De dierentuin in Emmen stond altijd bekend onder de naam ‘Noorderdierenpark’. Niet alleen de locatie is recentelijk gewijzigd, maar ook het concept van het dierenpark heeft een volledige metamorfose ondergaan van een redelijk traditioneel park tot een zogenaamd ‘Belevenspark’. Gedurende een aantal 149 Omwille van de leesbaarheid maakt dit hoofdstuk ook gebruik van de alternatieve en gangbare
jaren van besluitvorming en bouw werd als werktitel ‘DPE Next’ gehanteerd. Na ingebruikname is de uiteindelijke benaming van het park: ‘Wildlands Adventure Zoo’. Ten tijde van de analyse150 bevond het park zich al in de exploitatiefase: het
park werd in het voorjaar van 2016 geopend en ontvangt sindsdien bezoekers.
5.2.1 BEGIN
Als startpunt voor de analyse hanteren we het jaar 2003. In dat jaar nam de gemeente het besluit tot de herinrichting van het centrum van de stad Emmen. De herontwikkeling van het centrum had als hoofddoel een economische stimulans te genereren voor Noord-Nederland in het algemeen en de gemeente Emmen in het bijzonder. De verhuizing en de bouw van het dierenpark maakten deel uit van dit veelomvattende programma, dat bekend stond onder de naam Atalanta. Bij het dierenpark werd ook een theater gerealiseerd, omdat ook het oude theater in Emmen, ‘De Muzenval’, niet meer aan de eisen van de tijd voldeed. De totale kosten van Atalanta werden eind 2011 geschat op € 468 miljoen, waarvan ruim € 200 miljoen bestemd was voor de feitelijke verhuizing van de dierentuin inclusief de bouw van het theater. De businesscase 7.0 raamde de stichtingskosten op € 204,8 miljoen. Volgens het Financieele Dagblad verleende de gemeente Emmen € 179 miljoen steun aan het dierenpark en het theater. De gemeente Emmen, de provincie Drenthe en de Rabobank, maar uiteindelijk ook opdrachtnemers Rendo en VolkerWessels, vormden essentiële schakels in de financiering. Er was daarmee sprake van een bijzonder complex geheel aan subsidies, leningen, leaseconstructies, huurovereenkomsten, pachtsommen en hypotheekvorderingen.
Aan welke persoon het initiatief toe te schrijven is, is niet eenduidig te zeggen. In ieder geval waren wethouder Arends en burgemeester Bijl al jaren betrokken bij het reilen en zeilen van het dierenpark. Met het aantreden van een nieuwe voorzitter van de raad van commissarissen (RvC), de heer Kamminga, leken de ontwikkelingen in een stroomversnelling te komen. Kamminga nam publiekelijk afstand van de keuzen uit het verleden en zette in op een nieuwe koers van het park. Een koers die in de historie al enkele keren fors was bijgesteld. Het Noorderdierenpark bestond immers al sinds 1935 en kende goede en minder goede tijden. Het park beleefde bijvoorbeeld moeilijke jaren in de oorlog, maar kwam deze periode al met al redelijk ongeschonden door. In de jaren zestig van de vorige eeuw ging het park langs de rand van een faillissement. Vervolgens 150 De gegevensverzameling vond plaats eind 2016 en is voor het laatst geactualiseerd in het najaar
van 2017.
kwam in 1970 de helft van de aandelen in bezit van de gemeente. Vanaf de jaren 70 werd het zwaar verouderde dierenpark getransformeerd tot een destijds toonaangevend dierenpark151. Het hoogtepunt werd in 1996 bereikt met een
bezoekersaantal van 1,7 miljoen. Daarmee bereikte het park ook zijn grens qua groeimogelijkheden en werden de eerste plannen voor uitbreiding gemaakt. Ook was de bedrijfsvoering toen al een ondergeschoven kindje, zo bleek uit een kritisch rapport van een extern bureau. Men dacht niet commercieel, openlijke sponsoring was uit den boze en de exploitatie van het park had onvoldoende aandacht. De aandelen van de gemeente en van de familieleden van de oorspronkelijke eigenaren werden overgedaan aan de Stichting tot Instandhouding van het Noorderdierenpark.
5.2.2 MIDDEN
Sinds 2002 is het park verdeeld over twee locaties. De uitbreiding vond plaats op de Noordbargeres, een waterwingebied. De keuze voor twee locaties bleek ongemakkelijk. De zaken gingen langzaamaan steeds slechter. In 2005 draaide het dierenpark nog break-even, maar de bezoekersaantallen liepen al geruime tijd terug met ongeveer 100.000 per jaar. Gedurende de volgende jaren liepen de verliezen derhalve steeds verder op. In 2010 bedroeg het verlies van het dierenpark € 5 miljoen euro. Om een faillissement te voorkomen werd eind 2010 een krediet van € 22 miljoen beschikbaar gesteld door de gemeente Emmen. Een analyse van UNO bedrijfsadviseurs (hierna: UNO) liet zien dat de kwaliteit van de bedrijfsvoering tamelijk desastreus was. Het park was sterk intern gericht en de kwaliteit en flexibiliteit van het personeel lieten te wensen over. Daarnaast heerste bij de werknemers geen ‘sense of urgency’. Men ging ervan uit dat de gemeente toch wel bij zou springen. Ook de kwaliteit van het managementteam werd als onvoldoende beoordeeld. De personeelskosten en de kosten voor onderhoud waren sterk gestegen, terwijl het imago van de dierentuin tanende was. Nieuwe investeringen werden niet meer gedaan.
De gemeente had in het kader van het centrumprogramma Atalanta reeds vastgesteld dat een totale verplaatsing van het huidige dierenpark naar de locatie Centrum-West/Noordbargeres noodzakelijk was. Na 2008 vorderden de plannen gestaag toen bleek dat het dierenpark in acute financiële problemen verkeerde. De in 2008 geformuleerde ambities vormden steeds het uitgangspunt voor de vormgeving en realisatie van het nieuwe ‘belevenspark’. Daarbij werden 151 Met behulp van ‘bakken overheidsgeld’, klagen critici.
vervolgens, op last van de gemeenteraad, de nodige besparingen ingeboekt en randvoorwaarden geformuleerd. In maart 2012 vond de definitieve besluitvorming in de gemeenteraad plaats (25 stemmen voor, 13 tegen), waarna de bouw in november 2013 van start ging. Het oude dierenpark in het centrum van Emmen sloot op 31 december 2015 de deuren. Bij de vaste bezoekers ging dit met nostalgische gevoelens gepaard. Zoals burgemeester Bijl het verwoordde: “Het lot van het dierenpark en de gemeente ging en gaat altijd samen.” De verhuizing van de dieren vond in januari 2016 plaats.
5.2.3 EIND
Op 18 maart 2016 werd het park officieel geopend door Koning Willem-Alexander en een week later opende het nieuwe park voor het eerst de deuren voor het publiek. Op 18 april 2016 meldde de projectdirecteur aan het college van B en W dat het park was opgeleverd en volledig in gebruik was genomen. De openstaande ‘opleverpunten’ stonden het gebruik niet in de weg en er waren afspraken gemaakt over de afronding. Wildlands stelde dat het werk van de aannemer nagenoeg was afgerond en dat de staande organisatie ‘in control’ was. Men sprak van een “prachtig eindresultaat”. De eerste reacties van bezoekers waren echter niet onverdeeld positief. Zij klaagden onder andere over het serviceniveau van de restauratieve voorzieningen en de geringe zichtbaarheid van sommige diergroepen. Niettemin verwelkomde Wildlands eind september 2016 al haar miljoenste bezoeker. Dit overtrof de verwachtingen ruimschoots. De bouw en ingebruikname van het theater, dat de entree deelt met het dierenpark, volgde in grote lijnen maar op enige afstand de tijdslijnen van het dierenpark. Op 12 maart 2016 werd het oude theater gesloten. De opening van het nieuwe Atlas theater stond gepland voor oktober 2016. Deze zou dan ook onder operationele en commerciële verantwoordelijkheid moeten vallen van het dierenpark. Op het terrein van het oude park worden villa’s gebouwd.