van een gesprek plaatsvindt; de zogenaamde non-verbale en paralinguïstische communicatie (accent, toon, ritme, volume etc). Albert Mehrabian heeft onderzoek gedaan naar lichaamstaal en kwam tot de conclusie dat het totale effect van een mededeling afhankelijk is van de volgende factoren: 7 % Verbaal (woorden/inhoud), 38 paralinguïstisch, en 55 procent non-verbaal (lichaamshouding, beweging, expressie etc), (Pease, 2007, p. 24). Spiegelen heeft dus invloed op 93 % van de communicatie tussen mensen is daarom van groot belang voor interacties.

Mensen die niet in staat zijn om non-verbale signalen op te pikken en daar naar te handelen in het contact hebben last van een verschijnsel dat ‘dyssemia’ heet. ‘Zij maken mensen met wie ze contact hebben in de war, omdat ze de stilzwijgende signalen niet in acht nemen die zorgen voor een moeiteloze uitwisseling in een gesprek’ (Goleman, 2007, p. 101). Mensen die lijden aan dyssemia vallen vaak buiten de boot omdat ze tijdens interacties geen oogcontact maken, te dichtbij staan, een uitdrukking op hun gezicht hebben die niet past bij hun emotionele toestand, of ze maken een ongevoelige indruk ten opzichte van hun gesprekspartners. Dit asynchroon gedrag zorgt ervoor dat mensen met dyssemia grote moeite hebben met het aangaan

van nieuwe relaties. Daarnaast is het voor hen heel moeilijk om te voldoen aan de sociale verwachtingen die op de werkvloer worden gesteld, daarom eindigen zij vaak in een sociaal isolement. Dyssemia verschilt van het syndroom van Asperge of autisme, omdat het niet wordt veroorzaakt door een neurologische aandoening. Naar schatting 85 % van de mensen met dyssemia hebben deze afwijking omdat ze nooit hebben geleerd om non-verbale signalen te interpreteren (Goleman, 2007, p. 102). Omdat dyssemia geen neurologische aandoening is, is het wel mogelijk dat deze mensen alsnog spiegelvaardigheden leren door oefening en training.

Normaal gesproken beschikken mensen met een redelijk gezonde (niet-traumatische) opvoeding over spiegelvaardigheden die hen helpen bij het leggen van contact. Toch blijkt dat er op dit vlak grote verschillen zijn tussen mensen. In een onderzoek over de effecten van spiegelen bleek dat er tussen studenten op de Universiteit voor Humanistiek grote verschillen zaten tussen hun spiegelvaardigheden. Op een schaal van 10 haalden sommige studenten een spiegelniveau van 6.5 en anderen een 9.0. (Jansen, 2008). Omdat deze studenten opgeleid worden voor gespreksvoering is het aannemelijk dat er buiten de universiteit nog grotere verschillen zijn tussen de spiegelvaardigheden van mensen. Als we aannemen dat spiegelen een positieve bijdrage kan leveren aan contact maken (mits goed toegepast) dan is het zinvol voor een trainer om hier aandacht aan te besteden in een bedrijf of organisatie. Sommige trainers, zoals Berthold Gunster, richten zich in hun trainingen zelfs grotendeels op spiegelvaardigheden omdat er op dit gebied volgens hen veel winst valt te behalen in het kader van contact maken (Gunster, 2005).

Vele auteurs zijn van mening dat spiegelen of meebewegen van groot belang is voor het opbouwen van een verstandhouding en kwalitatief contact. Zo is volgens Pease spiegelen een uitstekend middel om gelijkheid te bewerkstelligen met je gesprekspartner (Pease, 2007, p. 264). Spiegelen helpt ook om een positieve emotionele resonantie met je gesprekspartner te bewerkstelligen, ook wel ‘rapport’ genoemd (Goleman, 2007, p. 41). Spiegelen kan daarnaast bijdragen aan wederzijdse acceptatie en sympathie, of een manier zijn om non-verbaal aan je gesprekspartner te laten merken dat je het eens bent met zijn opvattingen (Pease, 2007, p. 269).

Er zijn natuurlijk een hoop andere factoren die meespelen bij contact maken, die mede in vorige hoofdstukken zijn besproken. Daarnaast is het effect van spiegelen ook (sterk) afhankelijk van de wijze waarop je deze techniek toepast. Als het goed is dan gebeurt dit spontaan en zonder na te denken, dan vindt er het sterkste effect plaats (Argyle, 1980, p. 62). Sommige auteurs wijzen daarbij op onderzoeken die aantonen dat bewust toegepaste en geforceerde

spiegeltechnieken juist een negatief effect kunnen hebben: Geveinsde synchronie zou vaak voelbaar mechanisch en vals overkomen (Goleman, 2007, p. 39). Zoals met veel zaken kun mensen de vaardigheid van het spiegelen zowel gebruiken als misbruiken. Spiegelen kun je aanwenden om anderen te manipuleren voor eigenbelang, of je kunt het toepassen met een oprechte motivatie om de ander beter te leren kennen, mee te bewegen in zijn wereld en daardoor een kwalitatief contact op te bouwen.

Niet alleen voor het individu valt er met spiegelvaardigheden veel te winnen. Volgens Professor Joseph Heinrich zit de drang tot spiegelen in ons verankerd omdat samenwerken een gemeenschap meer eten, een betere gezondheid en een grotere economische groei oplevert. Hij gaat zelfs zover dat hij stelt dat gemeenschappen zoals de Britse, de Duitse en de Romeinse de wereld zo lang op succesvolle wijze hebben kunnen domineren dankzij hun gedisciplineerde spiegelvaardigheden (Pease, 2007, p. 264). Dat is wellicht wat kort door de bocht, en niet zonder consequenties voor het individu. Groepen arbeiders die elkaar heel goed spiegelen zijn misschien economisch effectief, maar dit kan ook ten koste gaan van hun eigen individualiteit en authenticiteit. Het leger is hier een goed voorbeeld van: Een groep soldaten kan heel gedisciplineerd en gespiegeld lopen en handelen, maar daarmee lijken zij meer op robotten die alleen hun taken uitvoeren dan op autonome individuen. Dat is ook de bedoeling; de eigenheid van de soldaten wordt doelbewust naar de achtergrond gewerkt doordat ze elkaar verplicht moeten nabootsen.

Wanneer spiegelen wordt gebruikt ten behoeve van een verbetering in een face-to-face contact dan is het een ander verhaal. Zoals al eerder werd besproken met de Hawthorne experimenten zijn goede relaties op de werkvloer van invloed op de effectiviteit van een bedrijf. Als spiegelen bijdraagt aan een goed contact, en contact zorgt voor een betere, effectieve samenwerking dan is dat natuurlijk mooi meegenomen.