De evolutie van het Vlaamse medialandschap

5.1.1 Thuis en de openbare omroep VRT

In 1953 begon de Vlaamse openbare omroep (PSB NIR) voor het eerst met haar televisie-uitzendingen. Deze omroep werd opgebouwd naar het model van de Britse BBC en stond in voor het brengen van informatieve en educatieve content (Dhoest, 2004). Van den Bulck (2001) wijst hier op de link met het Vlaams nationalistische discours dat in die periode werd vooropgesteld. Het belang van Vlaamse televisie in het overdragen en in stand houden van de Vlaamse cultuur werd dan ook snel duidelijk. Zoals Anthierens (Geciteerd in: Dhoest, 2004, p. 398) het stelde: ‘Flemish television means: direct visual contact with the whole world, through a medium that is operated by Flemish

30 people and that is governed by Flemish values’. De Vlaamse openbare omroep werd aanzien als een belangrijk instrument in de emancipatie van Vlaanderen.

In lijn met de groeiende Vlaamse politieke en culturele emancipatie werd het NIR in 1960 dan ook gesplitst in de BRT (Belgische Radio- en Televisieomroep) en RTB (Radio Television Belge). Deze richtte zich vooral op de hogere culturele klasse die belangstelling had voor zaken als theater en literatuur (Dhoest, 2004). Op dat moment werd er (nog) neergekeken op het uitzenden van entertainmentprogramma’s. Later werd de omroep toch verplicht de successen van zulke programma’s in te zien, aangezien ze door het publiek gesmaakt werden. Naast informatie en educatie werd ontspanning uiteindelijk dan toch een volwaardige derde pijler waardoor fictieseries steeds vaker vertoond werden (Saeys, 2007). De opkomst van deze entertainmentprogramma’s zorgt er in de jaren 70 voor dat de openbare omroep een dubbel gezicht krijgt: langs de ene kant verzorgt ze kwalitatieve en educatieve programma’s en langs de andere kant zien we meer humoristische fictiereeksen (Dhoest, 2004).

De openbare omroep was niet goed voorbereid op de komst van de commerciële zender VTM in 1989 waardoor het in een zware crisis verviel. Op dat moment kwam zelfs de bestaanslegitimatie ervan op een helling te staan. Als gevolg kreeg de openbare omroep een nieuwe opdracht, namelijk het aanspreken van een zo groot mogelijk publiek met een kwalitatief hoogstaand en cultureel divers programma-aanbod (Dhoest, 2004). Als reactie op de grote successen die VTM boekte met haar sitcoms en soaps, zette ook de VRT steeds meer in op het maken van kwalitatieve Vlaamse fictie, zij het wel vanuit een cultureel standpunt (Van den Bulck, 2001). Zo kwam het op 23 december 1995 met de soap Thuis op de proppen. Hiermee volgde het de conventies zoals de Amerikaanse soaps het voorschreven. Hoewel het programma geen vliegende start kende, werd het later bestempeld als kwaliteitssoap (Dhoest, 2004). Thuis is te zien op de zender Één en wordt elke weekavond van 20u10 tot 20u35 uitgezonden.

De verhaallijnen in Thuis draaien rond enkele basisfamilies die ondertussen reeds zijn uitgebreid. De meeste families behoren tot de middenklasse, hoewel er één familie is die we in een lagere sociale klasse kunnen plaatsen en één familie in de hogere sociale klasse. Eén van de basisfamilies is de familie Bomans, bestaande uit Frank Bomans, Simonne Backx en hun zoon Franky Bomans. Het is onder andere het personage Franky waarop we in dit onderzoek zullen focussen. Op het moment van schrijven heeft Franky Bomans reeds een transitie doorgemaakt en is hij vrouw geworden, Kaat Bomans genaamd. Aangezien deze verhaallijn zich bij aanvang van dit onderzoek nog niet had ontwikkeld, wordt deze ook niet mee opgenomen in het onderzoek. Naast Franky analyseren we ook

31 zijn vriend, Tibo Timmermans alsook enkele nevenpersonages zoals Max en Regie die af en toe in beeld komen.

In de recente beheersovereenkomst van 2012-2016 die de openbare omroep met de Vlaamse Gemeenschap heeft afgesloten, staat het volgende te lezen: ‘De VRT zet diversiteit centraal in de organisatie en hanteert een integrale aanpak op vlak van aanbod en beeldvorming’ (VRT, 2011, p.

15). Om deze doelstelling te behalen zal ze in haar programma’s actuele maatschappelijke kwesties aan de orde stellen zoals onder meer seksuele geaardheid waarbij ze waakt over een genuanceerde beeldvorming. Verder staat er te lezen dat VRT een omroep is voor alle Vlamingen, wat wil zeggen dat zij trachten een zo breed mogelijk publiek aan te spreken, maar ook specifieke doelgroepen (VRT, 2011).

5.1.2 Familie en de commerciële zender VTM

In 1989 startte de commerciële omroep VTM met haar uitzendingen. Hiermee maakte ze een einde aan de monopolistische positie die de openbare omroep innam (Dhoest, 2004). Hoewel de komst van VTM reeds enkele jaren in de lucht hing, was de VRT hier niet goed op voorbereid. Voor de commerciële omroep was populariteit erg belangrijk. Daarom richtte het zich sterk op het vertonen van ontspannende programma’s. Hoewel de vrees bestond dat VTM vooral buitenlandse producties zou uitzenden, bleek dat het zich na een tijd vooral richtte op het produceren van populaire Vlaamse fictie. Op die manier trachtte het voldoende kijkcijfers te halen om zo haar bestaan te kunnen legitimeren. De nadruk lag hier uitdrukkelijk op populaire fictie, een andere focus dus dan de openbare omroep. Twee formats die perfect aansloten bij dat profiel bleken de soap en de sitcom te zijn. Hoewel de sitcom af en toe al eens voorkwam op de VRT, werd het voor VTM haar handelsmerk.

Twee grote successen van VTM bleken Bompa (1989) en later ook De kotmadam (1991) te zijn. Over het algemeen kunnen we stellen dat VTM een voorkeur uitdraagt aan de volkse humor die vaak in het dialect wordt gebracht. Naast sitcoms pakte VTM in 1991 ook uit met de soap Familie dat op de dag van vandaag nog steeds grote successen boekt (Dhoest, 2004).

Familie kent haar eerst uitzending op 30 december 1991 op de commerciële zender VTM en wordt elke weekavond uitgezonden van 20u10 tot 20u45. Waar er in Thuis verschillende basisfamilies af te bakenen zijn, zien we in Familie één grote familie (de familie Van den Bossche) die bestaat uit verschillende generaties. Al deze generaties bevinden zich in de sociale middenklasse. Pallen (2004) ziet de soap Familie als een familiesoap met een glamoureus kantje. Sensatie en schaars geklede vrouwen zijn immers nooit ver te zoeken. De personages waarop we ons in dit onderzoek zullen

32 focussen behoren in principe niet tot deze basisfamilie. Het zijn immers personages die in de loop van de jaren hun intrede in de soap hebben gemaakt. Zo werden zowel Rudi Verbiest als Zjef De Mulder geïntroduceerd als nieuwe werkkrachten voor respectievelijk VDB Fashion en De Foodbar.

Ook het homoseksuele nevenpersonage Joachim zal in enkele segmenten geanalyseerd worden.

MEDIALAAN, het moederbedrijf van het eerste Vlaamse commerciële televisiestation VTM, stelt vandaag de dag in haar missie onder andere dat ze fris en creatief entertainment wil brengen naar het brede publiek. Daarbij heeft het bedrijf oog voor een duidelijk maatschappelijk engagement.

Maatschappelijke thema’s als seksuele oriëntatie kunnen we dan ook onder deze noemer plaatsen.

33