De hoofdvraag van dit onderzoek luidde: Hoe ervaren en beoordelen leraren het
groeiend gebruik van schaduwonderwijs op het functioneren van het regulier onderwijs in Nederland? Aan de hand van de antwoorden op de deelvragen wordt de hoofdvraag
beantwoord.
Deelvraag I: Welke positieve en negatieve invloeden van het toegenomen gebruik van schaduwonderwijs ervaren leraren op hun didactisch en pedagogisch handelen in de klas?
Leraren ervaren zowel positieve als negatieve invloeden van het toegenomen gebruik van schaduwonderwijs op hun pedagogisch-didactisch handelen in de klas. Positieve
invloeden ervaren zij op alle facetten van het pedagogisch-didactisch handelen, namelijk het leerklimaat, de uitleg en de structuur van de les. Hoewel sommige leraren het leereffect van schaduwonderwijs in twijfel trekken, ervaren de meeste leraren een toename in de
(basis)kennis van leerlingen door deelname aan schaduwonderwijs. De vergrote basiskennis van leerlingen zorgt ervoor dat leerlingen langer kunnen deelnemen aan het reguliere onderwijsaanbod. Samen met de benodigde individuele aandacht die leerlingen in het
schaduwonderwijs krijgen, is het voor de leraar eenvoudiger om de leerstof af te stemmen op alle leerlingen, waardoor schaduwonderwijs het leerklimaat positief beïnvloedt. De
toegenomen kennis kan daarnaast een positief effect hebben op de uitleg. Doordat leerlingen meer kennis hebben of doordat methodieken en termen van schaduwonderwijs en het regulier onderwijs worden gecombineerd, kan de uitleg beter over komen bij de leerling. Tot slot ervaren leraren een toename in de motivatie, de concentratie en de gedragsregulatie van leerlingen door deelname aan schaduwonderwijs. Dit maakt het voor leraren eenvoudiger om een goede structuur in de les te creëren.
Negatieve invloeden worden ervaren op de uitleg en op het creëren van structuur in de les. Deelname aan schaduwonderwijs zorgt volgens leraren soms voor verwarring bij
leerlingen, omdat de methodieken en terminologie van het schaduwonderwijs en het regulier onderwijs verschillen. Dit kan een negatieve invloed hebben op hoe helder de uitleg van de leraar overkomt bij de leerling. Daarnaast ervaren leraren in sommige gevallen een afname in de motivatie en de concentratie van (met name VO-) leerlingen in de klas door de deelname aan schaduwonderwijs. Dit werkt beperkend bij het creëren van structuur in de les, omdat het de leraar tijd en moeite kost om ook deze leerlingen aan het werk te krijgen.
Leraren ervaren ook positieve en negatieve invloeden van schaduwonderwijs op het welzijn en het plangedrag van leerlingen. Volgens de leraren beïnvloeden deze veranderingen echter niet hun pedagogisch-didactisch handelen.
Met betrekking tot de invloed die het eigen hulpaanbod van scholen heeft op het pedagogisch-didactisch handelen zijn leraren opvallend positiever. Van dit aanbod ervaren zij minder negatieve invloeden dan van het schaduwonderwijs.
PERSPECTIEVEN VAN LERAREN OP DE INVLOED VAN SCHADUWONDERWIJS OP HET REGULIER ONDERWIJS 41
Deelvraag II: Welke positieve en negatieve invloeden van het toegenomen gebruik van schaduwonderwijs ervaren leraren op de taakverdeling tussen het regulier onderwijs en het schaduwonderwijs?
Hoewel leraren de afgelopen 15 jaar enige verschuivingen hebben ervaren in de taakverdeling tussen het regulier onderwijs en het schaduwonderwijs, wijzen slechts twee uitspraken van leraren op een overheveling van taken van het regulier onderwijs naar het schaduwonderwijs. De meeste leraren ervaren juist dat het regulier onderwijs meer taken op zich is gaan namen. Leraren zien dat het regulier onderwijs meer extra lesstof, uitdaging en specifieke ondersteuning bij leer- en/of gedragsproblemen is gaan bieden de afgelopen jaren. De nieuwe wetgeving rondom passend onderwijs benoemen leraren als de oorzaak hiervan. Dit is dus geen reactie op het groeiend gebruik van schaduwonderwijs. Daarnaast is te zien dat zowel in het regulier onderwijs als in het schaduwonderwijs meer aandacht is voor individuele inhoudelijke hulp, het voorbereiden op toetsen en examens en de ondersteuning op sociaal-emotioneel gebied (in het PO). Leraren zien dit als een positieve ontwikkeling. Mogelijk zou de toename in het uitvoeren van deze taken door het regulier onderwijs een reactie kunnen zijn op de groei van deelname aan schaduwonderwijs. Het is echter ook
mogelijk dat het regulier onderwijs hiermee probeert in te spelen op de toegenomen behoeften van leerlingen en ouders aan deze hulp. Precies de behoeften aan individuele inhoudelijke hulp, het voorbereiden op toetsen en examens en ondersteuning op sociaal-emotioneel gebied, zijn namelijk toegenomen de afgelopen jaren. Leraren konden niet aangeven welke van de twee de oorzaak is van het feit dat het regulier onderwijs deze taken meer uit is gaan voeren de afgelopen jaren.
Deelvraag III: Welke positieve en negatieve invloeden van het toegenomen gebruik van schaduwonderwijs zien leraren op de maatschappij?
De meeste leraren zien positieve invloeden van schaduwonderwijs voor de individuele leerlingen die deelnemen aan schaduwonderwijs. Slechts enkele leraren zien dat het feit dat deze leerlingen door schaduwonderwijs beter voorbereid worden op de participatie in de maatschappij ook de gehele maatschappij ten goede komt.
De meest geziene negatieve invloed van schaduwonderwijs op maatschappelijk niveau is de instandhouding of vergroting van de ongelijkheid in onderwijskansen in Nederland. Deze invloed wordt door vrijwel alle leraren gezien. Toch stellen leraren regelmatig deze ongelijkheid niet te zien in hun eigen stad of dorp of stellen zij deze ongelijkheid niet als een daadwerkelijk probleem te zien. Een andere negatieve invloed van schaduwonderwijs op maatschappelijk niveau is volgens leraren het feit dat leerlingen en ouders door de opkomst van het schaduwonderwijs het regulier onderwijs minder waard lijken te vinden.
Deelvraag IV: Hoe beoordelen leraren de invloed van het groeiend gebruik van schaduwonderwijs op het functioneren van het regulier onderwijs?
De diverse positieve en negatieve invloeden die leraren ervaren van het toegenomen gebruik van schaduwonderwijs resulteren in een gemengd beeld met betrekking tot algemene oordelen van leraren over het schaduwonderwijs. Sommigen oordelen neutraal, andere vinden schaduwonderwijs positief en zijn van mening dat men alle kansen die de maatschappij biedt zou moeten inzetten. De overige leraren vinden de komst van het schaduwonderwijs een
PERSPECTIEVEN VAN LERAREN OP DE INVLOED VAN SCHADUWONDERWIJS OP HET REGULIER ONDERWIJS 42
negatieve ontwikkeling, omdat het niet nuttig of nodig zou zijn en het de ongelijkheid vergroot. De oordelen van PO-leraren verschillen hierbij niet met die van VO-leraren.
Hoewel de leraren verschillen in hun algemene oordeel over schaduwonderwijs, zijn zij het toch eens over de ideale taakverdeling tussen het regulier onderwijs en het
schaduwonderwijs. Leraren zouden het liefst zien dat veel extra taken die nu uitgevoerd worden door het schaduwonderwijs, door het regulier onderwijs worden uitgevoerd. Slechts weinig leraren zien graag dat het schaduwonderwijs taken uitvoert. Wanneer deelname aan schaduwonderwijs toch plaatsvindt, is samenwerking en communicatie tussen het regulier onderwijs en het schaduwonderwijs volgens leraren cruciaal is om de negatieve effecten van het schaduwonderwijs te minimaliseren. In de ideale taakverdeling zien leraren ook een aantal taken voor de ouders. Leraren zouden graag zien dat ouders hulp bieden bij het ordenen, plannen en maken van huiswerk en dat zij daarnaast praten met en interesse tonen in hun kind.
Om een meer ideale situatie met betrekking tot schaduwonderwijs te creëren zien leraren mogelijkheden in het verminderen van de deelname aan schaduwonderwijs en het verminderen van de negatieve effecten van schaduwonderwijs. Leraren hebben diverse ideeën over hoe men dit in de praktijk zou kunnen bewerkstellingen. Hierbij zien leraren
verbeteringen op micro-, meso- en macroniveau.
Hoofdvraag: Hoe ervaren en beoordelen leraren het groeiend gebruik van
schaduwonderwijs op het functioneren van het regulier onderwijs in Nederland?
Aan de hand van de antwoorden op de deelvragen kan geconcludeerd worden dat leraren diverse invloeden ervaren van het groeiend gebruik van schaduwonderwijs op het functioneren van het regulier onderwijs. Zij ervaren positieve, maar ook negatieve invloeden op klasniveau en op het onderwijssysteem. Invloeden van schaduwonderwijs op de
taakverdeling tussen het regulier onderwijs en het schaduwonderwijs (mesoniveau) ervaren leraren zelden. De veranderingen in de taken die het regulier onderwijs uitvoert, komen volgens de leraren vooral voort uit het feit dat het regulier onderwijs ook wil aansluiten bij de behoeften van leerlingen en ouders. Hoewel leraren het fenomeen schaduwonderwijs zeer verschillend beoordelen, zijn zij het wel eens over de ideale taakverdeling. Volgens leraren zou de situatie met betrekking tot schaduwonderwijs verbeterd kunnen worden wanneer het regulier onderwijs meer ondersteunende taken uitvoert. Leraren zien diverse mogelijkheden op zowel micro-, meso- als macroniveau om dit in de praktijk waar te maken. Op micro- en mesoniveau lijken scholen bovendien al druk bezig om deze veranderingen in de praktijk te brengen, door onder andere een eigen hulpaanbod te creëren op of via de reguliere school.
PERSPECTIEVEN VAN LERAREN OP DE INVLOED VAN SCHADUWONDERWIJS OP HET REGULIER ONDERWIJS 43