3. Situering van de wijzigingen aan het stelsel van scheiding van goederen
3.3. Bedingen toevoegen om de gevolgen van de zuivere scheiding van goederen te milderen
3.3.2. De billijkheidscorrectie (art 1474/1)
Naast kiezen voor het stelsel van scheiding van goederen met verrekening van aanwinsten kunnen de
1270
gevolgen van een zuivere scheiding van goederen ook worden gemilderd door het opnemen van een billijkheidscorrectie.
Indien men gehuwd is onder het stelsel van zuivere scheiding van goederen heeft de ene echtgenoot geen recht op het vermogen van de andere echtgenoot ongeacht zijn of haar inspanning om dat vermogen te bekomen. De echtscheiding onder het stelsel van zuivere scheiding van goederen brengt dan ook economische gevolgen met zich mee: zo gaat de economisch zwakkere partner zich door de echtscheiding verarmen en de economisch sterkere partner zich juist verrijken. In deze situatie zien we ook heel vaak genderongelijkheid: het is nog steeds vooral de vrouw die haar carrière opzij zet om voor de kinderen te zorgen.260 De billijkheidscorrectie wil deze problematiek aanpakken.
De billijkheidscorrectie houdt in dat de ene echtgenoot aan de andere echtgenoot een vergoeding kan
1280
vragen indien de omstandigheden ongunstig en onvoorzien zijn gewijzigd.261 De billijkheidscorrectie kan
enkel maar in werking treden indien de volgende twee voorwaarden zijn voldaan.
De eerste voorwaarde is dat er sprake moet zijn van een onherstelbare ontwrichting (art. 229, $1 BW). Het mag dus niet gaan over een ontbinding van het huwelijk door een onderlinge toestemming of een overlijden. Men gaat er namelijk van uit dat de echtgenoten het over alles eens zijn in geval van een onderlinge toestemming en dus ook over de gevolgen. Indien men een vergoeding wenst bij overlijden moet dit apart worden opgenomen in het huwelijkscontract.262
De tweede voorwaarde is dat de omstandigheden onvoorzien en ongunstig moeten gewijzigd zijn ten opzichte van het moment waarop het huwelijkscontract werd gesloten of ten opzichte van de dag waarop de eis voor de gerechtelijke scheiding plaatsvond. Door deze wijziging moet de verzoekende echtgenoot
1290
manifeste onbillijke gevolgen ervaren.De wijziging is een belangrijk element, in die zin dat als er geen wijziging plaatsvindt er ook geen billijkheidscorrectie kan zijn.263 Indien men na de vernieuwde
informatieplicht van de notaris (infra 55, nr. 1354) toch kiest voor een zuivere scheiding van goederen en
260 C. CASTELEIN, “Scheiding van goederen”, Vormingsdag erfrecht en huwelijksvermogensrecht 4 mei 2018, randnr.44.
261 R. BARBAIX, “De stelsels van scheiding van goederen na de wet Huwelijksvermogensrecht 2018” in R. BARBAIX en J. DU MONGH, Actualia huwelijksvermogensrecht 2019, Antwerpen, Intersentia, 2019, (23) 40.
262 C. DECLERCK, “De hervorming van het huwelijksvermogensrecht. Commentaar bij de wet van 22 juli 2018”
T.Fam. 2018, 250.
263 C. DECLERCK, “De hervorming van het huwelijksvermogensrecht. Commentaar bij de wet van 22 juli 2018”
T.Fam. 2018, 250.; R. BARBAIX, “De stelsels van scheiding van goederen na de wet Huwelijksvermogensrecht 2018” in R. BARBAIX en J. DU MONGH, Actualia huwelijksvermogensrecht 2019, Antwerpen, Intersentia, 2019, (23) 40- 41.; S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Vernieuwd huwelijksvermogensrecht”, Not.Fisc.M. 2018, 351.
de omstandigheden niet zijn gewijzigd, kan men dus niet meer afwijken van de regels die in het huwelijkscontract zijn opgenomen.264
Om te bepalen of de verzoekende echtgenoot manifeste265 onbillijke266 gevolgen ervaart ten gevolge van
de wijziging, wordt rekening gehouden met de vermogensrechtelijke situatie van beide echtgenoten.Er kan namelijk geen billijkheidscorrectie worden verleend indien de verzoekende echtgenoot voldoende vermogend is.267 Een onbillijkheid is daarnaast pas manifest als beide echtgenoten dit als onbillijk ervaren.
Indien er enkel gewone onbillijkheid is, die niet manifest is, zal er geen vergoeding zijn. Het is de rechter
1300
die zal oordelen of er al dan niet sprake is van onbillijke gevolgen. Aangezien het principe hier nog steeds de zuivere scheiding van goederen is, zal de rechter dit in de praktijk enkel beslissen als er zich een schrijnende situatie voordoet.268 In de praktijk is het bovendien niet altijd even duidelijk wat er precies
bedoeld wordt met ongunstig en onvoorzien gewijzigd.269 Stel dat beide echtgenoten op de hoogte waren
van het feit dat één van hen een verhoogd kankerrisico heeft. Is er hier dan nog sprake van een onvoorziene wijziging? En wat als de echtgenoten al van bij het begin van hun huwelijk een grote kinderwens hadden? Was het dan onvoorzien dat één van de echtgenoten minder carrière kon maken om voor de kinderen te zorgen? Omwille van deze redenen is het dus aangeraden om een duidelijke definitie van ongunstig en onvoorzien op te nemen in het huwelijkscontract.270
Indien de billijkheidscorrectie wordt toegestaan, dient de vergoeding als compensatie voor de onbillijke
1310
gevolgen. De vergoeding wordt echter wel beperkt. Deze maximumgrens is gelijk aan het verschil tussen enerzijds 1/3de van de nettowaarde van de samengevoegde aanwinsten van de echtgenoten, dit is het
vermogen dat de echtgenoten samen hebben opgebouwd, op het tijdstip van ontbinding van het huwelijk, en anderzijds de persoonlijke aanwinsten. De aanwinsten worden op dezelfde manier bepaald als bij het stelsel van scheiding van goederen met verrekening van aanwinsten (art. 1469/1-1469/5 BW, supra 35 - 42 nr. 831 - 1015).271 Deze beperking wordt opgelegd aangezien het niet de bedoeling is om via de
264 C. CASTELEIN, “Scheiding van goederen”, Vormingsdag erfrecht en huwelijksvermogensrecht 4 mei 2018, randnr.46.
265 Iets is manifest wanneer het duidelijk herkenbaar is. 266 Iets is onbillijk als het onrechtvaardig/ onterecht is.
267 C. DECLERCK, “De hervorming van het huwelijksvermogensrecht. Commentaar bij de wet van 22 juli 2018”
T.Fam. 2018, 250; H. CASMAN, “Nieuw huwelijksvermogensrecht”, NJW 2018, 776.
268 A. AYDOGAN, “De hervorming van het huwelijksvermogensrecht”, T.Not. 2018, 679.; A. KEEREMAN, “Een consequenter en meer solidair huwelijksvermogensrecht”, Juristenkrant 2018, 8-9.; P. DENDOOVEN, “Meer solidariteit bij scheiding”, De Standaard, 2017, https://www.standaard.be/cnt/dmf20171201_03219341 ;R. BARBAIX, “De stelsels van scheiding van goederen na de wet Huwelijksvermogensrecht 2018” in R. BARBAIX en J. DU MONGH, Actualia huwelijksvermogensrecht 2019, Antwerpen, Intersentia, 2019, (23) 41.
269 A. AYDOGAN, “De hervorming van het huwelijksvermogensrecht”, T.Not. 2018, 679.
270 C. DECLERCK, “De hervorming van het huwelijksvermogensrecht. Commentaar bij de wet van 22 juli 2018”
T.Fam. 2018, 250.
billijkheidscorrectie een 50/50 of meer verdeling te bekomen.272 Stel dat Kristof €120 aanwinsten heeft
en Elke €30 aanwinsten heeft. Dan blijft de billijkheidscorrectie beperkt tot €20, namelijk (((€120 + €30) / 3) - €30). Het is echter nog onduidelijk wat er met negatieve aanwinsten van de minst vermogende echtgenoot dient te gebeuren. Stel dat Kristof nog steeds €120 aanwinsten heeft, maar Elke nu negatieve
1320
aanwinsten van €-30 heeft. Daardoor wordt het bedrag van de beperking van de billijkheidscorrectie namelijk €60 (= (€120 + €-30) / 3) - €-30) in plaats van €20.273
Samenvattend kunnen we stellen dat er sprake is van twee beperkingen. Eerst en vooral moeten er manifest onbillijke gevolgen zijn. Daarnaast wordt er ook een maximum op de vergoeding geplaatst van 1/3de van de gezamenlijke netto-aanwinsten, verminderd met de persoonlijke aanwinsten.274
De billijkheidscorrectie is bovendien niet van rechtswege van toepassing: men kan nog steeds kiezen voor een zuivere scheiding van goederen, maar enkel indien dit het gevolg is van een weloverwogen beslissing.275 De echtgenoten hebben dan de mogelijkheid om de billijkheidscorrectie via een
huwelijkscontract uit te schakelen of te wijzigen door bijvoorbeeld de toepassingsvoorwaarden te verbreden of de berekenmassa in de tijd te beperken. Indien men vrijwillig gekozen heeft om te huwen
1330
onder het stelsel van scheiding van goederen (zowel de zuivere scheiding als het gecorrigeerde model), kan men enkel beroep doen op de billijkheidscorrectie indien de mogelijkheid hiertoe is opgenomen in het huwelijkscontract. In het geval van een gerechtelijke scheiding heeft de benadeelde echtgenoot daarentegen altijd recht op de billijkheidscorrectie, ongeacht of dit vermeld staat in de huwelijksovereenkomst.276
Laten we de billijkheidscorrectie verduidelijken aan de hand van de casestudie. Elke en Kristof zijn gehuwd onder het stelsel van zuivere scheiding van goederen en hebben in hun huwelijkscontract de mogelijkheid van een billijkheidscorrectie opgenomen. Kristof maakt carrière en wordt een succesvolle loodgieter. Elke daarentegen blijft thuis om voor de kinderen te zorgen. Daarnaast leidt Elke ook aan een chronische ziekte, die veel kosten met zich meebrengt. Bij de echtscheiding blijft Elke achter zonder inkomsten,
1340
terwijl de hoge kosten die verbonden zijn aan de chronische ziekte blijven toenemen. Door middel van de billijkheidscorrectie is het voor Elke mogelijk om een deel van het inkomen van haar ex-partner te
272 C. CASTELEIN, “Scheiding van goederen”, Vormingsdag erfrecht en huwelijksvermogensrecht 4 mei 2018, randnr.46.
273 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Vernieuwd huwelijksvermogensrecht”, Not.Fisc.M. 2018, 351-352. 274 R. BARBAIX, “De stelsels van scheiding van goederen na de wet Huwelijksvermogensrecht 2018” in R. BARBAIX en J. DU MONGH, Actualia huwelijksvermogensrecht 2019, Antwerpen, Intersentia, 2019, (23) 31-42.
275 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Vernieuwd huwelijksvermogensrecht”, Not.Fisc.M. 2018, 351.
276 Art. 1474/1, $2 BW; H. CASMAN, “Nieuw huwelijksvermogensrecht”, NJW 2018, 776.; R. BARBAIX, “De stelsels van scheiding van goederen na de wet Huwelijksvermogensrecht 2018” in R. BARBAIX en J. DU MONGH, Actualia huwelijksvermogensrecht 2019, Antwerpen, Intersentia, 2019, (23) 42-43.; S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Vernieuwd huwelijksvermogensrecht”, Not.Fisc.M. 2018, 351.
ontvangen. Dit is maximaal 1/3de van hun samengevoegde aanwinsten, waarvan haar eigen aanwinsten
worden afgetrokken. Bij de echtscheiding beschikt Elke over €50 aanwinsten. Kristof daarentegen heeft €700 aanwinsten. De samengevoegde aanwinsten zijn dus gelijk aan €750. De vergoeding die Elke kan verkrijgen is dus maximum €200 (= (€750 / 3) - €50).277
Deze billijkheidscorrectie is slechts van toepassing indien men gehuwd is onder het stelsel van scheiding van goederen vanaf 1 september 2018. Indien men voor deze datum gehuwd is, is er geen mogelijkheid om zich te beroepen op de billijkheidscorrectie, zelfs niet indien de scheiding pas later plaatsvindt.278
De billijkheidscorrectie lijkt mij een goede maatregel: ik ben voorstander om dit van rechtswege van
1350
toepassing te maken. Op die manier is het bij een wijziging die leidt tot onbillijke omstandigheden namelijk onmogelijk om nog met lege handen achter te blijven. Het stelsel van scheiding van goederen met verrekening van aanwinsten is volgens mij echter wel een betere oplossing.