EKSISTENSIETEOLOGIE EN GODSDIENSONDERRIG
Jan Hendrik van Wyk,
B. A. Hon. , M. Ed., Dipl. By b.Proefskrif voorgeH~ ter gedeeltelike voldoening aan die vereistes vir die graad DOCTOR EDUCATIONIS in die Fakulteit OpvoedkUl1de aan die Potchefstroomse Universiteit vir Chris- telike Hoer Onderwys
Promotor Hulppromotor
1970
Prof. dr. B. C'. Schutte Prof. dr. S. du To it
DANKBETUIGING
Uit Hom- die Bron van·alle goed;
deur Hom - wat alles dra en voed;
tot Hom - die eind van al wat streef, wat is en word, wat roer en sweef,
tot Hom is alle dinge wat
Hy met een wilsgreep gans omvat Aan Hom, die God wat ewig lewe, sy ewig lof en eer gegewe.
(Skrifb. 35:3)
My lof en dank aan die Here vir sy genade.
'n Besondere dankwoord aan u, my hooggeagte pro=
motor, prof. dr. B.C. Schutte vir hulp en leiding.
U skerpsinnigheid was stimulerend! U opofferinge word hoog op prys gestel en u vriendelike bystand sal steeds
'n aangename herinnering bly. U wetenskaplike deeglik=
heid is voorwaar 'n navolgenswaardige voorbeeld.
Aan u hooggeagte prof. dr. S. du Toit, wat as hulppromotor opgetree het, my opregte dank en waarde=
ring. U teologiese insig was vir my onontbeerlik. U gelowig-wetenskaplike benadering van die huidige teolo=
giese problematiek was grootliks die stimulus tot hier=
die studie. U indringende en simpatieke hulp word waar=
deer. U belangstelling en meelewing was my tot groot ondersteuning.
Met groot dankbaarheid word teruggedink aan die opvoeding van die hand van godvrugtige ouers, asook aan
die Christelik-wetenskaplike vorming aan die P.U. vir C.H.O.
Hy gesinslede verdien ook 'n besondere dankwoord:
Wera wat my steeds te:r;syde gestaan het en onmeetlike veel moes opofferi my kinders, Sophia, Elize en Jannie, asook ons moeder wat hulle offers moes bring. Hierdie bydrae is onvergeetlik.
My innige bede is dat hierdie studie in diens mag staan van die koninkryk van God en mag lei tot 'n sin=
voller godsdienstige toerusting van ons jeug in hier=
di·:: tyd van ankerloosheid en vertwyfeling.
INHOUDSOPGAWE
HOOFSTUK 1
Terreinverkenning en taakstelling
Bl.
1. Inleidend 1
2. Die agtergrond van die huidige teologiese polemiek: Die problematiek van die heden=
2.1
2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12
2.13 2.14 2.15
3.
daagse mens en sy kultuursituasie
Onsekerheid en verwarring in 'n verande=
rende wereld Soeke na sin
Die bedreigde mens
Sekularisme en horisontalisme
Anti-konvensionalisme en relativisme Leegte en eensaamheid
Versaakliking Absurditeit
Algemeenheid en neutraliteit Hag en mondighej_d
Die probleem van kommunikasie
Aanstoot teen verveligheid en verlange na entoesiasme
Die sedelike in die branding Realistiese filosofiee
Die nuwe mensetipe, wereldbeeld en .. Godsbeeld"
Voorlopige beknopte oorsig en verkennig
i
2
2 4 6 9 15 21 23 24 25 29 30
31 32 33
34
Vervolg
van die moderne tendense in die teologie 39 3 .1
3.2 3.3 3.4 3.5
3.6 3.6.1 '3 .-'6. 2
3.6.3
3.7 4.
Ineenstorting .. open field"
,.God-is-dood-teologie"
Teologiese konsternasie
Geraamteteologie verbreek die Bybelse siening van God
Spekulatiewe godsdienstige denke .Teoriee van sosiologiese verlossing
Teoriee van kosmologiese verlossing Gepoogde sinteses van die heilige en die
sekuH~re
Skoenlapperteologie
Probleemformulering en taakstelling
HOOFSTUI< 2
DIE HERKOMS VAN DIE EI<SISTENSIETEOLOGIE
1. Die filosofiese agtergronde van die eksistensieteologie
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5
Die ou gnostieke Die rasionalisme
Die stryd om die werklikheidsbegrip Voortskrydende sekularisme
Die moderne wetenskapsleer
1.6 Die denke vanuit die teenstelling natuur-vryheid
1.7 1.8 2.
Die dialektiek van Hegel Die eksistensiefilosofie
Die natuurwetenskaplike en tegnologiese
i i
40 41 43 43
44 45 46 46
47 48 48
54 64 68 72 78 80
81 81 82
2.1 2.2
3.
3.1
3.2 3.3
4.
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
4.6 4.7 4.8
4.9
1.
Vervolg agtergronde
Die opkoms van die natuurwetenskappe Die tegniese uitvindings as oorsaak van die sekulariseringstendense van die he=
88 89
dendaagse teologie 89
Die geskiedbeskoulike agtergronde Die historiese kritiek en die vraag na die historiese Jesus
Die moderne historiese bewussyn
Die geskiedwetenskaplike beskouing van Troeltsch
Die teologiese agtergronde Die teologie van Karl Barth Die moderne Bybelwetenskap Die pietisme en Schleiermacher Die oud-modernisme
Konfrontasie met die nie-Christelike godsdienste en die vergelykende gods=
dienswetenskap
Die probleem rondom die apostolaat Die nth~ologie nouvelle"
Die ontrouheid van die kerk aan sy taak en gebrek aan egte Christelike onder=
93
94 96
98 100 100 104 105 108
111 112 113
wys 114
Die negentiende eeuse modernisme
HOOFSTUK 3
DIE WESE VAN DIE EKSISTENSIETEOLOGIE
Die benaming van die hedendaagse teolo=
gie
i i i
115
117
2.
3.
Vervolg
Inleidende opmerkings Die mens
3.1 Die hedendaagse mens en die verstaan van die evangelie
3.2 3.3
3.4 3.5 3.6 3.7 4.
4.1
4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 5.
5.1 5.2 5.3 5.4 6.
6.1 6.2 6.3 6.4
Die eksistensie van die mens
Die mondigheid van die hedendaagse mens en sy verantwoordelikheid
Medemenslikheid
Die nood van die hedendaagse mens Die rede van die mens
Die eksistensiele keuse God en hierdie wereld
Daar is maar een wereld en een werklik=
heid A-teisme
"Diesseitigkeit"
Outentisiteit
Radikaliteit en medemenslikheid Horisontalisme en religieloosheid
"God is dood"
Die Bybel
Ontmitologisering
Dehistorisering van die Skrif
"Sprachereignis" en "Wortgeschehen"
Analitisie filosofie en teologie Jesu- en Christologie
Die historiese kritiek en Jesus Bultmann en die historiese Jesus Die opstanding van Jesus
Die persoonlike band met Jesus
iv
119 121
121 126
127 130 131 132 133 134
135 135 136 136 137 139 144 152 152 159 163 164 168 168 169 171 173
6.5
6.6
6.7 6.8 6.9 6.10 6.11
6.12 7.
8.
9.
10.
l . 2.
3.
4.
Vervolg
Bultrnanniaanse onderskeiding: Jesus- Christus
Ebeling en Fuchs se siening van Jesus Christus
Die verlossing deur Jesus Christus Jesus as Voorbeeld
Bonhoeffer en Christus
Robinson en Christus: Pro-eksistensie Dorothee Salle: Christus, die Voorl6=
pige en V66rlopende
Paul van Buren se Christologie Die kerk
Die rnoraal: ,The new morality"
Eksistensioteologie en liberalisrne Die heilshistoriese teologie
HOOFSTUK 4
DIE U!PLIKASIES VAN DIE EKSISTENSIETEOLOGIE VIR DIE GODSDIENSONDERRIG
Inleidend
Die doel van die godsdiensonderrig Die kind
Die inhoud van die godsdiensonderrig 4.1 Die algernene aard van die irnplikasies
van die eksistensieteologie vir die Godsdiensonderrig
4.2 4.3
Skrifbeskouing
Voorbeelde van eksistensieteologiese
v
173
173 174 175 175 176
177 180 182 183 187 189
193 196 201 209
209 212
Vervolg
verklaring
4.3.1 ,Mites" word nie as waardeloos beskou nie
4.3.2 Ontmitologisering in die praktyk 4.3.3 Voorbeelde
4.3.4 Geloof~leer en sedeleer 5. Die metode
5.1 Die situasie 5.2 Die ontmoeting 5.3 Werkopdragte 6. Die onderwyser
HOOFSTUK 5
215
215 215 218 243 244 244 244 246 247
KRITIESE BEOORDELING VAN DIE EKSISTENSIALISTIESE TENDENS IN DIE TEOLOGIE EN GODSDIENSONDERRIG
1. Positiewe elemente in die eksistensie=
teologie wat vir die Godsdiensonderrig van waarde is
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2.
Prikkel tot verantwoordelike besinning Die ,Godsbeeld"
Christosentrisiteit Die Bybel
Die mens in sy situasie Konvensionaliteit
Die heilshistoriese benadering Die werklikheid
Hedemenslikheid
li!egatiewe elemente in die eksistensie=
teologie waarteen die onderwyser in die
vi
249 250 252 259 260 261 264 264 266 267
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Vervolg
godsdiensonderrig moet waak Bonhoeffer en die radikaliste Valse probleemstelling
Religie
Die .,Godsbeeld"
Christologie
2.6 Die radikale teologie van ons tyd lei tot ateisme
2.7 2.8
2.9 2.10 2.11 2.12 2.13
2.14 2.15
l . 2.
3.
4.
Die Bybel
Die histories-kritiese benadering van die Skrif
Humanisme Sekularisme Nuwe moraal Reduksieteologie
Die realistiese werklikheidsbegrip van die moderne teologie
Algemene, kritiese opmerkings Ten slotte
HOOFSTUK 6
DIE VERSTAAN EN VERTOLKING VAN DIE HEILIGE SKRIF IN DIE GODSDIENSONDERRIG
Inleidend Vakstruktuur
Historiese begrip en eksistensi~le aan=
;·:"<a-ding
Die diepe sin van die Skrif
vii
268 268 268 269 271 279
283 286
296 299 304 306 311
316 318 327
329 334
335 336
5.
5.1 5.2
Vervolg
Verklaringsmetodes
Die al1egoriese verklaringsmetode Die pneumatiese verklaringsmetode
5.3 Die supra-historiese en heilshistoriese verklaringsmetode
5.4 Die meganisties-Biblisistiese Skrifver=
338 339 340
341
klaring 344
5.5 Die fundamentalistiese Skrifverklarings=
metode 344
5.6 Die dualistiese Skrifverklaring 345 5.7 Eksemplaristiese Skrifverklaring 345 5.8 Die eksistensialistiese verklaringsme=
tode 347
6. Die aard van die Skrifgesag 348 6.1 Die Bybel is Goddelik geinspireer en is
as sodanig die Woord van God
6.2 Die relasie tussen die Goddelike en die menslike in die Heilige Skrif
6.3 Die Skrif het 'n deur-en-deur religieus=
etiese bestemming 6. 4
7.
8.
9.
10.
Historiese en normatiewe gesag
Konsekwensies van hierdie Skrifbeskou=
ing
Versigtigheid 'n pedagogiese eis Eenheid en diversiteit in die Bybel Die Bybel bet 'n enkelvoudige betekenis 11. Die verhouding van die onderwyser as
verklaarder tot die Bybel as objek van sy studie
12. Die toerusting van die onderwyser
viii
350
351
355 355
356 358 360 366
368 369
Vervolg
13. Historiese interpretasie van die Skrif 369 14. "Teologiese" interpretasie van die Skrif 377
14.1 Die Bybel as eenheid 378
14.1.1 Die ou en Nuwe Testament vorm 'n eenheid 378 14.1.2 Riglyne vir die onderwyser 380 14.1.3 Die betekenis van die verskillende Bybel=
14.2 14.2.1
14.2.2 14.3
boeke in die organisme van die Skrif Die mistieke sin van die Skrif
Riglyne vir die ontdekking van die ver=
barge sin
Die omvang van die verborge sin
Die simboliese en tipologiese interpre=
tasie van die Skrif
14.3.1 Feite het soms 'n simboliese betekeni.s 14.3.2 Feite het soms tipologiese betekenis 14.4
14.5
Die verklari.ng van historiese stof Die verklaring van profetiese stof 14.5.1 Besondere kenmerke van die profesie 14.5.2 Verklaring van die profesie
14.6 Verklaring van die Psalms 14.6.1 Die aard van die Psalms
14.6.2 Reels vir die vertolking van die Psalms 14.7
14.8 15.
Die verklari.ng van wonderwerke Die verklaring van gelykenisse Die eis van die geloof
HOOFSTUK 7
381 386
387 388
388 389 390 39 2 393 394 397 398 398 399 400 404 406
VERDERE METODOLOGIESE EN DIDAKTIESE RIGLYNE VIR 'H SINVOLLE GCDSDIEUSONnro;R1ur, n; ONS TYn
1. Inleidend 409
ix - - - - - - - - - - - -
- - - - - - - - - - - - - - - -
Vervolg
2. Christelike onderwys en Christelike wetenskap
3.
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 3.16 3.17 4.
5.
6.
7.
l . 2.
Die Bybelles
Die doel van die Bybelles Aktualiteitseis
Belewing
Opvoeding tot verantwoordelikheid Eksistensiele beslissing
Selfstudie en vorming Die Bybel in die Bybelles Klasgesprek
Die leerstof
God in die Bybelles
Jesus Christus in die Bybelles Sonde en die Bybelies
Die gebed
Die leer van Dybelversies Gewyde sang
Die werkopdrag in die Bybelles :f\ieting
Die kind
Die onderwyser Die medemens
Opstanding en Christendom
HOOFSTUK 8
SAHEVATTING
Die probleem
Die herkoms van die eksistensieteologie
X
410 419 419 426 431 435 437 440 442 443 443 447 451 452 452 453 454 454 456 458 470 473 475
479 481
Vervolg
3. Die wese van die eksistensieteologie 484 4. Die implikasies van die eksistensieteolo= 488 gie vir die Godsdiensonderrig 488 5. Kritiese beoordeling van die eksistensia=
listiese ·tendens in die teologie en Gods=
diensonderrig
6. Die regte verstaan en vertolking van die 491
Heilige Skrif 496
7. Verdere metodologiese en didaktiese rig=
lyne vir 'n sinvolle Godsdiensonderrig
in ons tyd 498
SUMMARY 502
GERAADPLEEGDE BRONNE 507
xi
