Democratische legitimiteit en participatie Democratische legitimiteit

In een aantal zienswijzen vragen indieners om aandacht voor de democratische legitimiteit van en de rechtszekerheid bij de (uitvoering van de) NOVI. In de zienswijzen wordt onder andere aan de orde gesteld:

‐ Lokale autonomie: Gemeenten en gemeenteraden ontberen volgens een indiener in de ontwerp-NOVI de beslisruimte die het ‘Europees Handvest Lokale Autonomie’ voor-schrijft.

‐ De rol van de burger en volksvertegenwoordiging: Sommige indieners vragen aandacht voor de rol van burger en van volksvertegenwoordigers bij de uitvoering van het beleid.

Zo wordt bijvoorbeeld gevraagd hoe participatie van burgers is geborgd. Verder wordt als voorbeeld genoemd het ‘democratisch tekort’ van het huidige energie- en klimaatbe-leid; de bevolking moet "nee" kunnen zeggen en daarom pleit deze indiener voor het in-stellen van een lokaal referendum.

‐ Informatievoorziening voor bewoners en regie vanuit de overheid: In enkele zienswijzen wordt gevraagd om regie door het Rijk als er stapeling van ruimtelijke ingrepen plaats-vindt, gemeente en provincie hierbij geen integrale benadering toepassen en hierbij na-laten samenwerking te zoeken met de betrokken overheden. Een indiener pleit voor één aanspreekpunt voor bewoners.

‐ De rol van de Raad van State: Een indiener stelt dat de Raad van State moet worden betrokken om de ontwerp-NOVI te toetsen, bijvoorbeeld om te beoordelen of een ge-steld nationaal belang respectievelijk provinciaal belang voldoende is gemotiveerd.

‐ Rechtszekerheid van betrokkenen: Een indiener wijst op het belang van rechtszekerheid voor alle bij de uitvoering van de NOVI betrokken partijen.

Reactie

Hierna wordt achtereenvolgens ingegaan op de onderwerpen die in de zienswijzen aan de orde zijn gesteld ten aanzien van de democratische legitimiteit en rechtszekerheid.

Lokale autonomie

Het Europees Handvest betreffende de Lokale Autonomie schrijft voor dat gemeenteraden voor het lokaal belang een door de nationale overheid gegarandeerde beslisruimte moeten hebben. Het beleid in de leefomgeving is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de be-trokken overheden. Provincies en (samenwerkende) gemeenten zullen in hun omgevingsvi-sies uiting geven aan hun eigen verantwoordelijkheid en keuzes in de fysieke leefomgeving.

Daarbij hebben zij beslisruimte. De NOVI gaat namelijk uit van het principe dat de overheid die het dichts bij de burger en lokale fysieke leefomgeving staat, het beste beslissingen zou kunnen nemen over het te voeren beleid. Medeoverheden, burgers en bedrijven, zijn niet ju-ridisch aan de visie in de NOVI gebonden, maar wel aan de daaruit volgende regels en nor-men. Er is dus nog voldoende beslisruimte, in overeenstemming met het Europees Handvest voor Lokale Autonomie, voor lokale overheden om beslissingen te nemen omtrent de fysieke leefomgeving. Vanuit het Rijk zal worden aangestuurd op samenwerking voor het borgen van nationale belangen. Het is niet zo dat daarmee wordt afgedaan aan de lokale democratische besluitvorming over de fysieke leefomgeving.

De rol van de burger

In de NOVI en onder de Omgevingswet ligt de nadruk op een proces waarin participatie van burgers en samenwerking met lokale overheden een belangrijke rol speelt.

Verder wordt er op gewezen dat - naast de voorgeschreven mogelijkheden voor participatie, inspraak of bezwaar, en beroep - het instellen van een lokaal referendum nu al mogelijk is (zie www.lokale-democratie.nl). Veel gemeenten beschikken zelfs over een referendumveror-dening.

Verderop in deze paragraaf wordt verder ingegaan op de mogelijkheden voor participatie en inspraak bij de samenwerking aan de uitvoering van de NOVI.

Informatievoorziening voor bewoners en regie vanuit de overheid

Gemeenten, waterschappen en provincies zijn primair verantwoordelijk voor de leefomgeving en dus ook voor de berichtgeving daarover. Ook zijn zij het eerste aanspreekpunt voor burgers. De signalen uit diverse zienswijzen - dat de informatievoorziening van

overheidswege op het gebied van omgevingsvisies, omgevingsplannen, en vergunningen onvoldoende of niet toereikend is - worden ter harte genomen en besproken met de medeoverheden. Dat geldt ook voor het verzoek om voor vragen, zorgen, of klachten van burgers over het handelen van de gemeente, het waterschap of de provincie, duidelijk te maken waar men terecht kan; dit wordt meegenomen bij het optimaliseren van de informatievoorziening over de Omgevingswet voor burgers. Bij de Omgevingswet hoort straks een goede digitale ondersteuning, het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Via het zogenoemde ‘Omgevingsloket’ kan straks iedereen digitaal alle informatie vinden over wat wel en niet is toegestaan in de fysieke leefomgeving³³. Verder wordt opgemerkt dat in de Omgevingswet en in het Omgevingsbesluit artikelen worden opgenomen over het recht van de burger om geïnformeerd te worden over milieuaangelegenheden. Dit is in lijn met het Verdrag van Aarhus.

Als het gaat om de NOVI is informatie te vinden op www.denationaleomgevingsvisie.nl. Alle ontwikkelingen, ook in de uitvoering, worden hierop gepubliceerd.

Verder wordt op 1 januari 2021 de Wet elektronische publicaties (Wep) van kracht, waarmee de toegankelijkheid van (voorgenomen) overheidsbesluiten wordt vergroot. Volgens de wet moeten wettelijk voorgeschreven bekendmakingen, mededelingen en kennisgevingen van (voorgenomen) besluiten op gestandaardiseerde wijze digitaal worden gepubliceerd op www.officielebekendmakingen.nl. Hierdoor wordt het voor de burger mogelijk om alle bekendmakingen, kennisgevingen en besluiten van de overheid op één website te raadplegen³⁴.

De rol van de Raad van State

De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State beoordeelt op basis van een inge-steld beroep inhoudelijk de rechtmatigheid van besluiten die bestuursorganen ter uitvoering van het beleid nemen.

Rechtszekerheid van betrokkenen

Uitvoering van de NOVI vindt op vele manieren plaats. In de regio op basis van Omgevings-agenda’s en/of NOVI-gebieden, interbestuurlijk op basis van bestuurlijke afspraken en met wet- en regelgeving. In alle gevallen hecht het Rijk aan het borgen van rechtszekerheid voor de betrokkenen en een tijdige informatievoorziening.

Participatie en inspraak bij de gebiedsgerichte samenwerking

Verschillende indieners hebben vragen gesteld over de inspraak en participatiemogelijkheden voor burgers en belangengroepen in het vervolgproces van de NOVI. Enkele indieners heb-ben concrete suggesties gedaan voor de wijze waarop participatie regionaal en lokaal kan worden vormgegeven, bijvoorbeeld bij de verdere uitwerking van het beleid in

33 https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/digitaal-stelsel/

34 TK 35218

den. Het maken van demografische scans voor het identificeren van representatieve belan-genbehartigers, een verplicht participatieplan voor bewoners en het invoeren van een lokaal referendum zijn andere voorbeelden die door indieners van zienswijzen zijn genoemd.

Reactie

Voor de uitvoering van de NOVI zet het Kabinet erop in om dit samen met de samenleving te doen, vanuit het idee dat de kracht van de samenleving optimaal moet worden benut om de gestelde opgaven aan te kunnen pakken. Het gaat dus niet alleen om het belang van invloed kunnen uitoefenen als burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties, maar ook om het optimaal gebruik maken van elkaars kennis, kunde, en mogelijke inzet.

Vooral de gebiedsgerichte uitwerking op regionaal en lokaal niveau stelt burgers in de gele-genheid te participeren in omgevingsprocessen die door gemeenten, regio en provincies in gang worden gezet. Bij verdere uitwerking van opgaven op nationaal niveau zal dit vooral gebeuren middels betrokkenheid van maatschappelijke organisaties in diverse gremia.

Het Kabinet benadrukt het belangrijk te vinden dat burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties hun invloed kunnen uitoefenen bij de uitvoering van het beleid; participatie is geborgd door de verplichtingen die voortvloeien uit het Omgevingsbesluit en de Omgevings-wet. Overheden kunnen zelf invulling geven aan de participatie en moeten achteraf kunnen motiveren hoe zij hun participatieproces hebben ingericht en hoe zij met de resultaten daar-van zijn omgegaan in de besluitvorming. Ditzelfde geldt ook voor initiatiefnemers die een omgevingsvergunning aanvragen. De overheid moet de informatie die bij participatie is ver-kregen, betrekken bij de belangenafweging. Uitgebreide uitleg over de instrumenten van de Omgevingswet en de daarbij behorende participatiemogelijkheden is te vinden op de website http://www.aandeslagmetdeomgevingswet.nl/.

Specifiek ten aanzien van de participatie in NOVI-gebieden wordt benadrukt dat de verant-woordelijkheid voor een zorgvuldig afwegingsproces bij het stapelen van functies en initiatie-ven in een bepaald gebied bij de lokale en provinciale overheid ligt. Het Kabinet onderkent het belang dat burgers in de gelegenheid moeten zijn om aan te kaarten als er bij nieuwe ontwik-kelingen geen integrale afweging plaatsvindt en de afwegingsprincipes van de NOVI niet wor-den toegepast. Dit punt zal in de informatievoorziening over de NOVI en specifiek over de NOVI-gebieden worden meegenomen. Eerder in deze paragraaf is reeds ingegaan op partici-patie in Omgevingsagenda’s.

Verder zullen de suggesties die indieners hebben gedaan om voor specifieke projectgebieden een demografische scan te maken - om representatieve groepen te identificeren voor het be-hartigen van sociale belangen - worden meegewogen in de definitieve NOVI en Uitvoerings-agenda.

Verschillende indieners hebben in hun zienswijzen aangegeven graag te worden betrokken bij het vervolg. Het Kabinet nodigt partijen uit om bij te blijven dragen aan de samenwerking in het vervolg. Zowel bij de uitwerking van (gebiedsgerichte) programma’s, de

NOVI-gebieden en Omgevingsagenda’s, alsmede in het cyclisch proces van de NOVI is voorzien in mogelijkheden voor participatie. Via de NOVI-nieuwsbrief en op

www.denationaleomgevingsvisie.nl kunnen betrokkenen op de hoogte blijven van het vervolg. Op deze website wordt tevens informatie gegeven over bij wie of waar men terecht kan met specifieke vragen over verschillende onderwerpen, zoals de gemeentelijke

omgevingsvisies, het Verdrag van Aarhus, Informatieplicht, beschikbare data over leefomgevingskwaliteit, et cetera.