Zowel de passieven als de doe-het-zelvers maken geen gebruik van advies en bijstand van deskundigen. Het is de vraag waarom ze dat niet hebben gedaan. Allereerst blijkt uit de eerste twee kolommen van tabel 4.9 dat zo’n 10% van de passieven en doe-het-zelvers pogingen heeft ondernomen om van deskundigen advies of hulp te krijgen, zonder dat een daadwerkelijk contact tot stand is gekomen. Voorts heeft zo’n 25 à 30% wel overwogen om deskun-dig advies in te winnen, maar vervolgens niet de stap genomen om met de desbetreffende persoon of organisatie contact te zoeken.
Wanneer we bekijken hoe de pogingen en overwegingen zijn verdeeld over de vele instanties die zich, al dan niet als hoofdtaak, bezighouden met het verlenen van advies en bijstand bij (potentieel) juridische problemen, dan zijn er geen adressen die opvallend vaak voorkomen in vergelijking met de verdeling van tabel 4.3.42Ter wille van de overzichtelijkheid hebben we de oorspronkelijke lijst van 23 personen en organisaties geclusterd en ons in Tabel 4.8: Redenen die passieven geven om geen actie te ondernemen
% van aantal betrokkenen (N=158) dat deze reden noemta
Het probleem heeft zichzelf opgelost 43,0
Weet niet wat ik nog kan doen 6,3
Weet niet hoe ik dat aan moet pakken 3,2
Er kan niets meer aan gedaan worden 17,1
Wacht liever af wat er gaat gebeuren 1,9
Het is niet de moeite waard om door te gaan 16,5
Heb genoeg van de hele zaak 19,0
Het kost te veel tijd en moeite 8,9
Het kost te veel geld 1,9
Wil geen slepende procedure 4,4
Wil relatie met andere partij niet schaden 8,2
Eerdere slechte ervaringen 3,2
Iets anders, namelijk … 18,4
a Meerdere antwoorden mogelijk.
42 Bij de analyse is gebleken dat de formulering van de enquêtevragen wat betreft het eerste deel van
tabel 4.9 voor een aantal respondenten problematisch is geweest. Met name de voorwaarde ‘ondanks een of meer pogingen’ is niet altijd op zijn juiste waarde geschat. De antwoorden zijn zo goed mogelijk gecorrigeerd. Enige voorzichtigheid is echter op zijn plaats bij de interpretatie van de resultaten.
tabel 4.9 in het bijzonder gericht op een aantal kernadressen voor meer specifiek juridische hulp bij geschiloplossing, te weten
1 Sociaal raadsman- of vrouw 3 Bureau Rechtshulp
4 Wets- of rechtswinkel 5 Vakbond, beroepsvereniging
6/7/8 Consumentenorganisaties (ANWB, Consumentenbond, VEH) 9 Rechtskundig adviseur / adviesbureau
10 Rechtsbijstandverzekering 15 Advocaat
20 Politie
De redenen die worden genoemd waarom uiteindelijk geen contact met deskundigen is gezocht of totstandgekomen, hebben in de grote meerder-heid van de gevallen betrekking op de aard en voortgang van het probleem: men dacht dat er niets aan het probleem gedaan kon worden of dat men beter nog even af kon wachten, men kon het probleem zelf oplossen, men wilde geen slepende procedure of men wilde de relatie met de andere partij niet schaden. Slechts in een absoluut en relatief gering aantal gevallen is sprake van slechte bereikbaarheid, onvoldoende beschikbaarheid, twijfel over de kwaliteit van het advies of eerdere slechte ervaringen.
Iets vaker, maar nog altijd in relatief bescheiden mate, worden redenen genoemd als ‘wist niet hoe het aan te pakken’, ‘dacht dat de persoon/ organisatie niet kon/zou helpen’, ‘voelt zich niet thuis in die wereld’ en ‘dacht dat het teveel moeite of geld zou kosten’. Deze redenen zijn minder eenduidig te plaatsen. Maar het feit dat ze de respondenten er niet toe hebben gebracht om zich frequent(er) te beklagen over de bereikbaarheid, de beschikbaarheid en de kwaliteit van de hulp, suggereert dat er in deze gevallen toch eerder sprake is van tekortschietende vaardigheden aan de kant van de rechtshulpzoekende dan van daadwerkelijke barrières, toe te schrijven aan een inadequaat functioneren van de rechtshulpverlening. Al met al concluderen we dan ook dat de redenen waarom geen contact met de rechtshulpverlening is gezocht of totstandgekomen, slechts in betrekkelijk geringe mate zijn terug te voeren op het functioneren van de instanties zelf.
Ook aan de rechtshulpgebruikers is gevraagd of ze, naast de contacten die ze wél hebben gehad, hebben geprobeerd of overwogen om op andere adressen advies of hulp te krijgen. Ter vergelijking zijn de reacties in de derde kolom van tabel 4.9 opgenomen.
Interessant is dat de passieven en doe-het-zelvers zeker niet vaker – zonder gevolg – hebben geprobeerd of overwogen om advies te krijgen, integendeel. En wanneer er redenen worden opgevoerd die in relatie staan tot het func-tioneren van de instanties zelf, gebeurt ook dat niet vaker door passieven en doe-het-zelvers dan door rechtshulpgebruikers.
Tabel 4.9: Mogelijke barrières voor passieven en doe-het-zelvers die advies overwegen of proberen in te winnen (aantallen)
Passieven Doe-het- Rechtshulp-zelvers gebruikers
N=176 N=866 N=869
A. Heeft wel gepoogd om advies of hulp 22 75 100
te krijgen, maar dat heeft niet geleid tot daadwerkelijk contact
Aantal pogingena 23 82 111
waarvan met:
– Sociaal raadsman of –vrouw 0 5 3
– Bureau Rechtshulp 3 5 8
– Wets- of rechtswinkel 1 4 5
– Vakbond, beroepsvereniging 2 4 11
– Consumentenorganisatie (ANWB, C.bond, VEH) 1 2 4
– Rechtskundig adviseur/adviesbureau 0 1 3
– Rechtsbijstandverzekering 1 0 4
– Advocaat 0 1 6
– Politie 0 3 8
Aantal genoemde redenen waarom geen contact, 27 87 111
ondanks pogingenawaarvan:
– Slechte bereikbaarheid 2 11 22
– Geen beschikbare persoon/organisatie in de buurt 6 7 10
– Wist niet hoe het aan te pakken 3 15 17
B. Heeft wel overwogen om advies of hulp te 44 256 284
vragen, maar geen contact gezocht
Aantal overwogen personen/organisatiesa 64 346 385
waarvan:
– Sociaal raadsman of –vrouw 2 12 15
– Bureau Rechtshulp 5 36 48
– Wets- of rechtswinkel 6 31 30
– Vakbond, beroepsvereniging 7 46 31
– Consumentenorganisatie (ANWB, C.bond, VEH) 8 56 40
– Rechtskundig adviseur/adviesbureau 0 14 18
– Rechtsbijstandverzekering 6 28 27
– Advocaat 3 17 44
– Politie 3 18 19
Aantal genoemde redenen waarom geen contact 99 490 540
gezocht, ondanks overwegenawaarvan:
– Slechte bereikbaarheid 3 6 9
– Geen beschikbare persoon/organisatie in de buurt 3 3 7
– Wist niet hoe het aan te pakken 7 30 27
– Dacht dat persoon/organisatie niet kon/zou helpen 4 22 37
– Twijfelde over kwaliteit advies 1 10 14
– Eerdere slechte ervaringen 4 8 14
– Voelt zich niet thuis in die wereld 5 12 24
– Dacht dat het teveel tijd en moeite zou kosten 8 22 33
– Dacht dat het teveel geld zou kosten 6 20 46
Verder blijken bepaalde redenen waarom geen contact tot stand is gekomen, niet toe te schrijven zijn aan bepaalde organisaties.
Tabel 4.10 heeft betrekking op degenen die in het geheel geen deskundige bijstand hebben gezocht of overwogen. Interessant is dat de groepen passie-ven en doe-het-zelvers daarbij in relatieve aantallen vrijwel gelijk opgaan: 66,5 om 64,3%.
We stellen vast dat de verdeling van de redenen waarom geen contact is gezocht of overwogen, nagenoeg parallel verloopt aan die in tabel 4.9. Dat wil zeggen dat de redenen die zijn gelegen in functioneren van de instanties zelf, wederom duidelijk in de minderheid zijn. In grote meerderheid hebben de genoemde redenen te maken met de aard en voortgang van het probleem. Wel is er daarbinnen een accentverschil waarneembaar: duidelijk vaker wordt nu als reden opgegeven dat men het probleem zelf kon oplossen, duidelijk minder vaak wordt genoemd dat men dacht beter af te kunnen wachten. Ook zijn de verschillen tussen passieven en doe-het-zelvers nu tot op zekere hoogte significant. Passieven geven relatief wat vaker dan doe-het-zelvers als reden dat niemand hen kon helpen, dat ze niet wisten hoe ze het moesten aanpakken, dat ze zich in die wereld niet thuisvoelden, en dat ze opzagen tegen de tijd en moeite. Daarentegen dachten ze relatief wat minder vaak dat ze het probleem zelf konden oplossen.
Als samenvatting van de bevindingen in deze paragraaf kan worden vastge-steld dat er weinig of geen aanwijzingen zijn voor substantiële barrières in de toegang tot rechtshulp.43En voor zover er al toegangsbarrières zouden Tabel 4.10: Barrières voor passieven en doe-het-zelvers die geen advies
overwegen of proberen in te winnen (aantallen)
Passieven Doe-het-zelvers
N=117 N=557
Aantal genoemde redenen waarom zelfs 223 909
geen contact is overwogena waarvan:
- Slechte bereikbaarheid 1 7
- Geen beschikbare persoon/organisatie in de buurt 3 10
- Wist niet hoe het aan te pakken 16 42
- Dacht dat niemand kon/zou helpen 18 50
- Twijfelde over kwaliteit advies 3 9
- Eerdere slechte ervaringen 3 7
- Voel me niet thuis in die wereld 14 30
- Dacht dat het teveel tijd en moeite zou kosten 18 33
- Dacht dat het teveel geld zou kosten 4 13
a Meerdere antwoorden mogelijk.
43 Daaraan kan nog worden toegevoegd dat in de diepte-interviews in het kader van het onderhavige
onder-zoek de ondervraagden behoorlijk tot goed op de hoogte bleken te zijn van het totale palet aan rechtshulp-verlenende instanties. Ze meldden bijna allemaal dat het eenvoudig is om de juiste hulp te vinden,
bestaan, tonen de ervaringen van de rechtshulpgebruikers, die er ten minste even vaak tegen aangelopen zijn, dat deze barrières heel wel kunnen worden overwonnen of omzeild door elders aan te kloppen. Wel lijkt het – in bescheiden mate – voor te komen dat tekortschietende vaardigheden en/of onjuiste percepties aan de kant van de rechtzoekende in de weg staan aan het zoeken en totstandbrengen van contact met deskundigen.