Zoals uit de kritische bevindingen naar voren komt, blijkt het loutere bestaan van een minimumleeftijd voor het huwelijk onvoldoende. In de eerste plaats is er, naast het (wettelijk) verhogen van de minimumleeftijd naar achttien jaar in alle landen, nood aan het uittekenen van een coherent beleid, dat geïmplementeerd wordt en dat bovenal wordt nageleefd en naar behoren gehandhaafd. Het is met andere woorden van belang dat de vastgestelde minimumleeftijd werkelijk afdwingbaar wordt in de praktijk.413 Het louter vastleggen van de leeftijdsgrens en zelfs een strikte handhaving ervan blijken echter onvoldoende. De uitzonderingen die in ieder land op de wettelijke leeftijdsgrens bestaan, moeten bovendien worden geëlimineerd.414 Niet alleen beleidsmakers, maar ook de burgers zelf moeten in de eerste plaats op de hoogte zijn van het bestaan van deze strikte minimumleeftijd. Daarnaast moeten zij ertoe worden aangezet deze na te leven. De drempels ten aanzien van de afdwingbaarheid liggen vaak bij het gebrek aan registratie van zowel geboortes als huwelijken, vaak te wijten aan een gammele burgerlijke stand, het eenvoudigweg ontbreken ervan of wegens een gebrek aan kennis van het bestaan en gebruik ervan door burgers. Wanneer hun geboorte niet officieel wordt aangegeven kunnen jonge meisjes zich ten tijde van hun huwelijk niet op hun minderjarige leeftijd beroepen, met alle gevolgen van dien. Wanneer een deugdelijke burgerlijke stand en solide registratiesysteem ontbreken, wordt het nut van een wettelijke minimumleeftijd voor huwelijken de facto compleet uitgehold.415 Derhalve moet geboorte- en huwelijksregistratie worden gepromoot. Registratiesystemen moeten worden versterkt binnen een passend juridisch kader. Daarnaast is het belangrijk een
411 C. M. GASTÓN, C. MISUNAS & C. CAPPA, “Child marriage among boys: a global overview of available
data”, Vulnerable Children and Youth Studies 2019, Vol. 14, nr. 3, (219) 226.
412 UNICEF, “115 million boys and men around the world married as children. First ever analysis on child grooms
brings global child marriage figures to 765 million”, 2019, https://www.unicef.org/press-releases/115-million- boys-and-men-around-world-married-children-unicef (consultatie 14 juni 2020).
413 GIRLS NOT BRIDES, The case for a minimum age of marriage of 18, December 2017,
https://www.girlsnotbrides.org/wp-content/uploads/2017/12/Why-a-minimum-age-ofmarriage-of-18.pdf; S. MATHUR, M. GREENE & A. MALHOTRA, Too Young to Wed: the Lives, Rights and Health of Young Married
Girls, Washington DC, International Center for Research on Women, 2003,
https://www.icrw.org/%ef%ac%81les/publications/Too-Young-to-Wed-the-Lives-Rights-and-Health-of- YoungMarried-Girls.pdf, 14.
414 A. KOSKI, S. CLARK & A. NANDI, “Has child marriage declined in sub-Saharan Africa? An analysis of
trends in 31 countries”, Population and development review 2017, Vol. 43, nr. 1, (7) 26.
415 L. HANMER & M. ELEFANTE, The Role of Identification in Ending Child Marriage. Identification for
77 tweerichtingsverkeer te hanteren wat de minimum huwelijksleeftijd betreft. Het vastleggen van de minimumleeftijd op achttien jaar blijkt om verschillende redenen belangrijk. Zo kan het een sterk signaal zijn van de lokale of internationale overheden om aan te duiden dat ze de problematiek van kindhuwelijken erkennen en willen aanpakken. Tegelijkertijd kan het een aanleiding te zijn om de bevolking bewust te maken van de nood aan modernisering van bepaalde traditionele gebruiken.416 Het kan bovendien interessant zijn de wetgever een stapje voor te zijn, door eerst de praktijk te veranderen. Wanneer de gemiddelde huwelijksleeftijd in de praktijk wordt opgetrokken, zal de wettelijke leeftijd wellicht niet veel later volgen. Tenslotte mogen ook de internationale en regionale druk niet worden onderschat. Wanneer meer landen de wettelijke leeftijd aanpassen en deze naar behoren naleven, zullen andere landen dit achternagaan.417
Om eliminatie van de schadelijke praktijk te kunnen realiseren, moeten ten tweede de bestaande hindernissen, die onderwijs voor meisjes in de weg staan, worden overwonnen. Zoals gezien ligt de hoofdreden om meisjes vroegtijdig van school te halen en de voorkeur te geven aan de jongens uit het gezin om wel naar school te sturen bij een gebrek aan financiële middelen. Dat is tevens een van de meest voorkomende motieven van ouders om hun dochters vroegtijdig te laten trouwen. Wanneer onderwijs derhalve goedkoper of zelfs gratis zou worden gemaakt zouden de meeste meisjes naar school kunnen gaan, wat directe gevolgen heeft op de prevalentie van kindhuwelijken.418 Uit recent onderzoek in sub-Sahara Afrika blijkt dat het verminderen van de kosten van het onderwijs door onder meer het verstrekken van schoolgeld, uniformen of zelfs financiële prikkels in de vorm van contante betalingen, de frequentie van het kinderhuwelijk drastisch vermindert.419 Zo werd er in Ethiopië een proefprogramma gehouden dat meisjes mentorschap en een financiële aanmoediging bood om op school te blijven. Het programma had vooral effect op de leeftijdsgroep van tien tot veertienjarige meisjes. Het aantal huwelijken met deze zeer jonge meisjes daalde nadien met 8%, na een twee jaar durende follow-
416 GIRLS NOT BRIDES, The case for a minimum age of marriage of 18, December 2017,
https://www.girlsnotbrides.org/wp-content/uploads/2017/12/Why-a-minimum-age-ofmarriage-of-18.pdf; C. F. WESTOFF, “DHS comparative reports NO. 5: Trends in marriage and childbearing in developing countries”,
Development and health surveys 2003, http://www.measuredhs.com/pubs/pub_details.cfm?ID=413, 23.
417 GIRLS NOT BRIDES, The case for a minimum age of marriage of 18, December 2017,
https://www.girlsnotbrides.org/wp-content/uploads/2017/12/Why-a-minimum-age-ofmarriage-of-18.pdf.
418 S. PETRONI, M. STEINHAUW, N. STEVANOVIC FENN, K. STOEBENAU & A. GREGOWSKI, “New
Findings on Child Marriage in Sub-Saharan Africa”, Annals of Global Health 2017, Vol. 83, nrs. 5-6, (781) 788.
419 A. KOSKI, S. CLARK & A. NANDI, “Has child marriage declined in sub-Saharan Africa? An analysis of
trends in 31 countries”, Population and development review 2017, Vol. 43, nr. 1, (7) 26-27; Ibid.; D.D. HALLFORS et al., “The impact of school subsidies on HIV-Related outcomes among adolescent female orphans,”
Journal of Adolescent Health 2015, Vol. 56, nr. 1, 79–84; S. BAIRD et al., “The short-term impacts of a schooling
conditional cash transfer program on the sexual behavior of young women,” Health Economics 2010, Vol. 19, 55– 68.
78 up. Op oudere, adolescente meisjes had het echter weinig tot geen effect.420 Daarnaast is er, opnieuw in het kader van onderwijs, nood aan een uitgebreide en concrete seksuele voorlichting voor jongens en meisjes en reproductieve gezondheidsdiensten op maat van jonge meisjes. Aangepaste informatieverstrekking over anticonceptie en gezinsplanning zijn eveneens cruciaal.421 Het aantal vroegtijdige zwangerschappen en genitale aandoeningen, die een rechtstreeks gevolg zijn van kindhuwelijken, kan hierdoor aanzienlijk worden verminderd.422 Het is immers van vitaal belang dat kinderen zich bewust worden van de gevaren van onbeschermde seksuele contacten, ook al gebeurt het met hun echtgenoot. Meisjes moeten leren onderhandelen over het gebruik van anticonceptie om zo seksuele gelijkheid, in hun relatie en daarbuiten, te kunnen nastreven. Bovendien mag de focus van dergelijke informatieverstrekking niet louter liggen op preventie, maar moeten meisjes die al getrouwd zijn eveneens worden ingelicht.423 Onderwijs gaat met andere woorden verder dan een louter formele opleiding voor meisjes. Het betreft enerzijds een degelijke opleiding in een formele instelling, maar anderzijds gaat het ook om een adequate vorming van meisjes in de ruimere zin. Daar waar de toegang tot formele educatie voor meisjes moeilijk is, moeten informele vormingen hen de nodige opleidingen bieden, die ze normaal gezien op school zouden krijgen.424 Ze zijn dus beiden van belang in de strijd voor het beëindigen van de schadelijke praktijk van kindhuwelijken. West-Afrikaanse meisjes hebben een lage sociale status en beschikken amper over enige economische autonomie. Derhalve moeten zij leren in hun eigen onderhoud te voorzien, zodat zij meer vrijheid en agency verwerven en het huwelijk niet langer nodig hebben om het hoofd financieel boven water te houden. Meisjes dienen praktische vaardigheden aan te leren, om hun eigen brood mee te kunnen verdienen op de professionele arbeidsmarkt, buiten het huishouden om.425 Het verbeteren van de onderwijskansen voor meisjes heeft het potentieel om voordelen te behalen die veel verder gaan dan een vertraagde
420 A. ERULKAR & E. MUTHENGI, “Evaluation of Berhane Hewan: A program to delay child marriage in rural
Ethiopia”, International Perspectives on Sexual and Reproductive Health 2009, Vol. 35, nr. 1, 6–14.
421 S. PETRONI, M. STEINHAUW, N. STEVANOVIC FENN, K. STOEBENAU & A. GREGOWSKI, “New
Findings on Child Marriage in Sub-Saharan Africa”, Annals of Global Health 2017, Vol. 83, nrs. 5-6, (781) 787- 788.
422 Ibid., 781 & 787-788.
423 L. DAVIDS, “Female subordination starts at home: consequences of young marriage and proposed solutions”,
Regent J. Int’l L. 2007, Vol. 5, (299) 320.
424 A. KOSKI, S. CLARK & A. NANDI, “Has child marriage declined in sub-Saharan Africa? An analysis of
trends in 31 countries”, Population and development review 2017, Vol. 43, nr. 1, (7) 26-27; UNICEF, “Early Marriage Child Spouses”, Innocenti Digest 2001, Afl. 5, (1) 13.
425 J. PARSONS, J. EDMEADES, A. KES, S. PETRONI, M. SEXTON & Q. WODON, “Economic impacts of
child marriage: a review of the literature”, The Review of Faith & International Affairs 2015, Vol. 13, nr. 3, (12) 15-16; UNICEF, Child Marriage: A Harmful Traditional Practice. A Statistical Exploration, 2005, https://www.unicef.org/publications/files/Early_Marriage_12.lo.pdf, 28.
79 toetreding tot het huwelijk en zal waarschijnlijk de vooruitgang in de richting van een groot aantal aanvullende ontwikkelingsdoelen bevorderen, maar er moet zorgvuldig op worden toegezien dat alle meisjes toegang hebben tot deze mogelijkheden en daarvoor is de bereidheid van regeringen en donoren onontbeerlijk.426
Bovendien lijken de opvattingen over wat kindertijd en adolescentie zouden moeten inhouden in West-Afrika te verschuiven in lijn met de veranderende normen en gedragingen van jonge meisjes wereldwijd. Het zijn voornamelijk de ouders van de meisjes die hier over het algemeen niet tevreden mee zijn.427 Het is enorm belangrijk om de inspanningen specifiek te richten op de oudere generatie van ouders en grootouders. Het ontwikkelen van manieren om de communicatie tussen de oudere generatie in het algemeen, de eigen ouders in het bijzonder en tienerdochters te verbeteren, zou derhalve kunnen helpen om ervoor te zorgen dat meisjes zich gehoord en gewaardeerd voelen en dat ouders zich begrepen voelen wanneer ze samen beslissingen nemen over het leven en de mogelijkheden van deze tienermeisjes.428 De druk op
jonge vrouwen en meisjes door ouderen is aanzienlijk, waardoor meisjes werkelijk worden ontmoedigd om hun recht op een vrij huwelijk op te eisen of om een kindhuwelijk af te wijzen. Wanneer ze dat toch doen, worden ze veelal uitgesloten door hun familie en blijven ze alleen achter in een door mannen gedomineerde samenleving. Intergenerationele dialogen zorgen voor een meer open communicatie tussen ouderen en jongeren.429 Gemeenschapsdiscussies organiseren en faciliteren over de schadelijke gevolgen van het kinderhuwelijk, voor zowel jong als oud, zou positieve effecten hebben op de prevalentie van de praktijk.430 Op die manier kan de hele gemeenschap of samenleving gewezen worden op de schadelijke gevolgen van de praktijk van kindhuwelijken. Zo wordt de verantwoordelijkheid niet langer alleen bij de meisjes zelf gelegd, maar verdeeld over de hele gemeenschap. Niet enkel de meisjes zelf, maar alle leden van de gemeenschap moeten worden voorgelicht.431 Wanneer sensibiliseringscampagnes
426 A. KOSKI, S. CLARK & A. NANDI, “Has child marriage declined in sub-Saharan Africa? An analysis of
trends in 31 countries”, Population and development review 2017, Vol. 43, nr. 1, (7) 26-27.
427 S. PETRONI, M. STEINHAUW, N. STEVANOVIC FENN, K. STOEBENAU & A. GREGOWSKI, “New
Findings on Child Marriage in Sub-Saharan Africa”, Annals of Global Health 2017, Vol. 83, nrs. 5-6, (781) 787.
428 Ibid., 781.
429 A. SABBE, Forced and child marriage at the Intersection of Health, Gender and Human Rights:
Understanding the Determinants in Morocco and the Impact of Migratory Context in Belgium, Doctoral thesis
submitted to the Faculty of Medicine and Health Sciences Ghent University, 2019, 212.
430 A. KOSKI, S. CLARK & A. NANDI, “Has child marriage declined in sub-Saharan Africa? An analysis of
trends in 31 countries”, Population and development review 2017, Vol. 43, nr. 1, (7) 26; A. ERULKAR & E. MUTHENGI, “Evaluation of Berhane Hewan: A program to delay child marriage in rural Ethiopia”, International
Perspectives on Sexual and Reproductive Health 2009, Vol. 35, nr. 1, 6–14.
431 A. KOSKI, S. CLARK & A. NANDI, “Has child marriage declined in sub-Saharan Africa? An analysis of
80 worden ingericht, is het derhalve belangrijk alle actoren te betrekken. Dergelijke campagnes hebben immers meer effect wanneer ze getrokken worden door gemeenschapsleden die er zelf belang bij hebben, zoals vrouwen en meisjes, maar evenzeer hun ouders, leerkrachten, gemeenschapshoofden, politici en zo meer.432 Verschillende onderzoeken onderlijnen de noodzaak om het kindhuwelijk te begrijpen en aan te pakken binnen een sterk gender gebonden context. De manier waarop meisjes en jongens en mannen en vrouwen in hun samenleving worden gewaardeerd moet veranderen en ongelijke gendernormen moeten worden aangepakt.433 Genderspecifieke interventies zouden bijvoorbeeld kunnen bestaan uit acties door massa media of programma’s door gemeenschappen, scholen of andere groepen in samenwerking met geëngageerde normstellers, zoals ouders, leerkrachten en gemeenschapsleiders, om genderonrechtvaardige houdingen en acties te erkennen en te bestrijden.434
Met het oog op een zo goed mogelijk resultaat is het wenselijk alle oorzaken, zoals gevestigde sociale normen, armoede, een gebrek aan formele opleidingen voor meisjes, hardnekkige ideeën over genderrolpatronen en zo meer, tezamen aan te pakken. Om radicale veranderingen teweeg te brengen moeten alle maatschappelijke actoren worden aangesproken en gesensibiliseerd, opdat zij concrete actie ondernemen en grondige investeringen doen.435 Het is enkel door alle oorzaken van kindhuwelijken aan te pakken dat de gevolgen van de praktijk en het fenomeen zelf kunnen worden geminimaliseerd of zelfs geëlimineerd.436 Omdat een praktijk zoals het kindhuwelijk erg cultuurgebonden is en voortkomt uit traditionele normen en waarden, is het van cruciaal belang projecten te ontwikkelen van onderuit. Wanneer de gemeenschapsleden zelf verandering trachten te brengen in de vastgeroeste denkpatronen, kan deze modernisering op duurzame wijze plaatsvinden.437 Machtshebbers en invloedrijke personen van gedachte doen wisselen is de eerste stap naar verandering. Want alleen “door mannen de praktijken, die
subordination starts at home: consequences of young marriage and proposed solutions”, Regent J. Int’l L. 2007, Vol. 5, (299) 321.
432 A. KOSKI, S. CLARK & A. NANDI, “Has child marriage declined in sub-Saharan Africa? An analysis of
trends in 31 countries”, Population and development review 2017, Vol. 43, nr. 1, (7) 26; UNICEF, “Early Marriage Child Spouses”, Innocenti Digest 2001, Afl. 5, (1) 12-13.
433 S. PETRONI, M. STEINHAUW, N. STEVANOVIC FENN, K. STOEBENAU & A. GREGOWSKI, “New
Findings on Child Marriage in Sub-Saharan Africa”, Annals of Global Health 2017, Vol. 83, nrs. 5-6, (781) 788.
434 Ibid., 789.
435 UNICEF, Achieving a future without child marriage. Focus on West and Central Africa, New York, UNICEF
Data and Analytics Section, 2017, 6.
436 L. HANMER & M. ELEFANTE, The Role of Identification in Ending Child Marriage. Identification for
Development, Washington DC, The World Bank Group, 2016, 24.
437 J. BRUCE, Transitions to adulthood: Child marriage in the context of the HIV epidemic, New York, The
81
vrouwen en meisjes ondergeschikt maken en hen aan geweld onderwerpen, te laten verwerpen, kunnen we tot de kern van het kindhuwelijk doordringen”.438
Conclusie
Het aantal kindhuwelijken met meisjes in West-Afrika lijkt maar niet af te nemen – vooral niet in de leeftijdscategorie van meisjes jonger dan vijftien, ondanks de toenemende internationale aandacht voor het fenomeen. Zoals uit de voorgaande hoofdstukken bleek, heeft de praktijk er tal van oorzaken, die zowel economisch als sociaal kunnen worden gesitueerd. Uit de literatuur blijkt dat een kindhuwelijk nefast is voor het fysieke, mentale en sociale welzijn van minderjarige meisjes.
Wanneer we de beweegredenen om een kindhuwelijk aan te gaan van nader bij bekijken, springen de economische en socio-culturele motieven in het oog. De praktijk heeft in aanzienlijke mate een economische dimensie. Gezinnen in een financieel precaire situatie trachten hun hachje te redden door hun dochter(s) aan een kindhuwelijk te onderwerpen. Daar het meisje vanaf haar huwelijk tot het gezin van haar echtgenoot zal behoren, is zij vanaf dat moment een mond minder om te voeden voor haar eigen ouders. Voor gezinnen in armoede kan dat alleen al motivatie genoeg zijn om hun kind op jonge leeftijd te laten huwen. Economische praktijken, zoals de bruidsschat of bruidsprijs, maken van het kindhuwelijk een heuse financiële transactie en kunnen een extra stimulans zijn voor ouders, die het financieel moeilijk hebben, om toch tot een kindhuwelijk over te gaan. Dat de prevalentie van kindhuwelijken in de veelal armere, rurale regio’s van West-Afrika beduidend hoger ligt dan in en rondom steden, hoeft dan ook niet te verbazen.
Naast de economische zijn ook de socio-culturele oorzaken van kindhuwelijken in West-Afrika van belang. De praktijk is er immers gefundeerd op een complexe realiteit van gegenderde sociale normen en een patriarchale socio-culturele context, met financiële instabiliteit en een gebrek aan vrouwelijke autonomie tot gevolg. Deze sociale normen zijn van invloed op de verschillende aspecten van agency, waaronder de economische participatie van vrouwen en meisjes, hun rol in het gezinsleven en de mate waarin het voor hen al dan niet mogelijk is om deel te nemen aan het openbare leven. Zo is het huwelijk er een gewichtig instituut. Een kindhuwelijk is voor veel gezinnen niet alleen een financiële, maar ook sociale uitweg. Het is een manier om banden met andere families aan te halen of hun eigen eer te herstellen.
82 Bovendien zien ouders het huwelijk als een manier om hun dochters te beschermen tegen voorhuwelijkse seksuele betrekkingen, met – naast het doorbreken van de maagdelijkheid – mogelijks ook een zwangerschap of hiv-besmetting tot gevolg. Deze gegenderde sociale normen worden veelal in stand gehouden en zelfs versterkt door de manier waarop gemeenschapsleden meisjes behandelen en door de bevooroordeelde omgang door overheden en andere machtshebbers, voortvloeiende uit een sterk patriarchale mentaliteit. Deze stereotiepe denkbeelden in het collectieve gedachtengoed houden de praktijk in stand en vice versa. De vastgeroeste en moeilijk controleerbare oorzaken zorgen ervoor dat een einde stellen aan de praktijk een niet zo vanzelfsprekende opdracht betreft, ondanks de onmiskenbare repercussies op het welzijn van meisjes.
De consequenties van een kindhuwelijk op het welzijn van minderjarige meisjes zijn niet te overzien. In de eerste plaats heeft een kindhuwelijk desastreuze gevolgen op de fysieke gezondheid van een meisje. Zo vergroot de schadelijke praktijk de kans op een vroegtijdige zwangerschap aanzienlijk. Daar jonge meisjes fysiek noch mentaal klaar zijn voor een zwangerschap en bevalling, zijn complicaties haast onvermijdelijk. Bijgevolg liggen zowel de cijfers voor kinder- als moedersterfte in West-Afrika hoog. Bovendien bestaat er een duidelijke correlatie tussen kindhuwelijken en een verhoogde kans om besmet te raken met hiv, in het bijzonder wanneer het zeer jonge meisjes betreft. Hoewel ouders hier veelal anders over denken, hebben meisjes binnen hun huwelijk vaak onbeschermde – en bovendien ongewenste – seksuele contacten met een man die meestal heel wat ouder is dan zijzelf, en wiens kans op besmetting derhalve hoger ligt. De risico’s voor het fysieke welzijn van meisjes zijn dus groot, de repercussies op hun reproductieve gezondheid navenant. Ten tweede is ook de impact op hun sociale welzijn niet te onderschatten. Zo is onderwijs, of liever het gebrek aan educatie, zowel een oorzaak voor als gevolg van kindhuwelijken. Zoals in de meeste literatuur werd het ook in dit werkstuk als gevolg behandeld. Door vroegtijdig te trouwen gaan meisjes te vroeg van school af. Hierdoor genieten ze minder formele scholing dan ongehuwde leeftijdsgenoten