Christelijke moraal in kinderboeken van 1940 tot

De Ruyter was een vroom man. Dat woord vroom heeft bij ons misschien een wat

nare klank gekregen. Maar in De Ruyters tijd zou een zeeman zich niet schamen, als

men hem vroom noemde. Want ’t betekende toen ook: flink, dapper en sterk. En

onze zeelui, die zo graag zeiden dat zij schipper naast God waren, konden zo dapper

en sterk zijn, juist omdat ze wisten, dat God naast hen stond.264

Aldus Roelink over het geloof in het kinderboek Vlissinger Michiel (1957). De schrijver legt aan zijn jonge lezers uit dat de slechte associatie, die op dat moment aan het geloof kleeft, niet altijd aanwezig is. Hij voelt de noodzaak dit uit te leggen zodat Michiel de Ruyter niet alleen kan worden omschreven als vroom maar ook als dapper. Het een sluit het ander niet uit. Volgens J. Hilbun, professor bibliotheekwetenschap en informatiekunde aan de universiteit van Texas, stonden de jaren na de Tweede Wereldoorlog in het teken van een toenemende bewustwording van de wereld. In de jeugdliteratuur werd meer geschreven over wetenschap en technologie, terwijl religie en morele leringen volgens Hilburn volledig verdwenen.265 _{Toch werd in Nederland nog}

steeds over het geloof geschreven, al was het in mindere mate dan in de periode ervoor. In Vlissinger Michiel kwam religie een aantal keer aan bod:

264 Roelink, Vlissinger Michiel, 57-58.

265 J. Hilbun, ‘The role of protestant christianity in young adult realistic fiction’, Journal of

Thuis is hij vroom opgevoed. Maar hij weet ook zelf, dat alles van God komt.

Verdriet en zorg, geluk en voorspoed, storm en donkerheid, licht en zonneschijn.

Dat is voor de stuurman van de Groene Leeuw niet zo maar een praatje of lesje, maar

een zekere waarheid.266

Roelink was opgeleid tot onderwijzer aan de Gereformeerde kweekschool in Amsterdam, gaf les aan leerlingen van een christelijke lagere school en werd later leraar geschiedenis aan Christelijke H.B.S. in Amsterdam.267 _{Als jeugdboekenschrijver}

kwam zijn protestantse achtergrond duidelijk naar voren. Verderop in het verhaal van Vlissinger Michiel werd God nog een keer aangehaald:

God bestuurt alle dingen: de sterren, de zeeën en de winden – al die dingen, die

een zeeman zo bekend zijn. Ook de kogels.268

Door deze passages is Vlissinger Michiel een kinderboek met een christelijke insteek. God bestaat en daar is geen twijfel over mogelijk. Volgens Karen Ghonem-Woets, auteur van onder andere

Boeken voor de katholieke jeugd, moeten auteurs ervoor waken het

hogere op te vatten als een ‘min of meer autonome kracht, een mechanisme of proces dat reeds in de realiteit bestaat en vervolgens in literatuur of andere vormen van verbeelding tot uiting komt.’269 _{In de meeste kinderboeken in dit tijdvak werd er}

over het geloof echter helemaal niets geschreven. Dit is opmerkelijk, aangezien de verhalen zich afspelen in een tijd waarin het christendom een grote rol speelde. We weten dat Michiel de 266 Roelink, Vlissinger Michiel, 27.

267 Aalders H. Wzn., ‘Geheugen van de VU’, website VU.

268 Roelink, Vlissinger Michiel, 57.

269 K. Ghonem-Woets, ‘Waarden, idealen en onbaatzuchtigheid in fantasy’, De lage landen en het

hogere. De betekenis van geestelijke beginselen in het moderne bestaan (Amsterdam 2012) 269-

Ruyter een vroom christen was. Dat hij onder andere bad, christelijke slaven bevrijdde en de overwinningen toeschreef aan God. Toch ontbreekt in veel kinderboeken uit de periode na de Tweede Wereldoorlog dit element volledig. De christelijke aspecten van de samenleving waarin De Ruyter deel nam, worden veelal genegeerd.

In 1943 schreef schilder, graveur en auteur Franciscus Hendricus Meijer onder het pseudoniem Jaap van Loon, De

heldendaden van Michiel de Ruyter. Dit plakprentenboek bestond

uit 64 gekleurde plaatjes waarbij de lezer zelf de afbeeldingen, aan de hand van de tekst over het leven van Michiel de Ruyter, moest uitzoeken en erbij moest plakken. In dit boek stond buiten het woord ‘vurige duivel’ geen enkele verwijzing naar het geloof. Het woord ‘vurige duivel’ sloeg op de kwaadheid van de vader van Michiel op het moment dat hij hoorde dat de jongen van school was gestuurd. Verbazingwekkend is dan ook dat op pagina 6 van het plakprentenboek het volgende staat:

Toen hij Frankrijk bereikte, bracht de Voorzienigheid hem in aanraking met nog

een paar Hollandse matrozen die ook op weg naar Holland waren.270

Het woord ‘Voorzienigheid’ wordt verder niet toegelicht. De schrijver ging er dus vanuit dat de jonge lezer ofwel het woord kende, ofwel via associatie begreep wat hij hiermee bedoelde. Volgens filosoof en hoogleraar Cornelis Verhoeven wordt het woord ‘voorzienigheid’ gebruikt ‘om een rechtstreekse aanduiding van God te vermijden en over hem te spreken in neutraal klinkende en abstracte termen.’271 _{In het geval van F.H. Meijer zou dit kunnen}

kloppen, in de overige 16 pagina’s staat namelijk geen enkele verwijzing naar het christelijk geloof.

270 J. van Loon, De heldendaden van Michiel de Ruyter (Helmond 1943) 6.

271 C. Verhoeven, ‘Voozienigheid’, 10 jul 1997, website Trouw. https://www.trouw.nl/home/voorzienigheid~abbe13ea/ (28-05-2018).

Ook in het kinderboek van Jespers wordt God maar één keer genoemd. De Ruyter bracht een Spaans schip tot zinken en redde de opvarenden van een verdrinkingsdood. De Spaanse opperbevelhebber had niets dan minachting voor de eenvoudige kleding van Michiel de Ruyter. Waarop De Ruyter vroeg wat de Spanjaard zou hebben gedaan als zij gezonken zouden zijn.

“Zonder genade had ik u allen laten zinken!” klonk het antwoord brutaal. Nog bleef

de Ruyter uiterlijk kalm, maar inwendig kookte hij. “Mannen,” zei hij, “bindt alle

Spanjaarden aan handen en voeten, een steen aan hun hals en naar de haaien ermee!”

De kapitein verroerde zich niet. De Ruyter kreeg bijna bewondering voor zoveel hardheid.

Maar toen de ruwe bootslieden aan zijn mooie kleren kwamen, viel hij zowaar op de knieën

voor de Ruyter neer. “Genade!” smeekte hij…Inwendig was hij blij dat hij niet tot het uiterste

had moeten gaan. Hij dacht eraan dat God alleen over het leven van zijn schepselen

mag beschikken. Michiel de Ruyter was een rechtgelovig man.272

Dit is de enige vermelding in dit kinderboek over het christelijk geloof. God beschikt over leven en dood. Verder staan er geen verwijzingen in naar het christendom. De kinderboeken uit dit tijdvak staan in sterk contrast met de jeugdliteratuur van voor de Tweede Wereldoorlog. Niet alleen bevatten de kinderboeken geen lering, er wordt ook minder over het geloof geschreven.