Bruidsprijs, bruidsschat en bruidsgift

Een andere economische praktijk die aanleiding kan geven tot kindhuwelijken is die van de bruidsschat of -prijs. Deze termen verwijzen naar betalingen die voldaan worden bij het sluiten van een huwelijk, door de familie van de ene aan die van de andere eega. De bruidsprijs wordt overhandigd aan de familie van de bruid door de toekomstige echtgenoot en/of zijn familie. De betaling kan geldelijk zijn, maar dit is niet noodzakelijk zo. De bruidsprijs kan evenzeer een overdracht van vee of andere levensmiddelen betreffen.184 De bruidsschat, vervolgens, is een betaling door de familie van de bruid aan de bruid zelf, haar bruidegom of diens familie. Het is vergelijkbaar met de uitzet die de bruid meeneemt naar haar echtelijke woonst.185 Ook deze betaling hoeft niet noodzakelijk pecuniair te zijn, maar kan eveneens bestaan uit een overdracht van kledij, huishoudelijk materiaal, vee of andere levensmiddelen. Het is zelfs mogelijk een

180 _{L. DAVIDS, “Female subordination starts at home: consequences of young marriage and proposed solutions”,}

Regent J. Int’l L. 2007, Vol. 5, (299) 302.

181 _{UNFPA, Marrying too young, 2012, www.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/MarryingTooYoung.pdf, 12.} 182 _{C. A.A. PACKER, Using Human Rights to Change Tradition: Traditional Practices Harmful to Women’s}

Reproductive Health in sub-Saharan Africa, Antwerpen, Intersentia, 2002, 48.

183 _{J. A. WALKER, “Early Marriage in Africa – Trends, Harmful Effects and Interventions”, African Journal of}

Reproductive Health 2012, Vol. 16, nr. 2, (231) 234-235.

184 _{F. BANDA, Women, law and human rights: an African perspective, Oxford, Hart Publishing, 2005, 108.} 185 _{M.S. BERGER, Klassieke sharia en vernieuwing, Amsterdam, Amsterdam University Press, 2006, 38.}

38 stuk land als bruidsschat te geven.186 Zoals hierboven (supra 1.1) gesteld is armoede een belangrijke oorzaak voor kindhuwelijken. Naast vele andere redenen die aan armoede gelinkt zijn, kunnen ook traditionele gebruiken zoals de bruidsschat of bruidsprijs een rol spelen in de overwegingen van gezinnen om hun dochters al dan niet als kind te laten trouwen. Dit is in het bijzonder het geval in gemeenschappen waar gezinnen een lagere bruidsschat kunnen geven voor jongere bruiden.187 Daarnaast is de economische overdracht voor arme gezinnen een handige bron van extra inkomsten en derhalve een drijfveer om hun dochter op jonge leeftijd uit te huwelijken.188 De betaling van een bruidsschat komt wereldwijd echter minder voor dan die van een bruisprijs. De praktijk situeert zich voornamelijk in Zuid-Azië en komt in sub- Sahara Afrika zelden voor.189 Daarom wordt het gebruik hier verder niet belicht.

Betalingen tussen families op het moment van het huwelijk hebben in de loop van de geschiedenis van de meeste ontwikkelde landen bestaan en zijn thans in een groot deel van de derde wereld alomtegenwoordig.190 _{De overdracht gaat echter om meer dan louter het}

overhandigen van middelen. In patriarchale samenlevingen staat de betaling symbool voor de overdracht van de seksuele en reproductieve rechten van de vrouw van haar familie – vaak haar vader – naar de nieuwe echtgenoot. Vanaf dat moment geniet de man ten volle van de seksualiteit van zijn vrouw.191 Zo is het de bedoeling dat de vrouw in kwestie de man, die de bruidsschat betaald heeft, kinderen schenkt.192 Zoals hierboven (supra 1.1) reeds vermeld werd, zal de vrouw vanaf haar huwelijk niet meer bijdragen aan de inkomsten van haar familie. Het huwelijk in het algemeen en de bruisprijs in het bijzonder symboliseren dan ook een overdracht van het werkvermogen van de vrouw van haar eigen familie naar haar schoonfamilie. Bijgevolg zal de vrouw vanaf haar huwelijk het huishoudelijke werk in het huis van de familie van haar kersverse echtgenoot verrichten, daar zij vanaf dan tot diens familie behoort.193 Het is zo dat meisjes en vrouwen voor hun huwelijk onder het gezag van hun vader – of een mannelijk

186 _{F. BANDA, Women, law and human rights: an African perspective, Oxford, Hart Publishing, 2005, 111-112.} 187 _{S. AMIN, “Programs to address child marriage: Framing the Problem.”, Promoting Healthy, Safe, and}

Productive Transitions to Adulthood 2011, Population Council Brief no. 14; L. DAVIDS, “Female subordination

starts at home: consequences of young marriage and proposed solutions”, Regent J. Int’l L. 2007, Vol. 5, p 302.

188 _{R. LEVINE, C. LLOYD, M. GREENE & C. GROWN, “Girls Count A Global Investment & Action Agenda”,}

Girls Count 2009, https://www.cgdev.org/sites/default/files/15154_file_GC_2009_Final_web_0.pdf, 47.

189 _{B. MENSCH, S. SINGH & J. CASTERLINE, Trends in the timing of first marriage among men and women in}

the developing world, Policy Research Division Working Paper no. 202, New York, The population council, 2005,

21.

190 _{S. ANDERSON, “The Economics of Dowry and Brideprice”, Journal of Economic Perspectives 2007, Vol. 21,}

nr. 4, (151) 151.

191 _{F. BANDA, Women, law and human rights: an African perspective, Oxford, Hart Publishing, 2005, 109.} 192 _{C. A.A. PACKER, Using Human Rights to Change Tradition: Traditional Practices Harmful to Women’s}

Reproductive Health in sub-Saharan Africa, Antwerpen, Intersentia, 2002, 40.

39 gezinslid dat zijn plaats inneemt – staan. Na haar huwelijk wordt dit gezag doorgegeven aan de echtgenoot, als wederdienst voor de bruidsprijs.194

Het gebruik van de bruidsprijs is onderhevig aan heel wat kritiek. De critici leggen een link tussen het betalen van een bruidsprijs en de ondergeschiktheid van de vrouw, in het huwelijk en daarbuiten.195 De autonomie en agency van de vrouw zouden worden ingeperkt, daar zij voor het huwelijk onder het gezag en de controle van haar vader staat en deze vanaf het huwelijk aan haar echtgenoot worden overgeheveld. Zo zou een vrouw bezit worden gemaakt van haar man, wat haar geen andere keuze biedt dan hem te gehoorzamen.196 Anderen gaan hier zelfs verder in en stellen dat het betalen van een bruidsprijs in combinatie met een gebrek aan instemming met het huwelijk door het minderjarige meisje ertoe leidt dat het huwelijk een vorm van kinderprostitutie is.197 Wanneer een bruidsprijs betaald wordt voor een volwassen vrouw, gaat dit normaal gezien gepaard met een bepaalde vorm van wederkerigheid en maken de volwassenen onderling immers afspraken aangaande de overdracht en de verbintenis.198

Wanneer een van de partijen echter minderjarig is, zal de overdracht eerder een eenzijdige betaling betreffen in ruil voor het kind. Bovendien is het niet het kind zelf, maar wel diens ouders of familie, die er genot van hebben.199

Niet iedereen is echter tegen de praktijk gekant. Er gaan stemmen op die vinden dat het betalen van een bruidsprijs inherent is aan de Afrikaanse cultuur. Het wegnemen ervan zou derhalve een aanval op die cultuur inhouden. De bruidsprijs zou families samenbrengen en zou hierdoor tot sterkere huwelijken leiden.200 Anderzijds vindt een aantal vrouwen dat de bruidsprijs net de liefde van een man tegenover haar en zijn wil om een verbintenis met haar aan te gaan, aantoont. Bijgevolg willen zij zelf dat er voor hen een bruidsprijs betaald wordt. Bovendien biedt het hen de zekerheid dat de man hen niet vlug zal verlaten, daar de man en zijn familie de bruidsprijs niet terugkrijgen wanneer een echtscheiding zijn verantwoordelijkheid is of hij een fout maakt die hiertoe leidt. Bovendien zal hij op dat moment de volledige bruidsprijs aan de bruid en haar

194 _{G. E. ODOK, “Disruption of patriarchy in northern Islamic Nigeria”, Gender, Place & Culture 2019, (1) 12; F.}

N. ADJETEY, “Reclaiming the African woman’s individuality: the struggle between women’s reproductive autonomy and African society and culture”, American University Law Review 1994-1995, Vol. 44, 1359.

195 _{F. BANDA, Women, law and human rights: an African perspective, Oxford, Hart Publishing, 2005, 110.} 196 _{G. E. ODOK, “Disruption of patriarchy in northern Islamic Nigeria”, Gender, Place & Culture 2019, (1) 12; F.}

N. ADJETEY, “Reclaiming the African woman’s individuality: the struggle between women’s reproductive autonomy and African society and culture”, American University Law Review 1994-1995, Vol. 44, 1359.

197 _{S. MIKHAIL, “Child marriage and child prostitution: two forms of sexual Exploitation”, Gender and}

Development 2002, 43-49.

198 _{Ibid., 44.} 199 _{Ibid., 43-49.}

40 familie moeten betalen, mocht dit nog niet gebeurd zijn. Wanneer de verantwoordelijkheid voor een eventuele echtscheiding echter bij de vrouw ligt, kan haar echtgenoot naar sub-Sahara Afrikaans gewoonterecht wel een deel van de bruidsprijs terugvorderen.201 De waarde van de bruidsprijs kan hoog oplopen. Naar schatting kan de bruidsprijs in sub-Sahara Afrika tot vier keer het jaarlijkse gezinsinkomen bedragen.202 Er spelen verschillende factoren mee in de berekening van de prijs, zoals onder meer de leeftijd van de vrouw. Meestal gaat de volgende redenering op: hoe jonger de bruid, hoe hoger de bruidsprijs. Dit is derhalve een extra stimulans voor (arme) ouders om hun dochters op zeer jonge leeftijd te laten trouwen.203

Ook het CEDAW-comité ziet de praktijken van bruidsschat en bruidsprijs als een mogelijke oorzaak voor kindhuwelijken.204 In het geval van een bruidsschat hangt er voor ouders een prijskaartje aan hun dochter, waardoor zij gereduceerd wordt tot een soort financiële last. Daar de te betalen prijs verhoogt naarmate het meisje ouder wordt, zullen veel ouders geneigd zijn hun dochter op jonge leeftijd te laten trouwen. Bij een bruidsprijs, die door de toekomstige echtgenoot en/of zijn familie betaald wordt, is het net omgekeerd. Daar wordt een meisje net minder waard naarmate ze veroudert. Dit heeft te maken met het feit dat de kans dat het meisje nog maagd is verkleint naarmate ze ouder wordt.205 _{In het geval van een bruidsprijs kan het}

meisje dus een economisch voordeel opleveren voor haar ouders. Ook in dit geval is het voor hen bijgevolg interessant ervoor te zorgen dat zij zo vroeg mogelijk trouwt. Vooral families die zich in een financieel precaire situatie bevinden zullen hun dochters eerder aan een kindhuwelijk laten deelnemen.206 Wanneer ouders hun dochter als kind laten huwen, bestaan er inderdaad vaak economische en sociale redenen om die keuze te maken. De economische redenen op korte termijn die de keuze van de ouders beïnvloeden, dienen de belangen van de meisjes in kwestie op lange termijn echter niet.207

201 _{Ibid., 111-112.}

202 _{S. ANDERSON, “The Economics of Dowry and Brideprice”, Journal of Economic Perspectives 2007, Vol. 21,}

nr. 4, (151) 151; M. DEKKER & H. HOOGEVEEN, “Bridewealth and Household Security in Rural Zimbabwe”,

Journal of African Economics 2002, Vol. 11, nr. 1, 114-145.

203 _{L. DAVIDS, “Female subordination starts at home: consequences of young marriage and proposed solutions”,}

Regent J. Int’l L. 2007, Vol. 5, (299) 302.

204 _{UN Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), Fact Sheet No. 23, Harmful Traditional}

Practices Affection the Health of Women and Children, August 1995, No. 23, D: Early Marriage and Dowry.

205 _{L. DAVIDS, “Female subordination starts at home: consequences of young marriage and proposed solutions”,}

Regent J. Int’l L. 2007, Vol. 5, (299) 302.

206 _Ibid.

207 _{J. PARSONS, J. EDMEADES, A. KES, S. PETRONI, M. SEXTON & Q. WODON, “Economic impacts of}

child marriage: a review of the literature”, The Review of Faith & International Affairs 2015, Vol. 13, nr. 3, (12) 13.

41 De bruidsschat en -prijs kunnen niet enkel gelinkt worden aan armoede, maar ook aan religie. (supra 2.1) Bij Islamitische huwelijken is het geven van een bruidsgift heel gebruikelijk. In het klassieke Islamitische recht bestaat een soortgelijk gebruik, de bruidsgave of bruidsgift.208 Een belangrijk verschil met de klassieke bruidsschat en bruidsprijs is dat de Islamitische bruidsgave een bedrag betreft dat exclusief aan de vrouw wordt betaald. Bovendien betaalt men slechts een klein deel ervan ten tijde van de huwelijkssluiting. Het overige deel dient bij het overlijden van de man of bij een eventuele echtscheiding te worden overhandigd. Hierdoor verhindert men dat de echtgenoot zijn vrouw zou verlaten. Indien hij dit toch doet, dan zal hij het resterende bedrag aan zijn vrouw moeten betalen. In die zin is het vergelijkbaar met een soort ad hoc alimentatie.209 De bruidsgave vereist een zekere financiële draagkracht langs de zijde van de echtgenoot en gaat derhalve veelal gepaard met een lange spaarperiode. Daarom zal de man in kwestie vaak al een zekere leeftijd hebben alvorens te huwen.210 _{Daar de bruidsgave echter ten}

allen tijde exclusieve eigendom van de vrouw is en blijft, en bijgevolg niet aan haar familie noch die van haar echtgenoot toekomt, zal deze praktijk weinig tot geen aanleiding geven tot een eventueel kindhuwelijk.211 _{Aangezien de Islam in een aanzienlijk deel van West-Afrika de}

belangrijkste religie is, is het toch interessant de praktijk van de bruidsgave in deze context kort aan te stippen.212 Hoe bedenkelijk ook, het uithuwelijken van kinderen met een bruidsschat, - prijs of -gift is voor veel gezinnen die het financieel niet makkelijk hebben voornamelijk een economische overlevingsstrategie.213