Die strategie van Groei, Werkskepping en Herverdeling (GEAR)

In 1996 het die Suid-Afrikaanse regering die strategie van Growth, Employment and Redistribution (hierna GEAR) aangekondig. Dit was ‟n strategie vir die heropbou en herstrukturering van die ekonomie, wat sou aansluit by die doelwitte van die HOP (Lesufi 2005:23). Dit het die ekonomiese groei en ontwikkeling van alle Suid-Afrikaners, sowel as ‟n afname in werkloosheid ten doel gehad (Roux 2002:168).

Die hoofdoelwitte van GEAR was die bewerkstelliging van:  ‟n GDP-groeikoers van 6% per jaar teen die jaar 2000;  ‟n afname tot 7,6% in die inflasiekoers teen die jaar 2000;

 werkskepping wat sal lei tot sowat 409 000 nuwe werksplekke teen die jaar 2000;  ‟n toename in direkte buitelandse beleggings gelykstaande aan 4% van die GDP;  ‟n gemiddelde reële private beleggingsgroei van om en by 11,7%;

 ‟n afname in die nasionale begroting om skuld te delg;

 ‟n afname in die regering se fiskale tekort na 3% van die GDP teen die jaar 2000;  herstrukturering van bates in die openbare sektor (privatisering);

 ‟n aanpasbare arbeidsmark;

47 2.6.3 Ander strategieë en inisiatiewe in die post-apartheid era

2.6.3.1 Sosiale strategieë

Manasse (2004:35) is van mening dat die fokus van die regering in die verligting van armoede op drie basiese strategieë berus het, naamlik die aanpak en verbetering van (1) inkomste, (2) menslike kapitaal en (3) bate-armoede. Dit is naamlik in die wisselwerking tussen die toegang (of gebrek daaraan) tot dienste, inkomste en bates dat ‟n algehele prentjie van armoede geskep kan word.

2.6.3.1.1 Die verskaffing van inkomste aan armes

Volgens Statistiek Suid-Afrika het 28% van alle huishoudings en 48% van die totale bevolking onder die broodlyn gelewe. In 1999 het hierdie statistiek verder versleg deurdat tot met 1998 daar ‟n verhoging van 5% in die totaal van huishoudings was wat onder die broodlyn geleef het. Hierdie verhoging word toegeskryf aan die feit dat daar nou meer huishoudings was omdat mense wat voorheen deel van ‟n groter huishouding was nou hulle eie huis besit het (TTYR 2003:17). Manasse (2004:36) meen dat al het armes huise gekry, dit niks aan hulle armoedestatus verander het nie. ‟n Verdere skokkende statistiek is die feit dat armes tot sover as 12% onder die broodlyn lewe. Volgens die regering was hierdie statistiek in lyn en vergelykbaar met baie ander ontwikkelende ekonomieë (TTYR 2003:17).

As gevolg van hierdie skokkende statistieke het die regering twee groot strategieë van stapel gestuur om die omvang van armoede in Suid-Afrika aan te pak en armes van ‟n inkomste te voorsien, naamlik welsynstoelaes en die openbare werke program.

Welsynstoelaes is toegestaan aan 6,8 miljoen mense, wat soos volg ingedeel word: pensioenarisse, arm families met kinders, pleegsorg, en toelaes aan families wat vir kinders en mense in nood sorg. Hierdie toelaes het tussen 1994 en 2003 vanaf R10 miljard tot R34,8 miljard toegeneem, waarvan die armste 20% huishoudings die grootste porsie gekry het. Verder moes die toelaes meebring dat die aantal individue wat in armoede leef afneem (Manasse 2004:36).

Die openbare werke program is ‟n werkskeppings- sowel as ‟n bemagtigingsprogram wat ‟n inkomste in voorheen benadeelde individue se hande wil plaas, en hulle so deel van die ekonomie wil maak. Sedert 1998 het hierdie program aan 124 808 mense werk verskaf. Tog

48 was nie al hierdie werkgeleenthede van permanente aard nie. Vanaf 1999 tot 2002 is 3 407 permanente werkgeleenthede geskep, terwyl ‟n verdere 141 permanente werkgeleenthede in die eerste helfte van die 2002/2003 finansiële jaar geskep is. Die stukkie statistiek maak dit duidelik dat hierdie inisiatief nie ‟n besonder groot impak op die algehele situasie van armoede in Suid-Afrika gehad het nie (Manasse 2004:36).

2.6.3.1.2 Verhoging van menslike kapitaal in die verligting van armoede

In die verhoging van menslike kapitaal met die oog op armoedeverligting word daar veral op onderwys en gesondheid gefokus, alhoewel die TTYR ook na water en sanitasie en die verskaffing van elektrisiteit verwys.

In Suid-Afrika verteenwoordig onderwys by verre die grootste begrotingsitem. In wat volg, word slegs na enkele van die statistieke verwys wat in die TTYR verskyn. Een van die grootste probleme in Suid-Afrika is die hoë vlak van ongeletterdheid. Tussen 1996 en 2001 was daar egter ‟n toename in geletterdheid van 86% tot 89% van die bevolking. In die ouderdomsgroep tussen 15 en 24 was daar ‟n 13% toename van 83% tot 96%. Hierdie verbeteringe word ook gereflekteer in die toename in die aantal individue wat gematrikuleer het. In 1996 het 54% van alle ingeskrewe studente matriek geslaag, terwyl hierdie syfer in 2002 tot 69% verhoog het. In 2001 was daar ook ‟n 2,2% verhoging in die aantal individue – in totaal 2,2 miljoen – wat ‟n tersiêre kwalifikasie ontvang het. Tog was daar 71% van studerendes ouer as 20 jaar wat nog nie hulle sekondêre opleiding voltooi het nie. Dit het ‟n geweldige invloed op armoede en die werkloosheidsyfer, aangesien sodanige persone nie oor die nodige vaardighede en kwalifikasies beskik nie (Manasse 2004:37). Die primêre gesondheidsorg benadering was die grootste inisiatief deur die Departement van Gesondheid in die verbetering van gesondheidsorg. Daar was teen 2004, 4 350 gesondheidsplekke in Suid-Afrika, waaronder 701 nuwe klinieke is, wat vir primêre gesondheidsorg voorsiening maak. Een van die groot programme wat van stapel gestuur is, was die gratis dienste aan vroue en kinders by hierdie instansies (Manasse 2004:37).

Die MIV en VIGS-pandemie is sekerlik die grootste bedreiging vir Suid-Afrika vandag. Die TTYR (2003:22-23) wys daarop dat slegs 0,7% van die bevolking in 1990 geïnfekteer was. Hierdie syfer het in 2002 drasties verander en tot 26,5% verhoog, gelykstaande aan 4,7 miljoen Suid-Afrikaners wat met MIV geïnfekteer was, terwyl 400 000 van hulle in ‟n gevorderde stadium van vigs verkeer het. Die regering was toe van mening dat hierdie

49 persentasie sedert 1999 gestabiliseer het (TTYR 2003:22-23). Daar word genoem dat die syfer in 1999 op 2,4% gestaan het, teenoor 24,5% en 24,8% onderskeidelik in 2000 en 2001. Die regering het ‟n strategie ontwerp om die verdere toename van MIV en VIGS te bekamp (TTYR 2003:22-23). Dit behels die opvoeding van mense om hulle gedrag te verander, terwyl daar ook sterk op die gebruik van kondome vir jongmense tussen die ouderdomme van 15 en 24 gefokus word. Volgens die TTYR verslag (2003:23) is daar ‟n begroting vir hierdie program ter bekamping van MIV en VIGS opgestel wat vanaf R30 miljoen in 1994 tot R342 miljoen in 2001/02 verhoog het. Die verslag gaan dan voort om te verklaar dat hierdie inisiatief van die regering daartoe bygedra het dat daar ‟n afname was in die aantal mense tussen die ouderdomme van 15 en 24 wat met MIV geïnfekteer is. Dit skep egter ‟n vals beeld. In die meer onlangse bydrae van Ferreira en Groenewald (2010:176) blyk dit dat Suid-Afrika se MIV en VIGS-pandemie teen 2006 die vlak bereik het waar die getal MIV en VIGS-sterftes drasties toegeneem het – in sekere gevalle selfs soveel as vyf keer meer²⁸ (Ferreira & Groenewald 2010:176).

Die toename in geïnfekteerdes en sterftes vanaf 1994 vertel ons dus ‟n heel ander verhaal as wat vroeër voorgehou is en dwing ons om die regering se benadering tot die MIV en VIGS-pandemie te bevraagteken (vgl. Ferreira & Groenewald 2010:176). Die maatreëls wat getref is, is duidelik nie toereikend nie.

2.6.3.1.3 Die verskaffing van bate-kapitaal aan armes

Die verskaffing van huise en die grondhervormingsprogam is van die grootste inisiatiewe wat deur die regering van stapel gestuur is met die oog op die voorsiening van bate-kapitaal aan armes. In hierdie twee programme alleen is reeds R50 miljard se bates sedert 1994 aan arm huishoudings oorgedra (Manasse 2004:38).

Tussen 1994 en 2003 het 6 miljoen burgers behuising ontvang, terwyl altesaam 1 985 545 behuisingstoelaes goedgekeur is.²⁹ Dit het ‟n totale uitgawe van R24,22 miljard beloop. Verder is 481 373 huise wat nog in die apartheidsera gebou is aan mense oorgedra. Hierdie huise beloop ‟n waarde van R24 miljard, wat beteken dat daar in totaal R48 miljard se bates in die vorm van behuising aan Suid-Afrikaanse burgers verskaf is. Tog bly die vraag na

28

Sien ook 2.5.8.

50 behuising steeds ‟n groot kopseer vir die regering en word daar beraam dat die vraag na behuising verder sal toeneem (Manasse 2004:38-39).

Wat grondhervorming betref, is 1,8 miljoen hektaar grond sedert 1994 na 137 478 huishoudings onder die herverdelingsprogram oorgedra. Opvallend is dat die grootste persentasie van hierdie grond (80%) tussen 1997 en 2002 oorgedra is. Dit beteken dat slegs 360 000 hektaar grond in die eerste drie jaar van demokrasie aan burgers oorgedra is (Manasse 2004:39).

Teen 2002 is daar 68 000 grondeise ingedien waarvan 72% stedelik en 28% plattelands was. Vergoeding vir stedelike eise word in die vorm van kontant uitbetalings gedoen en het teen Desember 2002 R1,2 miljard beloop, terwyl vergoeding vir eise op die platteland ook in die vorm van kontant uitbetaling geskied, maar in ‟n meerdere mate die oordrag van grond aan eisers aanneem. Teen Desember 2002 is 571 232 hektaar grond teen ‟n koste van R442 miljoen aan eisers oorgedra (Manasse 2004:37).