181. Deze masterproef had tot doel te onderzoeken hoe de huidige Belgische
euthanasiewetgeving met betrekking tot (niet-ontvoogde) minderjarigen kon worden geoptimaliseerd. Hoewel België duidelijk een voortrekkersrol in deze ethische kwestie heeft ingenomen305 – gezien België naast Nederland het enige land ter wereld is waar euthanasie bij
minderjarigen kan worden toegepast – is er nog aanzienlijke ruimte voor verbetering.
Hiertoe werden een aantal voorstellen de lege ferenda geformuleerd. De Nederlandse euthanasiewetgeving werd hiervoor als inspiratiebron gebruikt.
182. In eerste instantie werd aanbevolen de wettelijke terminologie te verduidelijken, in het
bijzonder de begrippen ‘oordeelsbekwaamheid’ en ‘terminaal’. Tevens werd gesuggereerd om voor de psycholoog een specialisatie in de kinder- en jeugdpsychologie te vereisen. Verder werd de invoering van een protocol voor pasgeborenen voorgelegd, waarna werd aanbevolen het ouderlijke vetorecht (vanaf de leeftijd van 16 jaar) af te schaffen. Tot slot werd het openstellen van de euthanasieverklaring voor niet-ontvoogde minderjarigen en de inclusie van psychisch lijdende minderjarigen voorgesteld.
183. Door de uitbreiding van de Euthanasiewet naar niet-ontvoogde minderjarigen, heeft de
Belgische wetgever een duidelijke evolutie in de maatschappij bevestigd306. Zodoende werd
erkenning gegeven aan de medische realiteit, waar wel degelijk levensbeëindigend werd gehandeld307. Deze evolutie zal zich uiteraard verderzetten.
184. Euthanasie bij minderjarigen zal ongetwijfeld een controversieel thema blijven dat bij een
deel van de bevolking steeds heftige emoties en gevoelens zal oproepen. Opzettelijke levensbeëindiging toepassen bij kinderen – ook al is het op zijn of haar eigen verzoek – gaat in tegen de menselijke natuur. Een kind hoort niet te sterven.
305 S. DEMEULEMEESTER, Grote buitenlandse aandacht voor uitbreiding Belgische euthanasie naar
minderjarigen, https://www.knack.be/nieuws/belgie/grote-buitenlandse-aandacht-voor-uitbreiding- belgische-euthanasie-naar-minderjarigen/article-normal-118466.html (geraadpleegd op 15 augustus 2020).
306 Wetsvoorstel 26 juni 2013 (P.MAHOUX e.a.) tot wijziging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de
euthanasie teneinde euthanasie voor minderjarigen mogelijk te maken, Parl.St. Senaat 2012-13, nr. 5- 2170/1, 1.
66
185. Bovendien dient steeds de moeilijke evenwichtsoefening te worden gemaakt tussen de
belangen van het kind en de belangen van de ouders. Tegelijkertijd dienen er voldoende beschermingsmaatregelen in de Euthanasiewet te worden ingebouwd ter voorkoming van misbruik. M.i. dringt een herziening of evaluatie van de Euthanasiewet zich hoe dan ook op.
186. Deze masterproef werd aangevat met het volgende citaat van R.TORFS: “Euthanasie is geen
kinderspel” 308. Dankzij het onderzoeken van deze problematiek, ben ik zelf ook tot deze conclusie
gekomen. Met deze wijze woorden sluit ik dan ook graag mijn masterproef af.
308 R. TORFS, Euthanasie is geen kinderspel, https://www.standaard.be/cnt/dmf20131106_00827149
67
BIBLIOGRAFIE
* Voorafgaande opmerking: de verwijzingen naar buitenlandse bronnen werden zo goed als mogelijk aangepast aan de V&A 2015 *
INTERNATIONAAL EN EUROPEES
Wetgeving en wetgevingsdocumentatie
Verdrag van 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, BS 19 augustus 1955.
Verdrag van 20 november 1989 inzake de rechten van het kind, BS 17 januari 1992.
Rechtspraak
EHRM 10 mei 2001, nr. 29392/95, Z. e.a./Verenigd Koninkrijk.
EHRM 29 april 2002, nr. 2346/02, Pretty/Verenigd Koninkrijk.
EHRM 4 december 2003, nr. 39272/98, M.C./Bulgarije.
EHRM 2 december 2008, nr. 2872/02, K.U./Finland.
EHRM 20 januari 2011, nr. 31322/07, Haas/Zwitserland.
EHRM 19 juli 2012, nr. 497/09, Koch/Duitsland.
EHRM 14 mei 2013, nr. 67810/10, Gross/Zwitserland.
Diversen
COMMITTEE ON THE RIGHTS OF THE CHILD,General Comment No. 12 (2009): The right of the child to be
heard, 1 juli 2009, https://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/AdvanceVersions/CRC-C-
68 COMMITTEE ON THE RIGHTS OF THE CHILD,Concluding observations on the combined fifth and sixth
reports of Belgium, 28 februari 2019, https://digitallibrary.un.org/record/3793448.
Wetenschappelijke studies en artikelen
GRISSO, T. en VIERLING, L., “Minors' consent to treatment: a developmental perspective”,
Professional psychology 1978, vol. 9, nr. 3, 412-427.
HALE, S., “A global developmental trend in cognitive processing speed”, Child Development 1990,
vol. 61, nr. 3, 653-663.
SPEECE,M.W.en BRENT,S.B., “Children's understanding of death: a review of three components of
a death concept”, Child Development 1984, vol. 55, nr. 5, 1671–1686.
VERHAGEN, A.A.E., “The Groningen Protocol for newborn euthanasia; which way did the slippery
slope tilt?”, Journal of medical ethics 2013, vol. 39, nr. 5, 293-295.
VERHAGEN, A.A. E., “Neonatal euthanasia: lessons from the Groningen Protocol”, Semin Fetal
Neonatal Med. 2014, vol. 19, nr. 5, 296-299.
WEITHORN,L.enCAMPBELL, S., “The competency of children and adolescents to make informed
treatment decisions”, Child Development 1982, vol. 53, nr. 6, 1589-1598.
VERENIGDE STATEN VAN AMERIKA
Wetgeving en wetgevingsdocumentatie
Oregon
Or.Rev.Stat., 127.800, § 1.01 (12), The Oregon Death With Dignity Act, 27 oktober 1997,
69
Washington
RCW, 70.245.010 (13), The Washington Death With Dignity Act, 5 maart 2009,
https://app.leg.wa.gov/RCW/default.aspx?cite=70.245.010.
BELGIË
Wetgeving en wetgevingsdocumentatie
Gecoördineerde Grondwet 17 februari 1994, BS 17 februari 1994. Wet 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, BS 22 juni 2002.
Wet 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt, BS 26 september 2002.
Wet 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke waardigheid, BS 14 juni 2013. Wet 28 februari 2014 tot wijziging van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie, teneinde euthanasie voor minderjarigen mogelijk te maken, BS 12 maart 2014.
Wetsvoorstel 26 juni 2013 (MAHOUX,P. e.a.) tot wijziging van de wet van 28 mei 2002 betreffende
de euthanasie teneinde euthanasie voor minderjarigen mogelijk te maken, Parl.St. Senaat 2012- 13, nr. 5-2170/1.
Verslag 4 december 2013 namens de Commissies voor de Justitie en Sociale Zaken (KHATTABI en
VAN HOOF), Parl.St. Senaat 2013-14, nr. 5-2170/4.
Verslag 7 februari 2014 namens de Commissie voor de Justitie (SMEYERS,S.), Parl.St. Kamer 2013-
14, nr. 53-3245/4.
Wetsvoorstel 2 oktober 2019 (CREEMERS, B. en DE LAVELEYE, S.) tot wijziging van de wet van 28 mei
2002 betreffende de euthanasie in verband met de opheffing van de geldigheidsduur van de wilsverklaring, Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0523/1.
Wetsvoorstel 17 oktober 2019 (JIROFLÉE, K.) tot wijziging van de wet van 28 mei 2002 betreffende
de euthanasie wat door niet-aangeboren cerebrale aandoeningen getroffen personen met verworven wilsonbekwaamheid betreft, Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0632/1.
Wetsvoorstel 13 november 2019 (GABRIËLS,K. e.a.) tot wijziging van de wet van 28 mei 2002
betreffende de euthanasie met het oog op het uitbreiden van de wilsverklaring voor verworven wilsonbekwaamheid, Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0749/1.
70 Voorstel van resolutie 7 december 2017 (VAN HOOF, E. en MUYLLE, N.) over de evaluatie van de wet
betreffende de euthanasie van 28 mei 2002, zoals gewijzigd bij de wet van 28 februari 2014,
Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-2845/1.
Amendement 11 januari 2018 (VAN PEEL,V.) op het voorstel van resolutie over de evaluatie van
de wet betreffende de euthanasie van 28 mei 2002, zoals gewijzigd bij de wet van 28 februari 2014, Parl.St. Kamer 2017-18, nr. 54-2845/2.
Voorstel van resolutie 11 september 2019 (VAN HOOF, E. en MUYLLE, N.) over de evaluatie van de
wet betreffende de euthanasie van 28 mei 2002, zoals gewijzigd bij de wet van 28 februari 2014,
Parl.St. Kamer 2019-20, nr. 55-0308/1.
Rechtspraak
GwH 29 oktober 2015, nr. 153/2015, T.Gez. 2016-17, 29, noot GOFFIN,T.
Rechtsleer
Boeken
DELBEKE, E., Juridische aspecten van zorgverlening aan het levenseinde, Mortsel, Intersentia, 2012, 1249 p.
DE SMET, B., Jeugdbeschermingsrecht in hoofdlijnen (derde editie), Mortsel, Intersentia, 2017, 500
p.
ELLISTON,S.,The best interests of the child in healthcare, London, Routledge-Cavendish, 2007, 328
p.
LEMMENS, C., De minderjarige en de Wet Patiëntenrechten, Mortsel, Intersentia, 2013, 136 p.
LEMMENS, C., Voorafgaande wilsverklaringen met betrekking tot het levenseinde, Mortsel, Intersentia, 2014, 998 p.
VANDE LANOTTE,J.,GOEDERTIER,G.,HAECK,Y.,GOOSSENS,J.,enDE PELSMAEKER,T., Belgisch publiekrecht
(Boekdelen 1 en 2), Brugge, die Keure, 2015, 1625 p.
VANSWEEVELT, T., De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis,
Antwerpen, Maklu, 1997, 960 p.
ZWEIGERT,K.,KÖTZ,H. en WEIR,T., An Introduction to Comparative Law, Oxford, Clarendon Press,
71
Bijdragen in verzamelwerken en reeksen
DELBEKE,E., “Euthanasie” in VANSWEEVELT,T. en DEWALLENS,F. (eds.), Handboek Gezondheidsrecht,
II, Antwerpen, Intersentia, 2014, 1319-1380.
DELBEKE,E., “Pijnbestrijding met mogelijk levensverkortend effect en continue diepe sedatie” in
VANSWEEVELT,T. en DEWALLENS,F. (eds.), Handboek Gezondheidsrecht, II, Antwerpen, Intersentia,
2014, 1411-1426.
DIERICKX, A., “Euthanasie” in VANDEPLAS, A., ARNOU, P.en VAN OVERBEKE,S. (red.), Strafrecht en
strafvordering. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,
Kluwer, 2006, afl. 54, 49-76.
LEMMENS, C., “Minderjarigen” in VANSWEEVELT, T. en DEWALLENS, F. (eds.), Handboek
Gezondheidsrecht, II, Antwerpen, Intersentia, 2014, 821-906.
LEMMENS, C., “De voorafgaande euthanasieverklaring” in CASMAN, H. en VAN LOOCK, M. (eds.),
Huwelijkvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, 2019, 15-45.
LEMMENS, C., “De voorafgaande negatieve wilsverklaring” in CASMAN,H. en VAN LOOCK,M. (eds.),
Huwelijkvermogensrecht, Mechelen, Kluwer, 2019, 83-104.
LEMMENS, C., “Negatieve wilsverklaring van de patiënt” in VERBEKE,A.L.,DEWALLENS,F.,BALLON,G- L., TILLEMAN, B., TERRYN, E. en SAGAERT, V. (eds.), Medische dienstencontracten, Antwerpen,
Intersentia, 2020, 201-234.
LEMMENS, C., “Euthanasieverzoek (actueel euthanasiebeding)” in VERBEKE, A.L., DEWALLENS, F.,
BALLON, G-L., TILLEMAN, B., TERRYN, E. en SAGAERT, V. (eds.), Medische dienstencontracten,
Antwerpen, Intersentia, 2020, 287-310.
MANNAERTS,D.enMORTIER,F., “Minors and euthanasia” in FREEMAN,M. (ed.), Children’s health and
children’s rights, Leiden/Boston, Martinus Nijhoff, 2006, 255-277.
VAN GOOL S. en DE LEPELEIRE J., “Euthanasia in Children. Keep asking the right questions” in JONES, D.A.,GASTMANS,C.en MACKELLAR,C. (eds.), Euthanasia and Assisted Suicide: Lessons From Belgium,
Cambridge, Cambridge University Press, 2017, 173-187.
Bijdragen in tijdschriften
Tijdschriftartikelen
BIJNENS,D.,POTARGENT,S.enTHEUNIS, J., “De toetsing aan grondrechten door het Grondwettelijk
Hof. Overzicht van rechtspraak 2015”, TBP 2017, 114-165.
BIJNENS, D., BORTELS H., en THEUNIS, J., “Rechtspraakkroniek. Behoorlijke wetgeving in de
72 DELBEKE, E., “De schemerzone tussen levensbeëindiging en pijnbestrijding met mogelijk levensverkortend effect: proportionaliteit van de pijnmedicatie en het belang van transparantie”,
T.Gez.2009-10,4-15.
DELBEKE, E., “Juridische aspecten van zorgverlening aan het levenseinde”, T.Gez. 2011-12, 345-
355.
DELBEKE, E., “Therapiebeperking bij kinderen: wilsbekwaamheid als evenwicht tussen
responsabilisering en maatschappelijke verantwoordelijkheid”, TJK 2012, 219-227. DELBEKE, E.,“Euthanasie bij minderjarigen”, T.Gez. 2014-15, 163-171.
DELBEKE,E.,“De strafbaarheid van hulp bij zelfdoding door een niet-arts”, T.Gez. 2015-16, 297-
304.
DELBEKE,E.,“Levensbeëindiging bij wilsonbekwame minderjarigen”, TJK 2018, 373-386.
DELBEKE, E., “De huidige Euthanasiewet: daar komt moord en doodslag van?”, T.Gez. 2019-20, 302-
305.
DE WIT, J., “Euthanasieproces: ontvet de wet”, Juristenkrant 2020, afl. 403, 12.
DOEK,J.,LIEFAARD,T., en BOLSCHER, A., “Levensbeëindiging van minderjarigen”, TJK 2018, 344-345.
HERBOTS, K. en PUT,J.,“De grondwettelijke verankering van kinderrechten”, TJK 2010, 9-19.
LEMMENS, C., “End- of- life decisions and minors: do minors have the right to refuse life preserving
medical treatment? A comparative study”, Med Law 2009, vol. 28, nr. 3, 479-497.
MALLIEN,M., “L’extension de l’euthanasie aux mineurs non émancipés. Une analyse des conditions
requises par les lois des 28 mai 2002 et 28 février 2014”, J.dr.jeun. 2015, afl. 342, 17-29. NYS, H., “Euthanasie bij kinderen naar Belgisch recht”, TJK 2009, 277-282.
PHILIPS, C., “Euthanasie des mineurs: la Belgique emboîte le pas aux Pays-Bas”, BSJ 2014, nr. 516,
11.
POUSSET,G.,BILSEN,J.,DE WILDE,J.,DELIENS,L. en MORTIER, F., “Houding van Vlaamse leerlingen uit
het secundair onderwijs ten opzichte van euthanasie en andere beslissingen aan het levenseinde bij minderjarigen”, TJK 2009, 282-292.
POUSSET, G., BILSEN, J., COHEN, J.,CHAMBAERE, K., DELIENS, I. en MORTIER, F., “Medical end-of-life
decisions in children in Flanders, Belgium”, Arch.Pediatr.Adolesc.Med. 2010, 547-553.
POUSSET, G., “Incidentie van levensbeëindiging bij minderjarigen in Vlaanderen:
73 ROMMELAERE,C., “Euthanasie des « enfants » et des « déments »… Réflexions sur les propositions
de loi”, T.Gez. 2013-14, 77-100.
VAN ASSCHE, K., RAUS, K., VANDERHAEGEN, B. en STERCKX, S., “‘Capacity for Discernment’ and
Euthanasia on Minors in Belgium”, Medical Law Review 2019, vol. 27, nr. 2, 242-266.
VANSWEEVELT,T., “De euthanasiewet: De ultieme bevestiging van het zelfbeschikkingsrecht of een
gecontroleerde keuzevrijheid?”, T.Gez. 2002-03, 216-278.
VENY, L. en GOES, P., “Een wereldprimeur: de uitbreiding van de Euthanasiewet naar niet-
ontvoogde minderjarigen”, RW 2014-15, 163-172. X, “Euthanasie voor kinderen”, NJW 2014, 301.
Annotaties bij rechtspraak
GOFFIN,T., “Het oordeel van de kinderpsychiater of psycholoog als extra voorwaarde voor het
toepassen van euthanasie bij een minderjarige” (noot onder GwH 29 oktober 2015), T.Gez. 2016- 17, 34-39.
Elektronische bronnen
BEEL, V., “Zonder evaluatie komt er geen uitbreiding van euthanasiewet”¸
https://www.standaard.be/cnt/dmf20171225_03266907 (geraadpleegd op 6 maart 2020). BOUCHRIKA, W.,Wereld reageert op euthanasiewet voor kinderen: 'Belgen zijn kindermoordenaars',
http://www.knack.be/nieuws/belgie/wereld-reageert-op-euthanasiewet-voor-kinderen-
belgen-zijn-kindermoordenaars/article-normal-128873.html (geraadpleegd op 29 januari 2020). DEMEULEMEESTER, S., Grote buitenlandse aandacht voor uitbreiding Belgische euthanasie naar
minderjarigen, https://www.knack.be/nieuws/belgie/grote-buitenlandse-aandacht-voor- uitbreiding-belgische-euthanasie-naar-minderjarigen/article-normal-118466.html
(geraadpleegd op 15 augustus 2020).
DE ROEST, M., Kan een 12-jarige beslissen over leven en dood?,
https://www.demorgen.be/nieuws/kan-een-12-jarige-beslissen-over-leven-en- dood~bf1e8ca5/ (geraadpleegd op 12 april 2020).
DISTELMANS,W., "Op lijden staat geen leeftijd", https://www.demorgen.be/tech-wetenschap/op-
lijden-staat-geen-leeftijd~b9990fd2/ (geraadpleegd op 6 maart 2020).
DISTELMANS, W., Vijf redenen om euthanasie voor minderjarigen goed te keuren,
https://www.demorgen.be/leven-liefde/vijf-redenen-om-euthanasie-voor-minderjarigen-goed- te-keuren~ba612383/ (geraadpleegd op 16 mei 2020).
74 EECKHOUT, B., Niemand wil kinderen doden, https://www.demorgen.be/nieuws/niemand-wil-
kinderen-doden-maar-wat-met-pasgeborenen-zonder-enige-kans-op-een-moment-zonder- lijden~bfeae5f8/ (geraadpleegd op 8 augustus 2020).
FOD VOLKSGEZONDHEID, Federale controle en evaluatiecommissie euthanasie,
https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/nl/advies-en-
overlegorgaan/commissies/federale-controle-en-evaluatiecommissie-euthanasie (geraadpleegd op 7 juli 2020).
FCEE (FEDERALE CONTROLE-EN EVALUATIECOMMISSIE EUTHANASIE), Euthanasie – Cijfers voor het jaar
2019, https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/nl/documenten/euthanasie-cijfers-voor- het-jaar-2019 (geraadpleegd op 5 maart 2020).
HUYGHEBAERT,T. en BUEKENHOUDT, S., Artsen pleiten voor wet om leven van pasgeborenen te kunnen
beëindigen: “Nu word ik vervolgd voor kindermoord”,
https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20190417_04335977#:~:text=Created%20with%20Sketc h.- ,Artsen%20pleiten%20voor%20wet%20om%20leven%20van%20pasgeborenen%20te%20ku nnen,word%20ik%20vervolgd%20voor%20kindermoord%E2%80%9D&text=Zes%20op%20d e%20tien%20Vlaamse,sprake%20is%20van%20ondraaglijk%20lijden. (geraadpleegd op 8 augustus 2020).
J., Eerste minderjarige krijgt euthanasie in ons land,
http://www.standaard.be/cnt/dmf20160917_02473026 (geraadpleegd op 29 januari 2020) KINDERRECHTENCOALITIE, Standpunt kinderrechtencoalitie euthanasie en minderjarigen,
https://www.kinderrechtencoalitie.be/wp-content/uploads/2018/11/2013-standpunt- euthanasie-en-minderjarigen.pdf (geraadpleegd op 10 mei 2020).
KINDERRECHTENCOALITIE, 30 jaar Kinderrechtenverdrag,
https://www.kinderrechtencoalitie.be/event/30-jaar-kinderrechtenvedrag/ (geraadpleegd op 10 mei 2020).
KINDERRECHTENCOALITIE, Rapporten en slotbeschouwingen,
https://www.kinderrechtencommissariaat.be/rapporten-en-slotbeschouwingen (geraadpleegd op 10 mei 2020).
KINDERRECHTENCOMMISSARIAAT, Advies 2012-2013/3: Euthanasie en levensbeëindiging van
minderjarigen, https://www.kinderrechtencommissariaat.be/advies/euthanasie-en- levensbe%C3%ABindiging-van-minderjarigen (geraadpleegd op 8 augustus 2020).
O.N., The Child Killers, http://www.newsweek.com/2013/12/06/child-killers-244872.html (geraadpleegd op 29 januari 2020).
TORFS, R., Euthanasie is geen kinderspel,
https://www.standaard.be/cnt/dmf20131106_00827149 (geraadpleegd op 6 maart 2020). VAN DAMME, F., Drie minderjarigen in ons land kozen voor euthanasie,
https://www.demorgen.be/nieuws/drie-minderjarigen-in-ons-land-kozen-voor- euthanasie~bc8f523f/ (geraadpleegd op 25 februari 2020).
75 VAN GARDEREN,F.enCHRISTIAENS, E., Suïcide-experts bezorgd: hulp bij zelfdoding komt naar België,
https://www.demorgen.be/nieuws/suicide-experts-bezorgd-hulp-bij-zelfdoding-komt-naar- belgie~b14d82b1/ (geraadpleegd op 5 april 2020).
VAN GARDEREN, F., Moet lijdensweg korter worden voor zieke baby? Artsen vragen wettelijk kader
voor actieve levensbeëindiging bij pasgeborenen, https://leif.be/data/press-articles/De_Morgen_-
_Moet_lijdensweg_korter_worden_voor_zieke_baby_18-04-19.pdf (geraadpleegd op 8 augustus 2020).
VLAAMSE OVERHEID, Negatieve wilsverklaring, https://www.vlaanderen.be/negatieve-
wilsverklaring (geraadpleegd op 10 augustus 2020).
X, Twee gevallen van euthanasie bij minderjarigen, https://www.demorgen.be/plus/twee- gevallen-van-euthanasie-bij-minderjarigen-b-1505433001417/ (geraadpleegd op 29 januari 2020).
NEDERLAND
Wetgeving en wetgevingsdocumentatie
Wetboek van Strafrecht van 3 maart 1881, Stb. 1881, 35, 1 september 1886. Wet op de lijkbezorging van 7 maart 1991, Stb. 1991, 131, 8 mei 1991.
Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding van 12 april 2001, Stb. 2001, 194, 26 april 2001.
Memorie van toelichting van 17 augustus 1999, Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, Kamerstuk II 1998/1999, 26691, 3, 17 augustus 1999.
Verslag van 17 februari 2000, Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding,
Kamerstuk II 1999/2000, 26691, 5, 29 februari 2000.
Nota n.a.v. het verslag van 13 juli 2000, Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, Kamerstuk II 1999/2000, 26691, 6, 24 juli 2000.
Memorie van antwoord van 23 februari 2001, Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, Kamerstuk I 2000/2001, 26691, 137b, 27 februari 2001.
76
Regelgeving en gebruiken
Aanwijzing vervolgingsbeslissing levensbeëindiging niet op verzoek en late zwangerschapsafbreking van 11 september 2006, Stcrt. 2007, 46, 15 maart 2007.
Aanwijzing vervolgingsbeslissing inzake late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen van 1 december 2017, Stcrt. 2017, 69445, 1 december 2017.
Regeling beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen van 11 december 2015, Stcrt 2016, 3145, 1 februari 2016.
Regeling beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging bij pasgeborenen van 29 juni 2018, Stcrt 2018, 37242, 1 augustus 2018.
Richtlijn actieve levensbeëindiging bij pasgeborenen (Gronings Protocol) van 23 juni 2005,
Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK), www.nvk.nl.
Rechtspraak
HR 27 november 1984, ECLI:NL:PHR:1984:AC8615, NJ 1985, 106, noot VAN VEEN,T.W.
HR 21 juni 1994, ECLI:NL:PHR:1994:AD2122, Chabot-arrest, NJ 1994, 656, nootSCHALKEN,T.M.
Hof Amsterdam 11 juli 2017, ECLI:NL:GHAMS:2017:2668, JPF 2017/132, noot DE GRAAF,J.H. Rechtbank Noord-Holland (KG) 12 mei 2017, ECLI:NL:RBNHO:2017:3955, RFR 2017/122, 947.
Rechtsleer
Boeken
OOSTERHOF, S., Euthanasie bij minderjarigen: een onderzoek naar de mogelijkheden van euthanasie
bij minderjarigen onder de 12 jaar oud, onuitg. masterthesis Rechten Tilburg University, 2017,
http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=143340, 53 p.
VAN DER VELDEN,M., Een recht om euthanasie te vragen voor minderjarigen tussen één en twaalf jaar
oud?, onuitg. masterthesis Rechten Tilburg University, 2016, http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=142593, 49 p.
WEYERS, H., Euthanasie: het proces van rechtsverandering, Amsterdam, Amsterdam University
77
Bijdragen in verzamelwerken en reeksen
ALKEMA, E.A., “De Reikwijdte van fundamentele rechten – de nationale en internationale
dimensies” in Handelingen Nederlandse Juristen-Vereniging, jaargang 125, Zwolle, W.E.J. Tjeenk Willink, 1995, 1-129.
DUIJST, W.,“Commentaar op art. 2 Euthanasiewet” in ENGBERTS,D.,VAN DEN ENDE,T.,KALKMAN-
BOGERD,L. en LINDERS,J. (red.), T&C Gezondheidsrecht, Deventer, Kluwer, 2019, 2211-2238.
Bijdragen in tijdschriften
Tijdschriftartikelen
BOOD, A., “Levensbeëindiging bij pasgeborenen: uitdaging voor de centrale
deskundigencommissie”, NJB 2007/36, 2287-2295.
DE HINGH,A.,“De Levenseindekliniek en de laatstewilpil: Pleidooi voor een pas op de plaats”, NJB
2016/1279, 1838-1840.
DEN HARTOGH, G., “De rol van de zorgvuldigheidseisen betreffende het lijden in de toetsing van
euthanasie”, NJB 2019/582, 739-743.
DE KIEVIT, F., “Wie beslist? De autonomie van minderjarigen in het geven van toestemming voor
een medische behandeling”, FJR 2018/16, 66-72.
DORSCHEIDT, J., “De Dood en het Privaatrecht - Privaatrechtelijke aspecten van euthanasie en hulp bij zelfdoding”, NTBR 2013/40, 338-346.
DORSCHEIDT,J.,“Levensbeëindiging bij pasgeborenen. Recente ontwikkelingen onder de loep”, NJB
2015/1001, 1415-1423.
DORSCHEIDT,J.,“Wetgeving en praktijk van euthanasie bij minderjarigen in Nederland”, TJK 2018,
346-363.
DUIJST, W. en KRAP, T., “Lichamelijke integriteit bij leven en na de dood”, NJB 2017/774, 923-928.
HENDRIKS,A., “Recht op leven en recht op een zelfgekozen dood: een toetsing van de Nederlandse
Euthanasiewet aan het EVRM”, NTM/NJCM-bull. 2014, afl. 2, 151-181.
HEIN, I., “Wilsbekwaamheid bij kinderen ter zake euthanasie”, TJK 2018, 364-372.
78 LEGEMAATE,J.,“Rechtstekorten in het gezondheidsrecht”, TvGR 2018, afl. 3, 193-203.
MEIJER,O.A., “Wilsbekwaam maar te jong? Over euthanasie bij wilsbekwame kinderen jonger dan
twaalf jaar”, TvGR 2016, afl. 7, 466-477.
NYS, H., “De weigering van een levensverlengende behandeling door een wilsbekwame
minderjarige in het Belgisch en Nederlands gezondheidsrecht”, TJK 2017, 357-363. VINK, T., “De Coöperatie Laatste Wil. Legaal én strafbaar?”, NJB 2018/304, 423-426.
Elektronische bronnen
BEOORDELINGSCOMMISSIE LATE ZWANGERSCHAPSAFBREKING EN LEVENSBEËINDIGING BIJ PASGEBORENEN,
Nieuwsbericht Jaarverslag 2018,
https://www.lzalp.nl/actueel/nieuws/2020/febr/10/jaarverslag-2018 (geraadpleegd op 11 juli 2020).
BEOORDELINGSCOMMISSIE LATE ZWANGERSCHAPSAFBREKING EN LEVENSBEËINDIGING BIJ PASGEBORENEN,
Jaarverslag 2018,
https://www.lzalp.nl/documenten/publicaties/websitepublicaties/jaarverslagen/2018/jaarver slag-2018 (geraadpleegd op 11 juli 2020).
COÖPERATIE LAATSTE WIL, Waar staat de Coöperatie Laatste Wil voor?,
https://www.laatstewil.nu/vragen/ (geraadpleegd op 5 april 2020).
DE ROEST, M., Kan een 12-jarige beslissen over leven en dood?,
https://www.demorgen.be/nieuws/kan-een-12-jarige-beslissen-over-leven-en- dood~bf1e8ca5/ (geraadpleegd op 24 juli 2020).
NEDERLANDSE VERENIGING VOOR KINDERGENEESKUNDE (NVK), Standpunt NVK Levensbeëindiging
kinderen 1-12 jaar: een pleidooi voor onderzoek, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-
733993.pdf (geraadpleegd op 12 juli 2020).
PAAUWE, C., Meerderheid kinderartsen voor mogelijkheid euthanasie onder jonge kinderen,
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/09/28/meerderheid-kinderartsen-voor-mogelijkheid- euthanasie-onder-jonge-kinderen-a3974967 (geraadpleegd op 12 juli 2020).
VAN DE WIER, M., Een jong kind laten sterven, is dat politiek haalbaar?,
https://www.trouw.nl/zorg/een-jong-kind-laten-sterven-is-dat-politiek-haalbaar~b58d39b5/ (geraadpleegd op 6 maart 2020).
VAN DITMARS, A., Als een 8-jarige ondraaglijk lijdt, moet euthanasie dan mogelijk zijn?,
https://www.trouw.nl/religie-filosofie/als-een-8-jarige-ondraaglijk-lijdt-moet-euthanasie-dan- mogelijk-zijn~b7c24edf/ (geraadpleegd op 12 juli 2020).
79 X, Code of practice, https://www.euthanasiecommissie.nl/de- toetsingscommissies/uitspraken/brochures/brochures/code-of-practice/1/code-of-practice (geraadpleegd op 30 januari 2020).
X, David heeft nog maar een paar maanden te leven. Klasgenoten van Mavo aan Zee zamelen geld in
voor een speciale behandeling in Duitsland,
https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20190916_8004419/david-heeft-nog-maar- een-paar-maanden-te-leven-klasgenoten-van-mavo-aan-zee-zamelen-geld-in-voor-een-speciale- behandeling-in-duitsland?utm_source=google&utm_medium=organic (geraadpleegd op 24 juli 2020).