Kazuifel St. Bavo Haarlem: voorzijde en rugzijde Eigenaar Stichting Kathedrale Basiliek St. Bavo
Inv.nr. 5651-191
Contactpersoon A.M. Numan, Collectiebeheerder KathedraalMuseum Nieuwe Bavo Haarlem Huidige locatie Universiteit van Amsterdam, Textielatelier opleiding Conservering en Restauratie Vervaardiger onbekend
Afmetingen 104 x 68 cm (hxb)
Datering vóór 1910 (Van Roon, in: Erftemeijer et.al. 1997)
Materiaal witte damast met ingeweven bloemmotieven: ketting zijde, inslag kunstzijde (viscose)418
lichtgroenige geborduurde aurifries en kruis: katoenen keper419 voering: keper van kunstzijde (viscose)420
tussenvoering421
: naturelkleurig linnen in een platbinding422 tussenvoering achter de borduurstroken: ongebleekt katoen in een
platbinding423
borduurgarens: zijde424
donkerrood borduurgaren in de passementen: zijde425 gouddraad in passementen en borduursel
Techniek geweven, hand en machinaal genaaid, machinaal geborduurd Kleur buitenzijde crèmekleurig wit, rode voering, veelkleurig borduursel
borduurgarens:
diverse tinten rood oranje
geel
roze (2 tinten)
diverse tinten groen (tenminste 4 tinten) lichtblauw (2 tinten)
bruin (2 tinten)
418 Vastgesteld op basis van onderzoek met de stereomicroscoop Leica DME: duidelijke lengtestrepen zichtbaar, zelfde materiaal als voering. Zie hoofdstuk 3.2.
419 Vastgesteld op basis van onderzoek met de stereomicroscoop Leica DME. Zie hoofdstuk 3.2.
420 Vastgesteld op basis van onderzoek met de stereomicroscoop Leica DME en een brandtest. Zie hoofdstuk 3.2. 421 Vastgesteld op basis van onderzoek met de stereomicroscoop Leica DME. Zie hoofdstuk 3.2.
422 Vastgesteld op basis van onderzoek met de stereomicroscoop Leica DME: onmiskenbaar linnen: typische 'kruisjes'. Zie hoofdstuk 3.2.
423 Vastgesteld op basis van onderzoek met de stereomicroscoop Leica DME: onmiskenbaar katoen onder de microscoop: typische 'draaingen'. Zie hoofdstuk 3.2.
424
Vastgesteld op basis van onderzoek met de stereomicroscoop Leica DME. Zie hoofdstuk 3.2.
Opschriften
Voorzijde, op banderollen van boven naar beneden: ‘St. BAVO / St.WILLIBRODUS [sic] / St. LAURENTIUS’
Rugzijde, op banderollen van boven naar beneden: ‘St. CASPER / St. JOSEPH / St. MARTINUS’ Korte beschrijving
Kazuifel van wit damast met ingeweven bloemmotieven, rood gevoerd. Romeins model, met aan de voorzijde opgesneden armsgaten (zgn. ‘vioolkistmodel’). Aan de onderzijde afgerond, aan de voorzijde korter dan achter. Langs alle randen en zomen een passement van gouddraad en rood
borduurgaren. Over het midden van de voorzijde een opgenaaide geborduurde strook met rozenstok en lelies en banderollen met opschriften. Op de rugzijde een geborduurd rugkruis met rozenstok en lelies, centraal in een ovaalvormig medaillon Maria met twee engelen en drie banderollen met opschriften. Technische beschrijving
Kazuifel bestaat uit 3 lagen:
1. rode voering van kunstzijde (viscose) 2. tussenvoering van linnen
3. buitenzijde van witte damast Aurifriezen:
tussen het damast is over de hele lengte van voor- en rugzijde een lichtgekleurd groenig weefsel in keperbinding gezet, waarop het borduursel is aangebracht
achter de borduurstrook van keperkatoen is een katoenen tussenvoering in een vrij grove platbinding aangebracht, waarop de borduursels zijn vastgezet
langs beide zijden van de borduurstrook loopt de zelfkant van het damast de weefsels bestaan zowel voor als achter uit 1 stuk, geen naden zichtbaar Borduursels:
machinaal geborduurd met zijden borduurgaren en gouddraad
geborduurde bloemen: roos (oranje tinten), lelie (blauwe tinten), anemoon? (roze en groene tinten)
Gouddraad in borduursel:426
bestaat uit een vezelkern van lichtgeel garen met een metalen strip er omheen gewonden, opgenaaid met geel naaigaren
rond de contouren van de banderollen
rond de contouren van de bloemen en bloemknoppen
rond de (acanthusachtige) bladeren in het onderste deel van het borduursel Passementen:427
rondom langs alle buitenranden opgenaaid (langs de zijranden en halsranden) en langs beide zijden van de borduurstroken
bestaan uit in patroon gelegd gouddraad van metalen strips rond een gele vezelkern, opgenaaid met geel en rood garen
hoewel van precies dezelfde constructie en materiaal, is het patroon van de passementen langs de borduurrand iets anders en breder dan de passementen langs de buitenranden
de passementen zijn rondom, samen met het damast en de tussenvoeringen, in één keer machinaal doorgestikt
de passementen langs de borduurstrook zijn met 2 machinale naden vastgezet, waarbij de keperkatoen, de katoenen tussenvoering, de linnen tussenvoering en het damast zijn vastgenaaid
Opgenaaid ovaalvormig medaillon met Maria: medaillon van een goudkleurig weefsel
rond het medaillon een opgenaaid passement van gouddraad, rood en geel borduurgaren geborduurde Mariafiguur met geborduurde halo van gouddraad, wit onderkleed en geelgroene
mantel, afgezet met goudborduursel langs de randen links en rechts van Maria 2 geborduurde engeltjes rond Maria 10 geborduurde sterren van rood garen
426
Bekeken onder de stereomicroscoop met opvallend licht Carl Zeiss OPMI 9-FC vergroting 20x. 427 Bekeken onder de stereomicroscoop met opvallend licht Carl Zeiss OPMI 9-FC vergroting 20x.
Voering:
met een ingeslagen zoompje overhands vastgenaaid Context
Voor zover bekend maakt het kazuifel geen onderdeel uit van een stel428 Conditie
Het kazuifel heeft tussen 2009 en 2013 tijdens de restauratie van de Sint Bavo in Haarlem opgevouwen op zolder gelegen en is door lekkage nat geworden. Resultaat: uitgelopen rode kleurstoffen en rode vlekken, schimmelvorming (zgn. ‘weer’) en vastgeplakte restjes vloeipapier. Algemeen
afgezien van de kleuruitloop en schimmel is de algehele conditie nog vrij goed: de weefsels zijn in goede staat, de naden zijn nog zeer sterk429
Voorzijde Vouwen:
horizontaal over het midden naar binnen gevouwen, net boven tekst Willibrodus (het kazuifel valt automatisch weer in deze vouw wanneer het wordt dubbel geslagen)
2 verticale vouwen links en rechts van borduurrand (deze vouwen zijn vager, op deze lijnen is het kazuifel niet te vouwen; zijn meer kreukels dan echte vouwen)
Schimmel: zwarte spikkeltjes, ‘weer’ en geel/zwarte verkleuringen (vlekken) (zie Bijlage III 'Schimmelkaart'):
spiegelbeeldig, a.g.v. dubbelvouwen:
-in de afdruk van het passement linksonder en in het borduursel links onder (rond 'Laurentius') -links boven rond passement langs voering (in en buiten het borduursel)
spiegelbeeldig, a.g.v. dubbel liggen: -rechtsonder, links naast afdruk -links naast arsmgat
in de voering links middenonder (zwarte puntjes) in de voering boven de halslijn (zwarte puntjes) vlekken in voering midden onder borduurstrook Papierresten: links onderin in de borduurstrook:
onder tekst Bavo onder tekst Willibrodus Rode afdrukken:
links en rechts onderaan: afdrukken van de voering + de passementen langs de armsgaten, a.g.v. dubbelvouwen
langs de geborduurde strook: afdrukken van de passementen langs de geborduurde strook, a.g.v. enigszins scheef dubbel liggen
schouders: afdrukken van de passementen langs de zoom van de onderzijde
rechtsboven vage afdruk van de voering (bij het dubbel liggen is hier geen direct contact met de voering, dus dit is een afdruk van de afdruk rechtsonder)
linksboven heel vage afdruk van de voering (minder erg dan rechts)
roze zweem in het damast op sommige plaatsen, bijvoorbeeld rechtsonder (tussen afdruk van armsgat en borduursel): is waarschijnlijk afkomstig uit de voering erachter en door de linnen tussenvoering heen naar de voorzijde gemigreerd
Overige kleuruitloop:
geborduurde contourrandjes rond de banderollen:uitloop m.n. binnen de banderollen, op enkele plekken naar buiten de banderollen gelopen: bijv. bij Willibrodus (linksonder en rechtsboven)
deze contourrandjes hebben afdrukken gegeven bij het dubbel liggen (bijvvorbeeld boven St. Bavo)
428 Informatie uit een persoonlijke e-mail van de heer Numan aan de auteur, d.d. 12 maart 2015. 429
Voor het loshalen van een deel van de voering moesten zowel in de handmatig vastgezette voering als in de machinale naden, moesten de steekjes stuk voor stuk losgeknipt worden, doordat de naden nog zo sterk waren.
geel borduurgaren uit de passementen heeft ook afdrukken gegeven verder geen kleuruitloop van de borduurgarens
Rugzijde Vouwen
dwars over het midden (horizontaal), naar buiten gevouwen (spiegelbeeldig van voorzijde) links en rechts van borduurrand
schouder links: kreukel (van het liggen daarop, daar valt hij automatisch in) Verkleuringen a.g.v. schimmel (zie Bijlage III 'Schimmelkaart'):
rechts en links van borduurrand onder (2 links, 2 rechts) en 1 in het borduursel zelf (boven Joseph)
links boven (links van kruisarm) gele vlekken rechtsboven (boven kruisarm) vage groenige vlek
bovenin kruis grijzig/gelig verkleurd (boven + rechts en links van medaillon) Zwarte puntjes, ‘weer’ a.g.v. schimmel (zie Bijlage III 'Schimmelkaart'):
m.n. rechtsboven langs borduurrand (buitenzijde, op het damast langs passement) linksboven in hoek kruisarm (beetje minder dan rechts)
in borduurstrook onder Caspar in medaillon Maria, onderin wolken
Papierresten: dit zit vooral op de plaatsen waar zich de ergste schimmelplekken voordoen: m.n. in borduursel, ook in Mariafiguur
links en rechts van medaillon rond Joseph en Martinus
ook een beetje in de ernstig verkleurde vlekken in het damast (4 vlekken rechts en links onderin)
Losse gouddraden in het borduursel:
middenonder, in de bloem links boven 'Martinus'
in de acanthusachtige bladeren helemaal onderin het borduursel Kleuruitloop:
geen direct afdrukken van voering en passementen (deze zijde lag aan de buitenzijde, dus er was geen direct contact met voering en passementen)
enige direct afdruk van een passement: in de kreukel in de schouder linksboven
grote roze vlek linksonder en vage roze vlek rechtsonder, waarschijnlijk afkomstig uit de voering er achter, door de linnen tussenvoering heen naar de voorzijde gemigreerd
borduurgarens: om alle borduursels zit een ‘halo’ van uitgelopen rode kleur, afkomstig uit de contourgarens in een hele donkerrode kleur die rond bijna alle planten en bloemenmotieven zit; door dit doorbloeden zijn de oorspronkelijke kleuren van de verschillende motieven niet meer zichtbaar
rood borduurgaren van de initialen van de teksten lichtroze borduurgaren in de engel links van Maria
opvallend: totaal niet bloedend zijn de rode sterren rond Maria Passementen
langs de buitenranden geoxideerd (zwart geworden) langs de borduurrand iets minder geoxideerd Tussenvoering
veel schimmel, 'weer'
het linnen is voor een deel vastgeplakt aan de voering
het linnen van de tussenvoering is vrijwel over het gehele oppervlak rood gekleurd door uitloop uit de voering
de linnen tussenvoering heeft zo een groot deel van de rode kleuruitloop van de voering opgevangen, waardoor het niet geheel is doorgebloed naar de voorzijde van het witte damast
Voering
In opvallend goede conditie, m.u.v. wat donkere vlekken:
voorzijde: m.n. over het midden van boven naar beneden grotere donkere vlekken + kleine donkere vlekjes
rugzijde: idem (m.n. over het midden van boven naar beneden)
ondanks de enorme kleuruitloop in bijvoorbeeld de linnen tussenvoering, is er geen enkel kleurverlies zichtbaar in de voering
Eerdere reparaties, restauraties
geen veranderingen, reparaties of restauraties geconstateerd
Monsters kleuruitloop
K.1. Rode voering (afdrukken)
K.2. Donkerrood garen in de passementen langs randen en zomen (afdrukken)
K.3. Rood borduurgaren gebruikt als contourdraad in de banderollen (migratie)
K.4. Rood borduurgaren in de initialen van de teksten (alleen op rugzijde uitgelopen) DIT MONSTER IS KOMEN TE VERVALLEN430
K.5. Donkerrood borduurgaren gebruikt als contourdraad in plant- en bloemmotieven uit de voorzijde (niet uitgelopen)
K.6. Donkerrood borduurgaren gebruikt als contourdraad in plant- en bloemmotieven uit de rugzijde (uitgelopen)
(geen monster) Geel borduurgaren in de passementen Literatuur,
referenties:
-Erftemeijer, Antoon, Arjen Looijenga, Marike van Roon, Getooid als een bruid. De nieuwe Sint-Bavokathedraal te Haarlem, Haarlem 1997
-Roon, Marike van, Goud, zilver & zijde. Katholiek textiel in Nederland, 1830– 1965, Zutphen 2010
-Blokhuis, M. (inv. en red.), Inventaris van het kunst- en cultuurbezit van de Kathedrale Basiliek St. Bavo te Haarlem, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland (SKKN), Utrecht 2010
N.B. termen links en rechts zijn telkens vanuit de beschouwer gezien.
430
Vanuit kostenoogpunt moest het aantal monsters beperkt worden en is dit monster uiteindelijk niet meegenomen in de analyse
Bijlage II Beschrijving vaandels Parochie Sint Jans Geboorte, Hoogwoud