De III Vrede Bevalligheden: Eerste Bevalligheid De Wijsheid/ Les trois Charmes de la Paix: Premier Charme La Sagesse 179 ; IIde Vrede Bevalligheid Rykdom/ Le IId Charme de la Paix Richesse 180 ; IIIde Vrede

Bevalligheid - Weelde / Second Charme de la Paix - Gaillardise181

Aangezien deze drie prenten een subserie vormen worden ze hier in één paragraaf besproken. Onder het algemene opschrift ‘Vrede Bevalligheden’ is een reeks van drie mythologisch-allegorische figuren

ondergebracht in ovale medaillons [afbeelding 74, 76, 78]. Het zijn respectievelijk De Wijsheid, Rijkdom en Weelde. In het Frans wordt bij de derde prent, waar ‘troisième’ had moeten staan, foutief vermeld dat het om de ‘Second’ Charme de la Paix gaat. De afmetingen van deze prenten zijn telkens 365 x 315 mm. Van Rijn, die de drie gravures onder één nummer bespreekt (3368), heeft een afwijkende afbeelding onder ogen gehad: hij constateert dat op de tweede prent in plaats van Rykdom, Rydom staat. Muller beschrijft na deze driedelige serie (3217 tot en met 3219), nog eens de drie ‘originelen’ (3220 tm 3222), vervaardigd door Jan Saenredam. In ’t Lusthof uit het Rijksprentenkabinet ontbreken deze.

Ondanks de monogrammen HG op de drie prenten, die naar de originelen van Hendrick Goltzius (Mulbracht 1558 - Haarlem 1617) verwijzen, zijn de in ’t Lusthof opgenomen prenten spiegelbeeldige kopieën daarvan. De originele serie van Goltzius uit 1596 bestaat uit drie godinnen namelijk Pallas182, Venus en Amor183 en

178

Hollstein (De Vos) 154; RP-P-1907-3859.

179 _{RP-P-OB-83.133-119; Muller 3217; Atlas van Stolk 3368; Hollstein (Goltzius), 141-143.} 180

RP-P-OB-83.133-120; Muller 3218; Atlas van Stolk 3368.

181 _{RP-P-OB-83.133-121; Muller 3219; Atlas van Stolk 3368.} 182

RP-P-OB-10.576 en RP-P-H-M-19; Hollstein (Goltzius), 141.

49

Juno184 [afbeelding 75, 79 en 77]. Zij zitten telkens op een wolk en zijn gevat in ovale lijsten, in de hoeken staan hun attributen afgebeeld. De meningen of de gravures door Goltzius zelf vervaardigd zijn lopen uiteen, ondanks de signaturen aan de onderzijden. Bartsch schrijft ze toe aan Saenredam, Hirschmann en Filedt Kok aan Goltzius, Hollstein aan beiden.185 Het ontwerp is in ieder geval van de meester, de prenten werden met keizerlijk privilege uitgegeven met teksten van Cornelis Schonaeus. Onderin de prenten is telkens een scène afgebeeld waarin de betreffende godin figureert.

In New Dutch Hollstein wordt ervan uitgegaan dat de kopieën die Allard gebruikt heeft toe te schrijven zijn aan Jacques de Geyn II en dat deze al eerder door Jan Saenredam bewerkt zijn.186 Deze laatste voegde bij de eerste prent bovenaan het opschrift PALLAS toe en aan de onderzijde, waarvan hij het deel van de plaat met de teksten wegsneed, het monogram HG (C-a-III).187 Bij Allard is het opschrift van Saenredam

vervangen door zijn eigen titel: links in het Nederlands - De III. Vrede Bevalligheden: Eerste Bevalligheid - rechts in het Frans Les trois Charmes de la Paix: Premier Charme , waaronder hij zijn eigen vers toevoegt met toespelingen op de vrede en dientengevolge de welvaart in Europa. Aan de onderzijde, waar het

oorspronkelijke plaatdeel is weggesneden, zijn nog resten van de eerdere belettering zichtbaar. Net als de maten188 wijkt ook de volgorde van de serie bij Allard af van die van Goltzius. Waar de laatste Minerva als eerste, Venus en Cupido als tweede en Juno als derde godin opvoert, zijn bij Allard Juno en Venus en Cupido respectievelijk twee en drie in de reeks. Alleen op de laatste prent staat rechtsonder vermeld: A. Allard excudit. De godinnennamen zijn aan de bovenzijde in het ovaal vervangen door respectievelijk Wijsheid, Rijkdom en Weelde, waarvan de portee met het oog op de vrede duidelijk moge zijn. Waar Wijsheid garant staat voor de juiste beslissingen, zal Rijkdom de vrede kopen en Weelde het gevolg zijn van het stopzetten van de oorlogshandelingen. De ruimte voor de opschriften en versregels is te krap bemeten, het ziet er opgepropt uit.

Ook bij de oorspronkelijke prent van Juno, eveneens vermoedelijk een kopie van De Gheyn, zijn de

attributen, die alle zinspelen op haar rijkdom, verdwenen. Op de spiegelbeeldige kopie Rijkdom is aan haar linkerzijde een pauw afgebeeld. De kleine voorstelling eronder verklaart de aanwezigheid van de ogen in haar verentooi, afkomstig van de zojuist door Mercurius gedode Argus. De Rijkdom kan, aldus het vers de vrede kopen en van Mars een vredesheld maken, terwijl de rijkdom in vredestijd door vlijt zal herleven. Voor de derde prent is hetzelfde procedé gevolgd: ook hier zijn de attributen verdwenen en heeft de tekst van Saenredam plaatst gemaakt voor het opschrift en de versregels van Allard. In het vers wordt

gezinspeeld op de rust en nageslacht (en dus welvaart) brengende vrede. Onderaan is het oordeel van Paris afgebeeld.

De versregels sturen de wijze waarop de kijker de prenten moet duiden. De verzen zijn echter niet altijd even helder en bevatten soms tegenstrijdigheden. Bij de ‘Eerste Vredebevalligheid’ is te lezen: ‘De Wijsheid

184

RP-P-OB-10.578 en RP-P-H-M-21; Hollstein (Goltzius), 143.

185 _{Hollstein (Goltzius), 141-143.} 186

Uitgegeven voor 1600 door Cornelis Claesz., Hollstein (Goltzius), 141 C-a(IV).

187 _{Hollstein (Goltzius), 141 C-a(III).} 188

Bij Goltzius: Minerva 342 x 255, Juno 342 x 255 mm en Venus en Cupido 345 x 256 mm, waar dit bij Allard telkens 365 x 315 mm. De prenten van Allard zijn dus groter.

50

moet een Vrow regére / Waar door men goede Vrede erlangt / Maar zo’er trow aan mogt ontberen / Goe moed versterke hare gang / Zij zal de vrijheid door Europe / Der Kooplien snel doen lôpen’. Er wordt in het vers dus een relatie gelegd tussen vrede en vrijheid in Europa wat de kooplieden ten goede zal komen. Tevens wordt een kleine toespeling gemaakt op het belang van ‘trouw’ (‘blame in het Frans, wat eigenlijk ‘afkeuring of blaam betekent’). De strekking bij ‘Rijkdom’ is soortgelijk al zijn hier toespelingen te vinden dat de Rijkdom de Vrede kan kopen ‘veel zachter dan het Krijgsgeweld’ en vriendschap kan ‘binden en ontknópe / en van Mars een ‘Vredeheid’ kan maken. Daarnaast zorgt De Vree voor ‘aamtogt’ en zal rijkdom door vlijt doen herleven. In de versregels behorend bij Weelde wordt gezinspeeld op de langverbeide, rustbrengende vrede (‘waar na gezucht is lange jaren’). Tegelijkertijd wordt ook hier ‘krijgsweelde’, waarmee op omkoping wordt gedoeld, veroordeeld (‘Krijgsweelde die qua Vrede maakt / haar lauren trouweloos verzaakt’).