Een kwestie van aantallen

Bij de bestudering van sieraden en andere voorwerpen met een gebruiksfunctie dient men altijd in de gaten te houden wanneer ze gemaakt zijn, voor wie ze bestemd waren en of ze in hun tijd zijn uitgegroeid tot een veel nagevolgde mode, wat absoluut een kwaliteit genoemd mag worden. Het is, zeker in onze tijd, een groot verschil of een product slechts één persoon tot aanschaf hoeft te verleiden, of dat een groep mensen aangesproken moet worden, of een massa mensen. In het laatste geval is succes afhan-kelijk van het juist inschatten van de algemene ontwikkelingen in mode en smaak, daar een goede vorm voor vinden en die voor de juiste prijs kunnen produceren en op de markt brengen. Timing is daarbij van cruciaal belang. Voelt men snel aan welke kant de in-teresse van het grote publiek opgaat, maar brengt men een pro-duct iets te vroeg op de markt, dan blijft men met onverkochte producten zitten en halen de navolgers die precies op tijd zijn alle winst binnen. In dit deel van de markt zijn trendgevoeligheid en commercieel inzicht goud waard.

Voor een juiste beschouwing van het sieraad moet daarom vastgesteld worden of het om unieke stukken gaat, om kleine se-ries of massagoed. Bij eigentijds werk zou dat geen probleem hoe-ven te zijn, maar bij historische stukken kan dat wel het geval zijn. Hoe weet je of een bepaalde broche een uniek stuk is of seriepro-ductie? Techniek kan uitsluitsel geven: is er bijvoorbeeld gebruik gemaakt van mallen? Dat zegt echter nog weinig over de gepro-duceerde aantallen en de populariteit van zo’n sieraad of soort sieraad. Soms zijn er bedrijfsarchieven bewaard gebleven die in-zicht kunnen geven.

Voor veel periodes uit de geschiedenis van het sieraad is het niet mogelijk te achterhalen wat in een bepaalde tijd populair was, omdat zowel de sieraden zelf als de gegevens over dit massa-goed ontbreken. Dan is het gewone bijzonder geworden. Het is zeer goed mogelijk dat sieraden die op dit moment als unieke stukken in een museum getoond worden in hun eigen tijd niet erg bijzonder gevonden werden. Maar een zekere banaliteit hoeft nog niet te betekenen dat zo’n stuk daarom de moeite van het be-studeren niet waard zou zijn. Integendeel, het kan betekenen dat ze inderdaad als typerend voor hun tijd gezien mogen worden op basis van die brede acceptatie in hun tijd zelf. Meer onderzoek naar de consumptie van sieraden in heden en verleden is een ver-eiste voor een betere beschouwing van het sieraad.

Dit brengt de afwegingen voor het vaststellen van de kwaliteit van een sieraad bij het punt van de aantallen. Sieraden worden het liefst gezien als unieke stukken die de fysiek en persoonlijk-heid van de individuele drager kunnen accentueren. Maar con-ven ties, zoals het appelleren aan tradities, een herkenbare sym-boliek en de veiligheid van een mooie herinnering, wegen zwaar in de beoordeling van sieraden; ze symboliseren iets dat letterlijk en figuurlijk door meerderen gedragen werd. De meeste sieraden zijn waarschijnlijk in serie gemaakt, of zijn imitaties van oudere modellen, of kunnen op mechanische en industriële wijze ver-vaardigd zijn als het om negentiende- en twintigste-eeuwse voor-beelden gaat. Aandacht voor aantallen is niet alleen nuttig om uit-zonderlijke kwaliteit in vormgeving te herkennen, maar vooral ook om de grootste gemene delers in het sieradenvak te kunnen benoemen. Juist het algemene kan een sleutel vormen tot inzich-ten inzich-ten aanzien van andere vakgebieden dan de wereld van kunst en vormgeving. Het koppelen van inzichten uit diverse disciplines kan weer meer kennis opleveren over de betekenissen van zulke ornamenten.

In de eigentijdse beschouwing van het sieraad is het persoon-lijke tot norm verheven, waarmee bewust of onbewust wordt in-gespeeld op het gevoel van de koper of drager, dat hij met een sie-raad het unieke van zijn eigen persoonlijkheid kan accentueren. Maar dat mag geen criterium met terugwerkende kracht worden aan de hand waarvan de hele geschiedenis van het sieraad

lyseerd en beschreven wordt. Artistieke kwaliteit kan op basis van een kunsthistorische analyse redelijk benoemd worden, maar aantallen zijn eveneens nodig om uitzonderlijke kwaliteiten in de vormgeving van een sieraad te herkennen. Kenners zijn getraind om overvolle etalages van juweliers, antiquairs, beursstands of uitstalvitrines van veilinghuizen met hun ogen af te tasten om te zien of er qua vormgeving ‘wat interessants’ bij zit. Met andere woorden: hoeveelheid helpt om het bijzondere eruit te lichten.

David Hume heeft dat in The Standards of Taste (1757) als volgt en ook veel mooier geformuleerd: ‘It is impossible to continue in the practice of contemplating any order of beauty, without being frequently obliged to form comparisons between the several species and degrees of excellence, and estimating their propor-tions to each other. A man, who has had no opportunity of com-paring the different kinds of beauty, is indeed totally unqualified to pronounce an opinion with regard to any object presented to him. By comparison alone we fix the epithets of praise or blame, and learn how to assign the due degree of each.’ (210) Deze me-ning sluit aan op het uitgangspunt van de kunsthistoricus Kenneth Clark in zijn aardige poging om te analyseren wat een meesterwerk is. De openingszin van zijn lezing What Is a Master

piece?, die in 1979 gepubliceerd is, luidt: ‘Although we may dis

-agree about a theory, the impact of a masterpiece is something about which there is an astonishing degree of unanimity.’ (211)

De uiterste consequentie van de stelling van Hume is dat zo-lang er nog duidelijke lacunes zijn in de beschouwing en de ge-schiedschrijving van het sieraad, er nog geen stukken als onbe-langrijk afgedaan mogen worden.

Er zijn meerdere redenen om altijd te trachten het hele veld te overzien, van het verwerpelijke via het onaanzienlijke en de saaie middenmoot tot de visuele hoogtepunten aan toe. Ten eerste omdat men het gewone nodig heeft om het bijzondere te kunnen plaatsen. Ten tweede vanwege het verhelderende aspect en de kansen die er liggen om gegevens en inzichten te koppelen aan andere terreinen van onderzoek. Bovendien kunnen sieraadvor-men die lange tijd veronachtzaamd zijn volgens de wet van actie en reactie opeens weer in de belangstelling komen te staan en dan is het goed om de herkomst te kennen. De belangrijkste

reden is echter dat ook in onaanzienlijke stukken prachtige bete-kenissen besloten kunnen zitten.