Quickscan invoering diftar
in gemeente Haarlemmermeer
Zeist, februari 2008 De Jonge MilieuAdvies Utrechtseweg 9 3704 HA ZEIST
T. 030 6991599 F. 030 6990414
E. info@dejongemilieuadvies.nl W. www.dejongemilieuadvies.nl
INHOUDSOPGAVE
1. Aanleiding ... 4
2. Waarom Diftar? ... 5
2.1 Redenen en algemene doelstellingen... 5
2.2 Collectieve of individuele heffing ... 5
2.3 Diftarvormen in Nederland ... 6
2.3.1 Differentiatie op basis van het aantal personen per huishouden ... 7
2.3.2 Volume, grootte van de container ... 7
2.3.3 Dure zak of koopzak ... 8
2.3.4 Diftar met minicontainers op basis van frequentie... 8
2.3.5 Diftar met minicontainers op basis van volume/frequentie ... 9
2.3.6 Diftar met minicontainers op basis van gewicht ... 9
2.3.7 Diftar met minicontainers op basis van gewicht/frequentie... 9
2.4 Samenvattend ...10
3 Ervaringen met diftar in Nederland ...10
3.1 Algemene ervaringen ...10
3.2 Milieuwinst op landelijk niveau ...11
3.3 Hoogte van de afvalstoffenheffing ...12
3.4 Ontwijkgedrag en zwerfafval...12
4. Diftar in gemeente Haarlemmermeer ...14
4.1 Afvalscheiding en preventie ...14
4.2 Huidige inzamelmiddelen en inzamelmaterieel ...17
4.3 Managementinformatie ...19
4.4 Organisatie invoering diftar ...19
5. Overzicht kosten en baten invoering diftar...20
5.1 Kostenoverzicht ...20
5.2 Baten invoering diftar ...21
6. Ondergrondse containers...23
7. Samenvattend en concluderend...25
Bijlage 1 Diftar ervaringen gemeente Apeldoorn, Zutphen en Veghel...27
Bijlage 2 Samenstelling restafval Haarlemmermeer (in gewichts %)...32
Bijlage 3 Kostenuitgangspunten...33
Bijlage 4 Kostenposten invoering diftar gemeente Haarlemmermeer ...35
Bijlage 5 Organisatie invoering diftar...36
Bijlage 6 Benodigde aantal ondergrondse containers ...39
Bijlage 7 Kostenposten ondergrondse containers bij invoering diftar gemeente Haarlemmermeer ...41
1. Aanleiding
In het Collegeprogramma 2006-2010 van gemeente Haarlemmermeer is opgenomen dat de invoering van een systeem van een meer gedifferentieerd tarief voor huishoudelijk afval onderzocht dient te worden. Achterliggende gedachte hierbij is dat hiermee zowel de portemonnee van de burger als het milieu wordt gespaard. Ten behoeve van besluitvorming over de gewenste invulling van een meer gedifferentieerd tarief voor huishoudelijk afval is besloten om een zogenaamde quickscan uit te voeren. In deze quickscan worden de huidige kosten, inzamelresultaten en dergelijke vergeleken met de te verwachten resultaten na invoering van een meer gedifferentieerd tarief in gemeente Haarlemmermeer. De te verwachten resultaten worden uitgedrukt in milieurendement en kosten.
De quickscan geeft op hoofdlijnen informatie over milieurendement, kosten, opbrengsten en bijkomende aspecten om een beslissing te nemen over het al dan niet starten van de voorbereidingen ten behoeve van de invoering van diftar. De resultaten van deze voorbereidingen worden vervolgens opgenomen in een zogenaamd “implementatieplan”
en bieden de gemeente gedetailleerde informatie om een definitief go/no-go besluit te nemen. Met deze quickscan wordt gemeente Haarlemmermeer dus de mogelijkheid geboden te bepalen in hoeverre het zinvol is verder te gaan met de voorbereidingen.
In opdracht van inzamelbedrijf De Meerlanden is onderhavige quickscan diftar door De Jonge MilieuAdvies ten behoeve van gemeente Haarlemmermeer uitgevoerd.
2. Waarom Diftar?
2.1 Redenen en algemene doelstellingen
Met de invoering van diftar wordt een directe relatie gelegd tussen de hoogte van de afvalstoffenheffing en het afvalgedrag van een individueel huishouden. Een huishouden dat als gevolg van goed scheidingsgedrag relatief weinig afval aanbiedt, betaalt zodoende een lagere afvalstoffenheffing dan een huishouden dat weinig aan afvalscheiding doet en daardoor relatief veel afval aanbiedt. Met andere woorden: de kosten voor het inzamelen en verwerken van huishoudelijk afval worden naar rato van het afvalaanbod doorberekend en zo leidt diftar tot een individuele afvalstoffenheffing.
In een onderzoek uitgevoerd in opdracht van het ministerie van VROM in 2004, wordt diftar genoemd als één van de meest succesvolle vormen van vergroening van het belastingstelsel op decentraal niveau.1 In het rapport wordt de invoering van diftar zonder voorbehoud aanbevolen. Inmiddels heeft zo’n 30 procent van alle gemeenten in Nederland een vorm van diftar geïntroduceerd.
Met de invoering van diftar worden onder andere de volgende doelen nagestreefd:
• Stimuleren van de gescheiden inzameling;
• Terugdringen van de hoeveelheid afval/stimuleren preventie zoals het veranderen van het
aankoopgedrag van de burger;
• Belonen van goed scheidingsgedrag/ bestraffen van slecht scheidingsgedrag (‘de vervuiler betaalt’);
• Vergroening van het belastingstelsel;
• Kostenbeheersing;
• Optimalisatie van de afvalinzameling.
2.2 Collectieve of individuele heffing
De invoering van diftar is veelal een politiek besluit waarbij een keuze wordt gemaakt tussen enerzijds het collectief dragen van de kosten voor de inzameling en verwerking van afval en anderzijds een individuele afvalstoffenheffing die wordt gezien als een uitvloeisel van het principe ‘de vervuiler betaalt’.
1 ‘Vergroening van het fiscale en financiële stelsel, mogelijkheden voor gemeenten en provincies’, M.J. Blom, et al, CE, Delft, 2004.
het verbeteren van afval- scheiding en afvalpreventie oftewel een verbetering van
het milieurendement het bereiken van een rechtvaardiger verdeling
van de kosten
De collectiviteitsgedachte wordt in de meest zuivere vorm nog in zo’n 17 procent van de gemeenten toegepast. Dat wil zeggen dat in deze gemeenten een omslagheffing wordt gehanteerd waarbij ieder huishouden dezelfde afvalstoffenheffing betaalt. Onder invloed van de discussie over het toepassen van het principe ‘de vervuiler betaalt’, hanteert 31 procent van de gemeenten in Nederland inmiddels een individuele heffing.2,3,4
Een groot aantal gemeenten, circa 50 procent, hanteert nog een tussenvorm van de collectiviteitsgedachte en het principe ‘de vervuiler betaalt’. Zij maken voor het vaststellen van de hoogte van de afvalstoffenheffing onderscheid naar éénpersoons- en meerpersoonshuishoudens. Bij deze heffingsvorm wordt impliciet verondersteld dat een meerpersoonshuishouden meer afval aanlevert dan een eenpersoonshuishouden.5
2.3 Diftarvormen in Nederland
Als tariefdifferentiatie op basis van aantal personen per huishouden wordt meegerekend als vorm van diftar, dan wordt in ruim 75 procent van de gemeenten in Nederland een bepaalde vorm van tariefdifferentiatie gehanteerd. De mate waarin de diverse diftarvormen bijdragen aan het verbeteren van afvalscheiding en –preventie verschilt. In de volgende paragraaf worden alle in Nederland voorkomende diftarvormen kort besproken.
De in Nederland te onderscheiden diftarvormen zijn:6 1. Aantal personen per huishouden
2. Volume, grootte van de container 3. Frequentie
4. Volume/frequentie 5. Dure zak of koopzak 6. Gewicht
7. Gewicht/frequentie
Randvoorwaarde bij de invoering van diftar is vanzelfsprekend dat voldaan blijft worden aan de steeds strenger wordende ARBO-eisen die gelden voor het inzamelpersoneel bij
2 Diftar op basis van huishoudgrootte wordt niet meegeteld als diftarvorm.
3 Coelo, atlas van de lokale lasten 2006.
4 Senternovem, afvalstoffenheffingen 2006.
5 Uit onderzoek is bekend dat het afvalaanbod niet per definitie direct afhankelijk is van het aantal personen per huishouden. Gebleken is bijvoorbeeld dat milieubewuste meerpersoonshuishoudens (veel) minder afval kunnen produceren dan niet milieubewuste eenpersoonshuishoudens.
6 Opgenomen in volgorde van toenemende bijdrage aan scheiding en preventie.
Figuur 1: Kwalitatief overzicht afvalaanbod
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
1 2 3 4 5 6 7 8
Afvalaanbod
Aantal personen Diftar o.b.v. volume C ontainermanagement
de inzameling met behulp van zakken en minicontainers. Voor de inzameling met behulp van deze inzamelmiddelen is de zogenaamde P-90 norm van kracht.7
2.3.1 Differentiatie op basis van het aantal personen per huishouden
Deze diftarvorm komt niet tegemoet aan het principe ‘de vervuiler betaalt’. Bovendien gaat van dit systeem geen enkele prikkel uit tot preventie of afvalscheiding. Elk huishouden betaalt immers een van tevoren vastgesteld bedrag, ongeacht het afvalaanbod.
2.3.2 Volume, grootte van de container
Diftar op basis van het beschikbaar gestelde volume van de container stimuleert de burger niet permanent tot preventie en afvalscheiding. Het betreft een eenmalige prikkel die na keuze van het containervolume is uitgewerkt. Het vol en vaak aanbieden van de container kost de burger immers geen extra
geld. Indien geen sluitende containerregistratie en controle wordt ingevoerd is het systeem bovendien niet waterdicht. Voor een adequate registratie van het volume en aantal containers per aansluiting is de invoering van een containermanagementsysteem noodzakelijk.8
Na invoering van diftar op basis van volume zal een aantal inwoners overstappen van een grote naar een kleine minicontainer, waardoor het afvalaanbod licht daalt. Uit ervaring in andere gemeenten blijkt echter dat na een gewenningsfase het afvalaanbod weer toeneemt tot het oude niveau, zie figuur 1. In gemeenten waar na invoering van diftar op basis van volume het afvalaanbod blijvend gedaald is, is gelijktijdig een containermanagementsysteem ingevoerd. In figuur 1 worden de gevolgen op het afvalaanbod van diftar op basis van volume en na invoering van een
7 De P-90 norm geeft aan hoeveel uren, kilogrammen en minicontainers (colli’s) gedurende een achturige werkdag door een belader mogen worden verzet. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar de leeftijd van de belader.
8 Containermanagement betreft het beheer van geregistreerde minicontainers voorzien van identificatiemiddelen, inclusief het actueel houden van het digitale containerbestand van bij huishoudens in gebruik zijnde minicontainers.
containermanagementsysteem ten opzichte van diftar op basis van aantal personen per huishouden inzichtelijk gemaakt. Te zien is dat het afvalaanbod bij de diftarvorm “aantal personen”, blijft stijgen. De invoering van containermanagement zorgt, evenals de invoering van diftar op basis van volume voor een daling van het afvalaanbod. Bij de invoering van containermanagement is deze daling blijvend, terwijl het afvalaanbod bij diftar op basis van volume, zonder containermanagementsysteem, al snel weer op de oorspronkelijke stijgende lijn zit. Diftar op basis van volume wordt momenteel in gemeente Haarlemmermeer gehanteerd.
2.3.3 Dure zak of koopzak
Met de dure zak of koopzak worden qua milieurendement goede resultaten behaald.9 Daarbij is deze diftarvorm relatief eenvoudig in te voeren. Zoals eerder aangegeven wordt de maximaal toelaatbare belasting van een belader gelimiteerd door de P-90 norm. Voor inzameling met behulp van vuilniszakken is de normering strenger dan voor inzameling met behulp van minicontainers, waardoor de kosten voor de inzameling met behulp van zakken onevenredig hoog zijn ten opzichte van inzameling met behulp van minicontainers. Een vuilniszak past qua inzamelingsystematiek dan ook niet meer binnen de steeds strenger wordende ARBO-eisen.10 Een kleinschalige invoering van de dure zak of koopzak bijvoorbeeld bij enkele appartementencomplexen geeft geen problemen met de P-90 norm. Grootschalige invoering van diftar op basis van ‘dure zak’ wordt niet haalbaar geacht voor de gehele gemeente Haarlemmermeer.
2.3.4 Diftar met minicontainers op basis van frequentie
Bij dit systeem wordt de hoogte van de afvalstoffenheffing bepaald door het aantal keer dat de minicontainer ter inzameling wordt aangeboden. Bij een frequentiesysteem is één volume container in gebruik zodat ieder huishouden per aanbieding dezelfde hoeveelheid afval kwijt kan. Bij een frequentiesysteem ervaart de burger bij iedere aanbieding een financiële prikkel. Hierdoor zullen burgers proberen de container zo min mogelijk aan te bieden. Huishoudens maken hierbij steeds de afweging of het resterende volume voldoende is tot de volgende inzamelbeurt.
9 Vergelijkbaar met diftar op basis van gewicht.
10 Ook het feit dat zakken kunnen scheuren danwel eenvoudig kapot gemaakt kunnen worden door huisdieren of vogels waardoor afval op straat komt draagt niet bij aan een voorkeur voor dit inzamelmiddel.
2.3.5 Diftar met minicontainers op basis van volume/frequentie
Bij diftar op basis van volume/frequentie wordt de hoogte van de afvalstoffenheffing bepaald door het volume van de minicontainer dat bij een huishouden in gebruik is in combinatie met het aantal keren dat de minicontainer aan de inzameldienst wordt aangeboden.
Een huishouden kan, binnen door de gemeente aangegeven grenzen, het volume van de eigen gft- en restafvalcontainers bepalen. Dit houdt in dat de gemeente een voorraad van verschillende volumen minicontainers moet aanhouden, zodat inwoners eventueel op nader af te spreken tijden van volume kunnen wisselen. De minicontainers worden vervolgens naar behoefte aangeboden aan de inzamelaar. Door zoveel mogelijk fracties gescheiden van het restafval te houden wordt het afvalvolume en daardoor ook de aanbiedfrequentie zo laag mogelijk gehouden. Zo heeft een huishouden invloed op de kosten en worden afvalscheiding en -preventie gestimuleerd. Tegelijkertijd wordt ook een rechtvaardigere kostenverdeling bereikt.
Het verschil met diftar op basis van frequentie is dat bij een volume/frequentie systeem de burger zelf een afweging maakt welk volume container het meest geschikt is voor zijn afvalgedrag. Door afvalscheiding en –preventie van met name het volumineuze afval als kunststoffen kan worden volstaan met een kleinere, goedkopere container.
2.3.6 Diftar met minicontainers op basis van gewicht
Bij tariefdifferentiatie op basis van gewicht worden de kosten van het inzamelen en verwerken van huishoudelijk gft- en restafval verrekend op basis van het aangeleverde gewicht van de afvalstoffen. Dit systeem heeft een direct verband met de kosten voor verwerking van het afval. De composteer- en verwerkingstarieven van de afvalverwerker worden immers ook bepaald aan de hand van het aangeleverde gewicht.
De minicontainers worden vóór en na lediging gewogen. Het verschil van deze twee wegingen, het nettogewicht, wordt geregistreerd en is de basis voor de afrekening. Van tariefdifferentiatie op basis van gewicht gaat een duidelijke stimulans uit tot afvalreductie en verbeterde afvalscheiding. Met name de zware afvalstromen zoals papier, glas, textiel, puin en hout worden beter gescheiden gehouden. Met deze diftarvorm wordt een eenduidige en rechtvaardige verdeling van de kosten bereikt.
2.3.7 Diftar met minicontainers op basis van gewicht/frequentie
Bij tariefdifferentiatie op basis van gewicht/frequentie betaalt een huishouden per kilogram afval en per aanbieding van de minicontainer. Zo worden de kosten voor het verwerken en inzamelen van het afval direct doorberekend aan de inwoners.
De financiële prikkel voor het gewicht zorgt ervoor dat inwoners zich bewust zijn van de hoeveelheid afval die zij aanbieden en daarmee van hun scheidingsgedrag. Ook bij deze diftarvariant worden met name de zware afvalstromen beter gescheiden gehouden. De frequentieprikkel zorgt ervoor dat de inwoners stilstaan bij de inzamelkosten elke keer dat zij een minicontainer aanbieden en heeft daardoor invloed op het scheidingsgedrag van de volumumineuze fracties. Beide prikkels tezamen geven een sterke stimulans tot afvalscheiding en voor het aanbieden van (alleen) volle minicontainers.
2.4 Samenvattend
In tabel 1 wordt voor de verschillende diftarvormen weergegeven in hoeverre ze voldoen aan de doelen van diftar, verbetering milieurendement en rechtvaardige verdeling van de kosten.
Tabel 2.1 Bijdrage aan doelen diftar van de verschillende diftarvormen
Diftarvorm milieurendement Rechtvaardige kostenverdeling
Aantal personen _ _ _ _
Volume _ +/_
Dure zak of koopzak Ongewenst inzamelmiddel
Frequentie _ +
Volume/frequentie + +
Gewicht ++ +
Gewicht/frequentie ++ ++
Effect van diftarvorm wordt uitgedrukt van - - geen effect tot ++ grote positieve bijdrage
3 Ervaringen met diftar in Nederland
In 1990 was Oostzaan de eerste gemeente die diftar op basis van gewicht met behulp van minicontainers invoerde. Inmiddels zijn al meer dan 150 gemeenten gevolgd.
Gemeente Haarlemmermeer heeft de afgelopen periode (invoeringstrajecten van) diftargemeenten nauwlettend gevolgd. Drie van deze gemeenten zijn gemeente Apeldoorn, Zutphen en Veghel. Dit hoofdstuk gaat in op de algemene ervaringen van diftargemeenten. In bijlage 1 wordt specifiek ingegaan op de ervaringen van de gemeente Apeldoorn, Zutphen en Veghel.
3.1 Algemene ervaringen
De ervaringen van gemeenten die diftar op basis van volume/frequentie, gewicht of gewicht/frequentie hebben ingevoerd zijn positief. Indien zij opnieuw voor de keuze zouden staan, dan zouden zij alle weer kiezen voor diftar op basis van hetzelfde
systeem. De reden hiervoor is dat de verwachtingen, die vooraf gesteld waren, zijn uitgekomen.11,12 Uit bewonersonderzoeken, die voorafgaand aan de invoering van diftar worden gehouden, komt in het algemeen naar voren dat een ruime meerderheid van de burgers voor het principe ‘de vervuiler betaalt’ is. Tegelijkertijd zegt een groot deel van deze meerderheid niet voor de invoering van diftar te zijn. Het onderschrijven van het principe wordt op voorhand niet altijd in de praktijk omarmd. Reden hiervoor is dat deze burgers heel goed begrijpen wat diftar voor hun specifiek zou kunnen betekenen. Ze hebben kinderen in de luiers of een grote tuin. Met andere woorden het schikt ze niet en dat gaat ten koste van principes. Bewonersonderzoeken die na de invoering van diftar worden gehouden geven aan dat het merendeel van de burgers het diftarsysteem wil behouden.
3.2 Milieuwinst op landelijk niveau
In figuur 3 zijn de gevolgen voor de afvalstromen na de invoering van diftar kwalitatief inzichtelijk gemaakt. Hieruit blijkt dat na invoering van diftar verschuiving optreedt in afvalstromen. Zo zal een deel van het restafval worden aangeboden als gescheiden afvalstromen, zoals glas, papier, textiel, et cetera. Daarnaast zal illegaal meeliftend afval verdwijnen, waardoor het aanbod huishoudelijk afval daalt, zie figuur 3. Het illegaal meeliftende afval zal echter op een andere wijze als afval worden aangeboden, waardoor dit geen effect heeft op de totale afvalbalans.13
Ter voorkoming van lekstromen en dus ontregeling van de afvalbalans, dient bij de tariefsteling voor de verschillende afvalfracties sprake te zijn van een integrale benadering, waarbij afstemming plaatsvindt tussen de haal- en de brengsystemen voor de verschillende fracties.
11 Een inventarisatie en evaluatie van meerjarige ervaringen met diftarsystemen, NVRD, 2006
12 Diftar op basis van frequentie is in dit onderzoek niet meegenomen omdat deze vorm weinig wordt toegepast.
13 De totale afvalbalans betreft het totaal van al het aangeboden afval in bv een gemeente, dus zowel huishoudelijk als bedrijfsafval.
figuur 3: Verschuiving huishoudelijke afvalstromen als gevolg van diftar
3.3 Hoogte van de afvalstoffenheffing
De introductie en het instandhouden van een diftaromgeving is niet duurder dan het instandhouden van een niet-diftaromgeving.14 Bovendien levert een diftaromgeving geld op, gemiddeld €30,- per huishouden, omdat minder afval wordt aangeleverd.15 De gemeentelijke afvalstoffenheffing in Haarlemmermeer bedraagt momenteel gemiddeld € 246,- per huishouden.
3.4 Ontwijkgedrag en zwerfafval
Veel gemeenten zijn bang dat met de invoering van diftar de hoeveelheid zwerfafval toeneemt. Uit verschillende onderzoeken komen verschillende resultaten. Onderzoek uitgevoerd door Tauw, in opdracht van Nederland Schoon wijst uit dat de aanwezige hoeveelheid zwerfafval in diftargemeenten aanzienlijk lager is dan in gemeenten zonder diftar. Uit een enquête die SenterNovem heeft gehouden onder diftargemeenten blijkt dat 17 van de 20 gemeenten vinden dat de hoeveelheid zwerfafval niet is toegenomen na invoering diftar.16 In datzelfde onderzoek zegt één gemeente waar zowel een zwerfvuil meting voor als na invoering diftar heeft plaatsgevonden dat de hoeveelheid zwerfvuil is toegenomen.
14 ‘Eerste hulp bij diftar’, AOO, 2004 en Afvalstoffenheffingen 2007, AOO, 2007
15 Diftar bereikt LAP-doelstellingen beter, uit Afval!, ir. A. van Bergeijk, drs. Ing J. Neyssen en dr. M. Born, De Jonge MilieuAdvies
16 Enquête t.b.v. handboek invoering diftar, 2007 Restafval
Gft-afval
Gescheiden (glas, papier, textiel, kga)
Milieustraat (gescheiden en
T o ta le a fv a la a n b o d T o ta le a fv a la a n b o d
Restafval
Gft-afval
Gescheiden (glas, papier, textiel, kga)
Milieustraat (gescheiden en ongescheiden afval) Preventie, illegaal mee- liften, thuiscomposteren
IN V O E R IN G D IF T A R
In Zutphen, waar diftar recent is ingevoerd, is uit evaluatie gebleken dat door vermindering van het zwerfvuil de (afvoer)kosten met meer dan 20 procent zijn gedaald, zie ook bijlage 1.
Uit de ervaringen in andere gemeenten waar diftar is ingevoerd, blijkt dat ongewenst gedrag voorkomt, maar beheersbaar blijft. Ook uit enkele recente evaluaties van diftargemeenten blijkt dat de invoering van diftar minder een waagstuk is dan algemeen wordt aangenomen en dat negatieve aspecten zeer beperkt zijn. Als gevolg van diftar neemt het ontwijkgedrag toe van circa 1 procent naar 2 procent van het aangeboden restafval. Het betreft met name huishoudens die afval meenemen naar familie of vrienden in een niet diftargemeente of huishoudens die afval meenemen naar het werk.
Als gevolg van diftar neemt het dumpen van afval in de openbare ruimte in de meeste gemeenten echter niet aantoonbaar toe. Gezien ervaringen in andere gemeenten bestaat vooralsnog geen reden aan te nemen dat in de gemeente Haarlemmermeer het ongewenst gedrag niet beheersbaar blijft. De mate waarin ongewenst gedrag voorkomt hangt sterk samen met de wijze waarop communicatie omtrent diftar wordt vormgegeven en de wijze waarop handhaving wordt ingericht.
Vanwege de vrees dat afval in andermans minicontainer gedeponeerd wordt, klinkt bij de invoering van diftar vanuit de bevolking en de politiek veelal de roep om sloten op de minicontainers. Ervaringen in andere Nederlandse gemeenten tonen aan dat na de feitelijke invoering van diftar dergelijk misbruik van minicontainers weinig voorkomt.
Over het algemeen wordt in diftargemeenten de inwoners facultatief en op eigen kosten de mogelijkheid geboden hun minicontainers van sloten te laten voorzien.17
17 Een slot kost, inclusief aanbrengen, circa €30,-. Deze sloten, kantelsloten, openen vanzelf tijdens lediging in de inzamelwagen. Hiervoor is dus geen extra handeling nodig door de inzamelaar.
4. Diftar in gemeente Haarlemmermeer
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de mogelijkheden en onmogelijkheden van de introductie van diftar in gemeente Haarlemmermeer. Specifiek wordt aandacht besteed aan de volgende vragen:
o Wat is het te verwachten effect van afvalscheiding en preventie onder invloed van diftar?
o Relatie invoering van diftar en het grofvuilbeleid/milieustraat
o Wat zijn de mogelijkheden en beperkingen met betrekking tot voertuiguitrusting en minicontainers?
o Heeft registratie/weging invloed op de snelheid van ledigen?
o Welke managementinformatie wordt verkregen als gevolg van geregistreerd inzamelen?
4.1 Afvalscheiding en preventie
In de gemeente Haarlemmermeer wordt gft- en restafval huis-aan-huis ingezameld. Voor de overige eenvoudig te scheiden afvalstromen, zoals papier, glas, textiel en kca kunnen inwoners onder andere terecht bij verschillende verzamelcontainers en op de afvalbrengpunten. De huidige inzamelsystematiek is kort weergegeven in tabel 4.1.
In Tabel 4.2 wordt een overzicht gegeven van het afvalaanbod in gemeente Haarlemmermeer in 2005 in kilogram per inwoner. Ook is het landelijk gemiddelde afvalaanbod in vergelijkbare gemeenten en het gemiddelde afvalaanbod in verschillende diftargemeenten weergegeven. Uit Tabel 4.2 blijkt dat de gemiddelde inwoner van gemeente Haarlemmermeer minder afval aanbiedt dan in vergelijkbare gemeenten die geen diftar hebben. Ten opzichte van gemeenten waar een diftarvorm is ingevoerd wordt in de gemeente Haarlemmermeer meer afval aangeboden.
Tabel 4.1 inzamelsystematiek gemeente Haarlemmermeer
afvalstroom situatie Inzamelmethode en -frequentie
Restafval Laagbouw
hoogbouw
Minicontainers, tweewekelijks Verzamelcontainers
Gft Laagbouw
hoogbouw
Minicontainers, wekelijks van 1 april tot 1 november, tweewekelijks van 1 november tot 1 april
Verzamelcontainers Papier en karton Huis-aan-huisinzameling
brengmogelijkheid
Ja, maandelijks
Ja, naar papiercontainers
Glas Huis-aan-huisinzameling
brengmogelijkheid
Nee
Ja, naar glasbakken Textiel Huis-aan-huisinzameling
brengmogelijkheid
Ja, 4 keer per jaar Ja, naar textielbakken
Kca Huis-aan-huisinzameling
brengmogelijkheid
Nee
Ja, 4 tot 6 keer per jaar naar de chemokar Ja, naar de milieustraat
Grof afval Huis-aan-huisinzameling brengmogelijkheid
Ja, op afroep/ beperkt gratis Ja, naar milieustraat/beperkt gratis
Tabel 4.2 Overzicht afvalaanbod van gemeentes in 2005
Afvalaanbod (kg/inwoner) Stedelijkheids
klasse18 Restafval Gft-afval
Gemiddelde niet-diftar gemeenten
3 236 102
Gemiddelde alle gemeenten
3 226 96
Gemeente Haarlemmermeer
3 220 121
Volume alle 218 124
Volume/frequentie alle 162 71
Gewicht(/frequentie) alle 126 50
18 De omgevingsadressendichtheid is een maatstaf om de concentratie van menselijke activiteiten als wonen, werken, schoolgaan, winkelen, uitgaan etc. weer te geven. Voor ieder adres binnen een gemeente is de adressendichtheid vastgesteld van een gebied met een straal van 500 meter rondom dat adres. Vervolgens is het gemiddelde bepaald van alle adressen in de gemeente. De omgevingsadressendichtheid en de daarbij behorende stedelijkheidsklasse zijn afkomstig van de website van het CBS. Stedelijkheidsklasse 3 betekent dat de gemeente tussen de 1.000 en 1.500 omgevingsadressen per vierkant kilometer heeft.
Het afvalscheidingspercentage van gemeente Haarlemmermeer is 50 procent, waar de landelijke doelstelling 56 procent is voor stedelijkheidsklasse 3.19 In gemeente Haarlemmermeer wordt dus 50 procent van al het afval verbrand, waar dit volgens de landelijke doelstelling 44 procent zou moeten zijn. Uit sorteeranalyses in de gemeente Haarlemmermeer blijkt dat meer dan 40 procent van het restafval bestaat uit eenvoudig te scheiden afvalfracties, zie tabel 4.3. De complete sorteeranalyse is opgenomen in bijlage 2. Wanneer ook kunststoffen aangemerkt worden als eenvoudig te scheiden afvalfractie bestaat circa 60 procent van het restafval uit eenvoudig te scheiden fracties.
Onder invloed van de financiële prikkel die uitgaat van diftar zal een gedeelte van dit afval gescheiden worden aangeboden. Dit betekent bijvoorbeeld meer glas naar de glascontainer. Ook wordt onder invloed van de financiële prikkel naar verwachting meer gebruik gemaakt van de milieustraten. Om het scheidingsgedrag te stimuleren van fracties waar op de milieustraten voor betaald zou moeten worden, dienen de tarieven op de milieustraten afgestemd te worden op de tarieven voor het aanbieden van de minicontainers. 20
Door deze verbeterde scheiding neemt het aanbod restafval af. Ook het aanbod gft-afval zal afnemen onder invloed van een financiële prikkel. Deze afname wordt met name veroorzaakt door een toename van thuiscomposteren. Naast deze betere scheiding en preventie van afval zal het aantal (bedrijfs) aansluitingen dat nu gratis meelift (of niet voor alle in gebruikzijnde containers betaalt) uitgesloten worden van inzameling als gevolg van het sluitende containermanagementsysteem dat noodzakelijk is voor diftar.
Containermanagement betreft het beheer van geregistreerde minicontainers voorzien van een identificatiemiddel. Dit betekent dat doorlopend een digitaal containerbestand van bij huishoudens in gebruik zijnde minicontainers wordt bijgehouden.
19 Die hoeveelheid van de totale hoeveelheid afval die gescheiden wordt ingezameld uitgedrukt in procenten
20 Restafval mag bijvoorbeeld niet goedkoper zijn op de milieustraat dan wanneer aangeboden via de minicontainer. Dit om te voorkomen dat ieder zijn restafval naar de milieustraat zal brengen
Tabel 4.3 Percentages eenvoudig te scheiden fracties in restafval 200621 responsa
component
eenvoudig te scheiden fracties
nog aanwezig in restafval
gemeente
Haarlemmermeer landelijk landelijke doelstelling LAP
GFT-afval 25% 66% 51% 55%
Oud papier en karton 12% 74% 72% 85%
Verpakkingsglas 3 % 75% 68% 90%
Textiel 4 % 17% 32% 50%
Subtotaal 44%
Kunststoffen 17% - - -
TOTAAL 61%
a Respons is het aandeel van de totale hoeveelheid die vrijkomt, dat gescheiden wordt aangeleverd.
4.2 Huidige inzamelmiddelen en inzamelmaterieel
Inwoners van circa 48.000 laagbouwaansluitingen in Haarlemmermeer bieden hun rest- en gft-afval in de winterperiode alternerend aan in minicontainers, in de zomerperiode wordt het gft-afval wekelijks ingezameld. De overige 8.300 (hoogbouw)aansluitingen maken gebruiken van boven- en ondergrondse verzamelcontainers voor gft- en restafval.22
Minicontainers
Voor de invoering van diftar moeten alle uitgezette inzamelmiddelen individueel herkenbaar zijn. Hiertoe is de invoering van een containermanagementsysteem noodzakelijk en wordt elke container voorzien van een chip en geregistreerd bij het pand waar deze in gebruik is. Containerwisselingen worden bijgehouden in een containerbestand. Het containerbestand vormt de basis voor de uiteindelijk facturatie.
Verzamelcontainers
In gemeente Haarlemmermeer staan op dit moment ongeveer 250 ondergrondse restafvalcontainers en 250 ondergrondse gft-containers opgesteld. Daarnaast heeft gemeente Haarlemmermeer nu nog circa 875 bovengrondse restafvalcontainers en 400 gft containers. Bij verzamelcontainers wordt door meerdere huishoudens in één container afval gedeponeerd. Inwoners individueel afrekenen op hun afvalaanbod is daardoor lastig. Gemeente Haarlemmermeer kan ervoor kiezen inwoners die gebruik maken van een verzamelcontainer de gemiddelde afvalstoffenheffing van minicontainer gebruikers te laten betalen. Een ander alternatief is het totale afvalaanbod van de gezamenlijke
21 Sorteeranalyse huishoudelijk restafval 2006 gemeente Haarlemmermeer, CREM 2007
22 Ook nieuwe laagbouwaansluitingen maken gebruik van verzamelcontainers
gebruikers te delen door het aantal huishoudens en zo het gemiddelde gewicht per huishouden vast te stellen. Op deze wijze heeft een groep gebruikers van een verzamelcontainer, in meer of mindere mate invloed op de hoogte van hun afvalstoffenheffing. Hiertoe is in ieder geval vereist dat de verzamelcontainers alleen toegankelijk zijn voor geregistreerde gebruikers. Dit kan door middel van (mechanische) sloten en bijbehorende sleutels. Met hier voorgestelde vormen van aanslagoplegging wordt niet geheel tegemoet gekomen aan het principe ‘de vervuiler betaalt’. Een andere mogelijkheid is om alle verzamelcontainers te voorzien van een diftarunit, zodat iedere inworp in de container wordt geregistreerd en gefactureerd bij de betreffende gebruiker.
Dit betekent echter wel dat alle bovengrondse containers vervangen moeten worden door ondergrondse, daar plaatsing van een diftarunit op een bovengrondse container wordt afgeraden. In hoofdstuk 6 wordt hier nader op in gegaan.
Inzamelmaterieel
Voor het registreren van de minicontainers, al dan niet in combinatie met wegen zijn aanpassingen aan de huidige inzamelwagens noodzakelijk. Op de inzamelwagens dienen antennes, eventueel weegcellen en boordcomputers geïnstalleerd te worden. In gemeente Haarlemmermeer wordt ingezameld met zijbeladers, waaronder grabbers. Een aantal zijbeladers is specifiek uitgerust voor de inzameling van de reguliere DIN- containers. Ook is een aantal zijbeladers specifiek uitgerust voor de inzameling van Diamond containers. Op dit moment wordt in verschillende gemeentes ervaring opgedaan met wegende grabberwagens. De milieudienst Groningen start begin 2008 een proef met wegende grabbers. Wegende zijbelading met kam- en diamondopname wordt al geruime tijd ingezet.
Vergeleken met diftar op basis van volume duurt een ledigingscyclus waarbij wordt gewogen net iets langer, maar heeft wanneer gelet wordt op het aantal ledigingen per uur nauwelijks invloed op de totale inzameltijd. Grofweg kan gezegd worden dat weging geen invloed heeft op de inzameltijd wanneer een ledigingscyclus zonder wegen 7 seconden of langer duurt. De benodigde ledigingstijd is sterk afhankelijk van de technische opbouw en het type voertuig.23
Gemeente Haarlemmermeer kent 2 typen minicontainers, te weten de reguliere DIN- container voor de inzameling van gft-afval en de Diamond-container voor de inzameling van restafval. Deze vereisen allebei een ander type opnamesysteem op een inzamelvoertuig. De zijbelader met kamopnamesysteem kan door het plaatsen van een
23 De Meerlanden start een nader onderzoek
hulpstuk voor beide typen minicontainers worden ingezet. Het inzamelvoertuig met grabber is vooral geschikt om DIN-containers te ledigen.
De locatie van de chip is in de twee containers verschillend. Als inzamelvoertuigen voor beide type containers worden ingezet moet de chip een grote leesafstand hebben.
Wanneer gekozen wordt voor een diftarvorm met weging en de grabbers dienen ingezet te worden, zal extra aandacht besteed moeten worden aan plaatsing van de weegcellen op de grabbers.
4.3 Managementinformatie
Het containermanagementsysteem dat noodzakelijk is voor de invoering van diftar, maakt het niet alleen mogelijk een gedifferentieerde afvalstoffenheffing bij de burger in rekening te brengen, maar levert ook informatie over gereden routes, rij- en rusttijden, geleegde aantallen containers, etc. Deze informatie kan gebruikt worden om de afvalinzameling te optimaliseren.
4.4 Organisatie invoering diftar
De invoering van diftar is meer dan technische aanpassingen aan de inzamelwagen en inzamelmiddelen. Voor het aanmaken van een correcte individuele aanslag moeten ook wijzigingen op het gebied van organisatie, financiën, administratie, ICT en communicatie worden doorgevoerd. Aangezien deze onderdelen nauw met elkaar samenhangen zal de invoering van diftar integraal, dus rekening houdend met alle facetten, plaats moeten vinden.
Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar:
1. administratie en organisatie;
2. juridische inbedding;
3. flankerend beleid;
4. communicatie en voorlichting.
Een optimale organisatie van de invoering vindt plaats bij zowel verticale als horizontale integratie; zowel tussen bovenstaande onderdelen als tussen de verschillende uitvoerende partijen en afdelingen (zoals beheer en onderhoud, handhaving financiën, milieu, De Meerlanden). Een uitwerking van bovenstaande punten is opgenomen als bijlage 5.
5. Overzicht kosten en baten invoering diftar 5.1 Kostenoverzicht
Voor het berekenen van de kosten voor invoering en beheer van diftar wordt onderscheid gemaakt naar eenmalige investeringskosten en jaarlijks terugkerende kosten, de structurele kosten. Omrekening van investeringskosten naar afschrijvingskosten resulteert gecombineerd met de structurele kosten in jaarlijkse exploitatielasten. In Tabel 5.1 wordt een overzicht gegeven van de eenmalige en structurele kostenposten.
Hierbij wordt opgemerkt dat wat betreft de verzamelcontainers wordt uitgegaan van een alternatieve toerekening van de kosten aan de gebruikers, zie paragraaf 4.2. In het overzicht van de kostenposten is zodoende geen rekening gehouden met aanpassingen aan de verzamelcontainers. Indien de gemeente Haarlemmermeer besluit alle verzamelcontainers te voorzien van diftarunit en de bovengrondse verzamelcontainers te vervangen door ondergrondse containers zijn hier extra kosten mee gemoeid. In hoofdstuk 6 wordt hier nader op in gegaan.
Tabel 5.1 Overzicht investeringskosten en structurele kosten bij invoering van diftar
Investeringen (eenmalig) Structureel (jaarlijks)
• aanschaf, montage en registratie van chips • containermanagement
• aanschaf 5% minicontainers (voorraad en eventuele volumewisselingen)a
• extra facturen
• verzenden van proeffacturen • structurele personele inzet
• communicatietraject • flankerend beleid
• eenmalige personele inzet • meerkosten gescheiden afvalfracties
• aanpassingen inzamelvoertuigenb • service en onderhoud
• onvoorzien
€ 4 per huishouden per jaar € 9 per huishouden per jaar
a Alleen bij volume en volume/frequentie
b Weegcellen alleen bij gewicht en gewicht/frequentie
In bijlage 4 staan alle in de berekening meegenomen kostenposten benoemd. De voor de berekening gehanteerde bedragen zijn gebaseerd op gemiddelden en ervaringen van JMA. De meerkosten zijn uitgedrukt in kosten per huishouden. Op deze wijze wordt de relatie met de afvalstoffenheffing inzichtelijk gemaakt.
5.2 Baten invoering diftar
Invoering van tariefdifferentiatie biedt op diverse manieren baten. Deze zijn:
• verminderde kosten voor verwerking van gft- en restafval;
• verminderde kosten van inzameling;
• overige baten, zoals het voorkomen van illegaal meeliftende minicontainers en de huishoudens die geen of te weinig afvalstoffenheffing betalen.
De verminderde inzamelkosten en extra inkomsten worden niet meegenomen in de berekening van de baten, omdat deze baten op voorhand moeilijk in te schatten zijn.
Minder aanbiedingen resulteert in een kortere inzameltijd en kan leiden tot een reductie van de inzamelkosten. Op dit moment zijn de inzamelkosten in gemeente Haarlemmermeer gebaseerd op het aantal aansluitingen en niet op het aantal aanbiedingen. Een vermindering van het aantal aanbiedingen leidt bij een dergelijk contract niet tot een kostenvermindering voor de gemeente Haarlemmermeer. Door in het nieuwe contract met De Meerlanden, dat per 1 januari 2010 ingaat, op te nemen dat afrekening plaatsvindt op basis van het aantal aanbiedingen komen toekomstige besparingen op de inzamelkosten rechtstreeks ten goede aan gemeente Haarlemmermeer.
Invoering van een containermanagementsysteem ten behoeve van diftar leidt op verschillende manieren tot inning van meer afvalstoffenheffing. Deze zijn:
• De lijst met huishoudelijke aansluitingen wordt gecontroleerd en opgeschoond waardoor niet betalende aansluitingen zichtbaar worden. Zij betalen alsnog afvalstoffenheffing, al dan niet met terugwerkende kracht.
• Een deel van de huishoudelijke aansluitingen met tot nu toe niet geregistreerde extra containers, gaan voor die extra containers betalen. Een ander deel levert de extra container in.
• Een deel van de hdo-aansluitingen registreert zich formeel voor inzameling door de gemeente met bijbehorende heffingen.
De omvang van deze meer opbrengsten is afhankelijk van:
• Het aantal nu niet betalende aansluitingen.
• Het aantal aansluitingen met niet geregistreerde extra containers
• Het aantal aansluitingen dat de extra containers na registratie nog in gebruik wil houden
24 Handel, diensten en overheid
• Het aantal aanmeldingen van hdo-aansluitingen24
Ervaring leert dat gemiddeld tussen de 5 en 10 procent van het aantal aansluitingen niet correct geregistreerd staat.
Voor een budgettair neutrale invoering wordt in dit rapport in eerste instantie berekend welke reductie van sec het restafval noodzakelijk is om de kosten van invoering diftar (€13 per huishouden, zie tabel 5.1 en bijlage 4) goed te maken. De verwerkingskosten van restafval bedragen €90 per ton. Aangenomen dat een huishouden gemiddeld uit 2,4 personen bestaat dient per inwoner een reductie van ongeveer 60 kg restafval behaald te worden voor kostenneutrale invoering.25 Een gemiddelde reductie van 60 kg per inwoner betekent dat het gemiddelde aanbod per inwoner na invoering diftar 160 kg bedraagt (220 kg - 60 kg).
Op basis van de in tabel 5.2 weergegeven gegevens kan vervolgens bezien worden in hoeverre dit haalbaar is, waarbij wordt opgemerkt dat de invoering van diftar niet alleen een reductie van restafval tot gevolg heeft, maar ook van gft-afval.
Tabel 5.2 Overzicht afvalaanbod van gemeentes in 2005
Afvalaanbod (kg/inwoner)
Restafval Gft-afval
Stedelijkheids klasse
gemiddelde range gemiddelde range
Volume/frequentie alle 162 (81 – 254) 71 (32 – 194) Gewicht(/frequentie) alle 125 (101 – 172) 50 (23 – 79)
Haarlemmermeer 3 220 121
Tabel 5.2 laat zien dat wanneer het restafval afneemt met 60 kilogram per inwoner bij introductie van een gewicht(/frequentie) of volume/frequentie systeem kostenneutrale invoering tot de mogelijkheden behoort in gemeente Haarlemmermeer.
Zoals eerder gezegd is in deze berekeningen geen rekening gehouden met eventuele voordelen op de inzamelkosten. Ook is geen rekening gehouden met eventuele extra inkomsten doordat bij invoering diftar steeds blijkt dat sommige huishoudens geen afvalstoffenheffing betalen.
25 €13 * 1000 / 2,4 *€90
Afrondend wordt geconcludeerd dat onder de hier gehanteerde uitgangspunten en aannamen kostenneutrale invoering van diftar in de gemeente Haarlemmermeer tot de mogelijkheden behoort.
6. Ondergrondse containers
Uitgangspunt van de berekening in deze quickscan diftar zijn de meer- en minderkosten als gevolg van de invoering van diftar. Eventuele aanpassingen in de inzamelstructuur en/of plaatsing van ondergrondse containers zijn hierin niet meegenomen. Aangenomen wordt dat de inzamelstructuur optimaal functioneert en als dit niet het geval is dat deze ook geoptimaliseerd zou worden wanneer geen diftar wordt geïntroduceerd. Omdat een diftarsysteem kan functioneren zonder ondergrondse containers, zijn in beginsel ook deze kosten niet meegenomen in de berekening. Op verzoek van gemeente Haarlemmermeer wordt in dit hoofdstuk een kostenberekening gemaakt voor het voorzien van alle verzamelcontainers van een diftarunit en het vervangen van alle bovengrondse verzamelcontainers door ondergrondse.
Ondergrondse verzamelcontainers kunnen voorzien worden van een zogenaamde diftarunit, zonder dat dit tot ongemak leidt bij het aanbieden van afval.26 De diftarunit registreert het aantal maal dat een geregistreerde inwoner de container heeft geopend.
Op deze wijze vindt individuele registratie plaats op basis van frequentie. De inwerptrommel beperkt iedere aanbieding tot een maximaal volume, waardoor feitelijk sprake is van tarifering op basis van volume/ frequentie. Ook het vaststellen van het gewicht van een individuele aanbieding bij een verzamelcontainer is mogelijk. Momenteel zijn deze wegende verzamelcontainers in gebruik in gemeenten Veghel en Tynaarlo.
Indien gemeente Haarlemmermeer de invoering van diftar aangrijpt om alle bovengrondse verzamelcontainers voor restafval te vervangen door ondergrondse containers zijn naar schatting 321 ondergrondse containers nodig.27,28
Kosten ondergrondse containers
De kosten voor de aanschaf en onderhoud van 321 ondergrondse containers plus diftarunits voor alle ondergrondse containers dus ook die nu al staan, zijn opgenomen in tabel 6.1. In bijlage 7 staan alle in de berekening meegenomen kostenposten benoemd.
26 In gemeente Haarlemmermeer is op dit moment slechts een beperkt aantal van de ondergrondse containers voorbereid op diftar.
27 Gegevens de Meerlanden, zie voor onderbouwing bijlage 6
28 In het algemeen wordt afgeraden gft-afval met behulp van ondergrondse containers in te zamelen. Daarbij is onbekend hoe het gft-beleid in de toekomst vormgegeven zal worden in gemeente Haarlemmermeer.
Tabel 6.1 Kosten ondergrondse containers (afgerond)
onderwerp per huishouden per jaar
Subtotaal ondergrondse containers plus diftarunits voor alle ondergrondse
containers € 10
Subtotaal invoering diftar, zie tabel 5.1 € 13
Totaal invoering diftar inclusief diftarunits en ondergrondse containers € 23
Voor een budgettair neutrale invoering wordt ook hier in eerste instantie berekend welke reductie van sec het restafval noodzakelijk is. De verwerkingskosten van restafval bedragen €90 per ton. Aangenomen dat een huishouden gemiddeld uit 2,4 personen bestaat dient per inwoner een reductie van ongeveer 106 kg restafval behaald te worden voor kostenneutrale invoering.29 Een gemiddelde reductie van 106 kg per inwoner betekent dat het gemiddelde aanbod per inwoner na invoering diftar 114 kg bedraagt.
Op basis van de in tabel 6.2 weergegeven gegevens kan vervolgens bezien worden in hoeverre dit haalbaar is, waarbij wordt opgemerkt dat de invoering van diftar niet alleen een reductie van restafval tot gevolg heeft, maar ook van gft-afval, zie tabel 6.2.
Tabel 6.2 Overzicht afvalaanbod van gemeentes in 2005
Afvalaanbod (kg/inwoner)
Restafval Gft-afval
Stedelijkheids klasse
gemiddelde range gemiddelde range
Volume/frequentie alle 162 (81 – 254) 71 (32 – 194) Gewicht(/frequentie) alle 125 (101 – 172) 50 (23 – 79)
Haarlemmermeer 3 220 121
Een restafvalaanbod van 114 kg per inwoner ligt onder het gemiddelde, maar nog wel in de range van beide diftarvormen. Aangenomen dat gemeente Haarlemmermeer na introductie een gemiddeld afvalaanbod behaalt, betekent dit dat voor kostenneutrale invoering sowieso een reductie van gft- en restafval noodzakelijk is. Wanneer gemeente Haarlemmermeer het gemiddelde restafvalaanbod zou behalen na de invoering van diftar op basis van gewicht/frequentie resulteert dat in een besparing van €20 aan verwerkingskosten. Voor kostenneutrale invoering inclusief aanschaf en plaatsing ondergrondse containers is dan nog €3 besparing nodig aan verwerkingskosten gft-afval.
29 €23* 1000 / 2,4 *€90
Dit komt overeen met ongeveer 20 kilogram per inwoner en resulteert in een aanbod van 101 kilogram per inwoner.30
Afrondend wordt geconcludeerd dat, indien diftarunits en ondergrondse containers worden toegerekend aan de invoering van diftar, kostenneutrale invoering van diftar op basis van gewicht/frequentie in de gemeente Haarlemmermeer onder de hier gehanteerde uitgangspunten en aannamen tot de mogelijkheden behoort.
7. Samenvattend en doorkijk vervolg
Op basis van deze quickscan kan geconcludeerd worden dat diftar mogelijk kostenneutraal kan worden ingevoerd in gemeente Haarlemmermeer. Zoals eerder aangegeven zijn de voor de berekening gehanteerde bedragen gebaseerd op gemiddelden en ervaringen van JMA. Alvorens de gemeente Haarlemmermeer definitief beslist over de invoering van diftar zal een implementatieplan, inclusief tijdsplanning, opgesteld worden op basis van gemeentespecifieke input van de gemeente Haarlemmermeer, De Meerlanden en Consensus/belastingen.
In het implementatieplan wordt gedetailleerd stilgestaan bij organisatorische, administratieve, communicatieve, financiële, juridische en technische aspecten van de invoering van diftar. Ook wordt aandacht besteed aan flankerend beleid. Bij de organisatorische aspecten wordt ondermeer aandacht besteed aan de afstemming tussen de gemeente Haarlemmermeer, De Meerlanden en Consensus/belastingen.
Administratieve aspecten gaan bijvoorbeeld over de werkverdeling tussen de gemeente en Consensus/belastingen. Het is belangrijk dat enerzijds de privacy van de inwoners gewaarborgd is en anderzijds dat ieder huishouden een correcte aanslagheffing ontvangt. Het stroomlijnen van de hiermee gemoeide datastroom is niet alleen een technische aangelegenheid, maar hangt ook af van mensen. Hiertoe dient een en ander goed met elkaar afgesproken en vastgelegd te worden in protocollen. Op het gebied van communicatie wordt aandacht besteed aan communicatie naar de inwoners, waarom diftar? Wat betekent het voor uw huishouden? en aan de interne communicatie. Het is belangrijk dat iedere ambtenaar, wanneer hierop aangesproken, antwoord kan geven aan de burger. In overleg met de afdeling communicatie wordt een communicatieplan op hoofdlijnen opgesteld dat onderdeel uitmaakt van het implementatieplan. Financieel zal afgestemd moeten worden wie verantwoordelijk is voor welke producten en hoeveel
30 220 – 125 = 95 kg; 95 kg komt overeen met €20. Nodig voor kostenneutrale invoering circa €23 Verwerkingskosten gft-afval bedragen circa €63 per ton. Nodig voor €3 is 48 kg per huishouden, dit komt overeen met ongeveer 20 kg/inw.
hiervoor in rekening wordt gebracht, wie voert het containermanagement uit en voor hoeveel? Ook wordt, voor zover mogelijk, bezien hoe de tarievenstructuur eruit kan gaan zien. Bij de juridische aspecten komt de privacygevoeligheid van gegevensoverdracht aan de orde, evenals de benodigde aanpassingen in de diverse verordeningen. Technisch wordt met name door de Meerlanden gekeken naar de inzamelvoertuigen in combinatie met de minicontainers en chips. In overleg met gemeente Haarlemmermeer en De Meerlanden worden voorstellen gedaan voor flankerend beleid. Hierbij valt te denken aan vermindering van het in te zamelen gft-afval door het stimuleren van thuiscomposteren en het moderniseren van de milieustraat. Uiteindelijk resulteert het implementatieplan in een gedetailleerd en gemeentespecifiek kostenoverzicht, inclusief planning en acties. Dit implementatieplan kan tevens dienst doen als compleet draaiboek op basis waarvan gemeente Haarlemmermeer de daadwerkelijke invoering, indien gewenst, kan starten.
Bijlage 1 Diftar ervaringen gemeente Apeldoorn, Zutphen en Veghel
Ervaringen in gemeente Apeldoorn
Gemeente Apeldoorn heeft 156.000 inwoners verdeeld over 63.500 huishoudens.
Hiervan woont 77 procent in laagbouw en 23 procent in hoogbouw. Opgemerkt wordt dat het plaatsen van ondergrondse containers in gemeente Apeldoorn niet is toegerekend aan de invoering van diftar.
Verwachtingen
In november 2000 heeft de gemeenteraad besloten diftar op basis van volume/frequentie in te voeren en op 1 januari 2004 was de daadwerkelijke invoering een feit. De verwachte effecten waren:
• Reductie restafval : 25%
• Reductie gft-afval: 15%
• Reductie grof huisafval: 25%
• Vermindering aanbiedingen van minicontainers: 40%
• Stijging gescheiden ingezamelde hoeveelheden glas en papier
• Gemiddelde verlaging van kosten per huishouden met €4,80 in 2004 oplopend tot
€11,82 in 2013. 31
De gemeente Apeldoorn heeft diverse flankerende beleidsmaatregelen uitgevoerd voor het in goede banen leiden van de invoering van diftar. Dit zijn onder andere de invoering van een pasjessysteem voor het afvalbrengpunt, intensivering van toezicht en handhaving en extra takkenroutes en bladrondes.
Resultaten
Een jaar na de invoering van diftar zijn de volgende resultaten behaald:
• Reductie restafval: 22,6%
• Reductie gft-afval: 37,8%
• Reductie grof huisafval: 52%
• Vermindering aanbiedingen van minicontainers: 49%
• Stijging gescheiden ingezamelde hoeveelheden glas (+30%) en papier (+13%).
• Gemiddelde verlaging van kosten met €28,- per huishouden ten opzichte van 2003. Van de huishoudens betaalde 78% een lagere heffing, 22% een hogere.32 De gemiddelde verlaging van kosten is dus een stuk hoger dan verwacht.
31 Presentatie diftar-project Apeldoorn in gemeente Hengelo, 20 juni 2006
32 Presentatie diftar-project Apeldoorn in gemeente Hengelo, 20 juni 2006
Ruim een jaar na de invoering van diftar is in Apeldoorn een bewonersonderzoek uitgevoerd naar het gedrag, de wensen, ervaringen en de beleving met betrekking tot de afvalinzameling en -scheiding en diftar. De respons was 80 procent. Hieruit mag geconcludeerd worden dat de bereidheid deel te nemen aan het onderzoek, hoog was en het onderzoek representatief. Gebleken is dat van de burgers met een mening 60 procent diftar een goed systeem vindt, 40 procent vindt diftar geen goed systeem.33 Opgemerkt wordt dat de invoering van diftar in gemeente Apeldoorn moeizaam is verlopen. De publieke weerstand voor de invoering van diftar was groot, mede vanwege de lobby van diverse actiegroepen tegen diftar. Deze actiegroepen hebben zich vooral gericht op de ondergrondse containers bij hoogbouwaansluitingen. Onder andere het feit dat verschillende volumen inwerptrommels stonden opgesteld, 60 en 80 liter trommels, terwijl het bedrag per lediging voor iedere opening gelijk was, is aangegrepen voor acties.
Ervaringen in gemeente Zutphen
Gemeente Zutphen heeft 1 januari 2006 diftar ingevoerd. Hiervoor zijn twee doelstellingen geformuleerd:
- Vermindering van de totale hoeveelheid afval per inwoner
- Optimalisering van de inzamelstructuur gericht op hergebruik van afvalstoffen en kostenbeheersing.
In 2005 zijn containers bechipt en kwam een containerregistratie tot stand. Ook heeft regelmatig communicatie naar de inwoners plaatsgevonden. Aan de hand van inzamelgegevens en bewonersonderzoeken in 2005, 2006 en 2007 blijkt dat de invoering van diftar heeft geleid tot het behalen van de doelstellingen. Dit is in tabel 1 toegelicht aan de hand van het milieurendement, de kosten en de service. Geconcludeerd kan worden dat met name de scheiding nog voor verbetering vatbaar is. De landelijke doelstelling wordt niet gehaald.
33 Bewonersonderzoek DIFTAR, gemeente Apeldoorn april-mei 2005
Tabel 1 Overzicht van een aantal veranderingen na invoering van diftar in gemeente Zutphen
Milieurendement 2005 2006
Hoeveelheid restafval 235 kg/inwoner 184 kg/inwoner
scheidingspercentage 44,6 % 48,6 %
Kosten 2004 2006
Per aansluiting €241 €207
Afvalstoffenheffing €295 €262
Inzameling rest/gft €47 €31
Verwerking rest/gft €116 €81
Tevredenheid 2006 2007
Ondergrondse containers 58 % 80 %
Loopafstand ondergrondse containers 61 % 85 %
Milieurendement
Het aanbod restafval is na invoering van diftar met circa 22 procent gedaald.
Tegelijkertijd is het aanbod van papier, glas en drankpakken toegenomen. Van het restafval is overigens nog 60 procent geschikt voor hergebruik.34
Sinds invoering van diftar is circa 50 procent minder herbruikbaar papier in het restafval aanwezig. Opgemerkt wordt dat tegelijkertijd met de invoering diftar individuele papiercontainers zijn geintroduceerd.
In 2006 werd, ten opzichte van 2004, 50 procent minder gedumpt afval geconstateerd.
Dit wordt mede te verklaren doordat frequente reinigingscontroles zijn ingesteld.
Kosten
Na het invoeren van diftar zijn de kosten per aansluiting gemiddeld met circa 15 procent gedaald. Factoren die hierbij een rol hebben gespeeld zijn het gebruik van ondergrondse containers, een daling van de bedrijfskosten van de inzamelaar en de samenvoeging met gemeente Warnsveld. In 2010 wordt een verdere daling verwacht door het wegvallen van afschrijvingen.
De totale inzamelkosten zijn door minder ledigingen met 8% gedaald. Door de vermindering van de hoeveelheid zwerfvuil zijn ook hiervan de (afvoer)kosten gedaald, met meer dan 20 procent.
34 Met kunststoffen meegerekend is dit 85 procent.
Service
Voordat diftar daadwerkelijk werd ingevoerd zijn de inwoners geïnformeerd middels een communicatiecampagne. Circa 75 procent van de inwoners was destijds op de hoogte van wat diftar inhoudt en vond de communicatie vooraf een meerwaarde hebben.
De afhandeling van klachten over de uitvoering van de afvalinzameling is uitbesteed aan de inzamelaar. Er wordt een dalende trend gemeld in het aantal klachten.
Bij het produceren van de aanslagen en het innen kreeg de afdeling Belastingen problemen door verouderde software. Dit heeft geen verstrekkende gevolgen gehad.
Invoering van diftar ging gepaard met de ingebruikname van ondergrondse containers.
Verder zijn er bladkorven geplaatst, is de papiercontainer geïntroduceerd en wordt KCA op afroep opgehaald. Dit heeft er voor gezorgd dat het serviceniveau na invoering van diftar is verhoogd.
Tot slot wordt opgemerkt dat de verwachte toename in het gebruik van het afvalbrengpunt achterwege blijft.
Ervaringen in gemeente Veghel35
In veghel is na een proefperiode van drie maanden per 1 april 1999 een systeem van tariefdifferentiatie op basis van aanbiedfrequentie ingevoerd. Per 1 januari 2000 funtioneert het systeem van gewicht-/frequentie.
Milieurendement
In het jaar 2006 werd ten opzichte van het jaar 1998, toen diftar nog niet was ingevoerd, 63 procent minder gft- en 38 procent minder restafval ingezameld. Bij de invoering van diftar is voor beide afvalstromen uitgegaan van een reductie van 35 procent. De afname ging gepaard met een toename van de inzameling van de gescheiden afvalstromen papier (toename 15 procent), glas (toename 37 procent) en textiel (toename 25 procent)+.
Kosten
Voor het jaar 2007 is de gemiddelde afvalstoffenheffing in gemeente Veghel vergeleken met de gemiddelde heffing in diftargemeenten en in Noord-Holland en Noord-Brabant. In Veghel was de gemiddelde heffing € 237 tegenover € 273 in Noord-Holland en € 268 in Noord-Brabant. De gemiddelde afvalstoffenheffing in diftargemeenten was € 225.
35 Evaluatie tariefdifferentatiatie-systeem in de gemeente Veghel, 2000, presentatie van gemeente Veghel voor gemeente Haarlemmermeer, november 2007.
Waardering burgers
Bijna tweederde van de bevolking van gemeente Veghel is van mening dat het betalen per kilogram in combinatie met aanbieding stimuleert tot een beter scheidingsgedrag.
Van de huishoudens met een mening vindt 57 procent dat de voordelen van het betalen per aanbieding groter zijn dan de nadelen. Daarnaast geeft 55 procent van de huishoudens aan het afval sinds de invoering van diftar beter en consequenter te zijn gaan scheiden.
Bijlage 2 Samenstelling restafval Haarlemmermeer (in gewichts %)
Component 2004 2005 2006
GFT-afval 31,9 28,4 24,8
Kattenbakvulling 4,4 5, 6,5
Oud papier en karton 13,8 11,7 11,8
Niet-herbruikbaar papier 0,9 0,6 0,4
Sanitair papier 11,5 11,4 8,7
Drankverpakkingen 3,3 3,5 4,0
Verpakkingsglas 3,7 4,9 3,2
Overig glas 0,1 0,02 0,0
Kunststoffen 13,0 15,2 16,6
Ferro 3,1 2,9 3,1
Non-ferro 0,3 0,5 0,3
Apparaten 0,5 2,3 0,9
Textiel 3,5 2,3 4,4
Schoeisel 0,1 0,0 0,4
Tapijt 0,0 0,4 0,1
Hout 2,3 1,4 2,2
KCA 0,1 0,03 0,04
Bouw- en sloopafval 2,4 2,5 5,7
Residu 5,0 6,8 7,1
TOTAAL 100,0 100,0 100,0
