„De Darde Klokke”

TNT Post Port betaald

„De Darde Klokke”

in sa m e n w e rk in g m et de H is to ris c h e K ring O m m en

C o l o f o n HISTO R ISC HE KRING O M M E N V o o rz itte r

B. J. Warmelink telefoon (0529) 45 72 43

S ec re taris

H.J. Feddema-van Elburg

De Schammelte 27, 7731 BL Ommen w.feddema@home.nl

telefoon (0529) 46 32 88

P en n in g m eester C. C. Schneiders telefoon (0529) 45 83 35

Leden

A. Pasman-Kortman A. van der Vegt L. Vogelzang H. Woertink S. Schokkenbroek

Drie moandeleks tiedschrift veur Ommen en de gemienschap van Oll Ommer in samenwerking met de Historische Kring Ommen

R edactieadres

Patrijsstraat 39, 7731 ZL Ommen telefoon (0529)46 31 11 e-mail 3eklokke@hccnet.nl

w w w .hko97.nl

G E M IE N S C H O P V A N OLL O M M E R V e u rz itte r

E. Makkinga

telefoon (0529) 45 44 42

S c h rie fs te r

E. Dunnewind-Janssen

Roodborst 10, 7731 KR Ommen jw.dunnewind@home.nl telefoon (0529) 45 31 98

P e n n in g m ee ste r H. van Aalderen telefoon (0529) 45 67 88

Leden E.J. Makkinga

W. Bessels-Wemekamp G. Horsman-Kosters J. Kampman-Warmelink

Lidm aatsch ap

• € 20,- per jaar inclusief abonnement De Darde Klokke.

• € 21,- per jaar bij niet automatische afschrijving.

Veur betaling van abonnementen (€ 6,- per jaar):

Postbank nr. 3043554 of Rabobank nr. 34.89.05.904

t.n.v. "De Darde Klokke" te Ommen

W erk g ro e p e n en co n tactp erso n en 1 Documentatie

G. J. Volkerink

Reigerstraat 84, 7731 ZT Ommen telefoon (0529) 45 30 07

2 Boerderij- en veldnamen H. B. Wösten

Arrierpoort 11,7731 GH Ommen telefoon (0529) 45 24 12

3 Genealogie M. Rhee-Luttekes

Edith-hof 3, 7731 BK Ommen telefoon (0529) 45 42 20 4 Audio-visueel

J. v.d. Kooij

Putter 12, 7731 DP Ommen telefoon (0529) 45 11 25 5 Dialect

L. Bruins-Lemmers

Beerzerweg 2, 7731 PA Ommen telefoon (0529) 45 11 93

Overnam e van artikelen toegestaan met

bronvermelding.

M E T D A N K A A N

Vechtstede Notarissen Univé Verzekeringen Makelaarskantoor Bakker Juwelier-Opticiën Bastiaans Harry's Hap

Tuincentrum Jurrie Baas Weenink & Jansen Makelaars Aannemersbedrijf M. van der Vegt Drukkerij Meijerink BV

Douwe's Dump

Rijwielen/Bromfietsen Brunink NTP Infra BV

Installatiebedrijf Groen Ommen Eetcafé De Zaak

Autoschade Huysmans Ommer Automaten Bandenservice Ommen Pearle Opticiëns

Schildersbedrijf Van Elburg Dakdekkers- en Renovatiebedrijf

E. van der Linde Ommen BV Café-Restaurant 'De Nieuwe Brug' Vivante Touwen

Van Aalderen garage en tankservice Dunnewind-Groep BV

Bouwbedrijf Vonder BV

Patisserie-Lunchroom Ekkelenkamp Dames- en herenkapsalon Pascale M. Dunnewind

Schildersbedrijf Lennips Rabobank

Takman Gereedschappen Renault-dealer Cents Café-Restaurant 'Flater'

De Rechter van Steenwijk, De Pauw Uurwerkreparatie Obelisk

OCB Bouw bv Kompanen Dusée de Drogist

Restaurant-Catering 'De Bootsman' Verhuizers H. Steen bv

Autoschade Henk Koggel Van der Beek Wijnhandel-slijterij Bakker Koggel

Restaurant-Partycentrum 'De Lindenberg' Bungalowpark 'Hoge Hexel'

Expert Westerman Notaris Spruijt Limburgia Dunnewind Timmer- & Onderhoudsbedrijf

Kleinlugtenbelt

Sportrijk fit & gezond Ommen Autobedrijven:

• Oostendorp

• Van Leussen

• Dunnewind bv

• Schuurhuis

• Autopalace

• Cents bv

• M.C. Bouwman

• De Jong

Alex Hoen Schilderwerken Kapsalon de Kapper Van Elderen Lunchroom OCO De Lange Keukens Laminaat Outlet Ommen Klusbedrijf H. Bremmer

Va n de redactie

Voor u ligt een zeer gevarieerd nummer 151 van De Darde Klokke. We hebben dit keer veel korte verhalen. Ze zijn zonder uitzondering allemaal lezenswaardig en interessant voor onze woonomgeving.

Luuk Vogelzang heeft vastgesteld, dat niets vinden ook een vondst op zich is. Het gaat met name om de omgeving van de Varsenerpoort.

Ben Wösten heeft de oude kuiperij aan de Hardenberg onder de loep genomen.

Dieks Horsman is in dit nummer ook veel aan het woord. Zijn eerste verhaal gaat over het verdwijnen van boerderijen en de verandering van adresseringen in Ommen. Daarnaast heeft hij een uitgebreid artikel over bakhuisjes en kookhuisjes. Jaap van der Boon leverde hem weer stof voor een korte uitbreiding van het artikel over Zeesse.

Frouwke Doezeman-Makkinga leverde paar korte verhalen aan over een slimme moeder en over veiligheidsspelden. Ook treft u van haar een verzameling aan van ongelukkige woordkeuzes in verschillende documenten. De titel van “Even Apeldoorn bellen” had toen nog niet de lading die het vanaf 30 april heeft gekregen. We wisten niet of en hoe we het moesten wijzigen.

Uit het blad “de Wandelaar” (vóór 1940) hebben we een verhaal over Ommen overgeno­

men. De tekst is daarom ook in de oude spelling gehandhaafd.

Harry Woertink leverde een paar korte verhalen aan over onder andere Varsen en de Ber- merstraat.

Leida Bruins verhaalt in ons dialect over de zwemlessen in de Overijsselse Vecht.

Omslagfoto: deze foto is in 1965 aan de Arendhorsterweg gemaakt.

Inhoudsopgave

Niets vinden is ook een vondst!...

D ’olde kuperije...

Werkgroep boerderij- en veldnamenonderzoek Een korte aanvulling over Zeesse...

Een slimme moe...

Veilegiesspelde...

Van bakhuisjes tot kookhuisjes...

In het voetspoor van een veteraan...

Bermerstraat...

Uit het dagboek van een toerist...

Varsen door de eeuwen heen...

Zwemmen leren in de Vechte...

Even Apeldoorn bellen...

Luuk Vogelzang... blz. 2.

Ben Wösten... blz. 6.

Dieks Horsman... blz. 8.

Dieks Horsman... blz. 10 ... blz. 10 Dieks Makkinga... blz. 11 Dieks Horsman...blz. 12 J.H. de B oer...blz. 14 Harry Woertink... blz. 16

... ...blz. 17 Harry Woertink... blz. 18 Leida Bruins-Lemmers.. blz. 19 Frouwke Doezeman...blz. 20

1

Niets vinden is ook een vondst!

door Luuk Vogelzang

Bij de tekening: “De ver­

korte lijn met plusjes is de veronderstelde ligging van de wal en de Arrierpoort”.

Bij afbeelding houtsnede:

“Belegering middeleeuwse stad”.

Soms hoor ik inwoners van Ommen als ze nog snel even een boodschap moeten doen, zeggen, "ga maar gauw naar het dorp.. Natuurlijk reageer ik daarop met het vertellen dat heel veel steden in Neder­

land dorpen zijn zoals b.v.

Alrnere of Apeldoorn, maar dat Ommen echt een stad is.

Woon je in of bij Ommen en wil je echt snel een bood­

schapje doen, dan kun je be­

ter naar de stad gaan. Want Apeldoorn of Alrnere is daar­

voor wel een beetje ver...

Ommen is zo gezegd een stad met dorpse allure, en de eer­

der genoemde steden, dorpen met stadse allures.

Wat is nou precies een stad?

Meestal zie je in gedachten dan drukke winkelstraten, grote gebouwen, veel verkeer en goed openbaar vervoer.

Ook is zo'n stad rijk aan oude gebouwen en heeft het al een lange en voorname rol in de geschiedenis achter de rug.

Vaak zijn er ook veel over­

heidsdiensten en scholen ge­

vestigd in dergelijke plaatsen.

Niets van dat alles in Om­

men. Toch heeft Ommen in een ver verleden stadsrechten gekregen. Op het Vrijthof —

staat als herinnering hieraan het standbeeld van Bisschop Otto de derde die in 1248 Om­

men stadsrechten verleende. Ommen was geen bloeiende en groeiende handelsstad waar de bezittingen van de burgers alsmaar groter werden, waardoor automatisch de belangen voor de bisschop ook steeds groter werden. Die belangen in zulke plaatsen waren dan

vooral de hogere inkomsten die hij uit een dergelijke plaats kon halen.

Nee, Ommen was een klein dorpje met voornamelijk kleine boerenbedrijven. Wel lag Ommen op een heel strategische plaats aan de noordgrens, halverwege tussen de versterkingen in Zwolle en de latere versterking Hardenberg. Het belang­

rijkste aan die plek was niet het dorpje Ommen, maar de mo­

gelijkheid om hier de Vecht te kunnen passeren. Misschien kon je hem hier in de zomer wel wandelend oversteken, in de winter deed de veerboot dienst.

Om deze strategische ligging had de landsheer Ommen no­

dig. Als een versterkte plaats om zijn tegenstanders af te schrikken en als plaats waar hij zijn legers kon verzamelen.

Legers? Jazeker, de bisschop was namelijk niet alleen een kerkelijk leider, maar meer nog een wereldlijk leider. Hij liep in die tijd niet uitsluitend in kerkelijke gewaden met op zijn

2

hoofd een mijter, maar vaker nog in har­

nas met op zijn hoofd een imponerende helm.

Ommen als militair steunpunt. Als plaats moest Ommen hem daarvoor wel goed gezind zijn, dat bereikte hij door ze iets cadeau te doen. Zo werd onze bisschop even sint Nicolaas en kregen de burgers van Ommen een mooi geschenk. Niet op de gebruikelijke datum van 5 december maar op 25 augustus 1248. Ze kregen de­

zelfde rechten en vrijheden als de burgers van Deventer, Zwolle en Kampen. Deze plaatsen hadden dat letterlijk moeten ver­

dienen, door de handel hadden ze niet alleen veel rijkdom en macht verworven, maar zich ook veel vrijheid toegeëigend.

De bisschop kon hun die vrijheid niet meer ontnemen, maar hij had ze wel heel

slim, aan zich gebonden, door hun stadsrechten te schenken.

De inwoners van het kleine onbetekenende dorpje aan de Vecht kregen deze vrijheden zomaar in de schoot geworpen voor niets, dank u Sinterklaasje! Voor niets?

Ommen is daarna vaak bezocht door legers van vriend en vijand. Vriend of vijand dat maakte in die tijd weinig of geen verschil, al die legers moesten eten. Ook in het betalen voor wat men geconsumeerd had was bijna geen onderscheid tussen vriend of vijand. Dat gebeurde eenvoudigweg niet, of het was te weinig, meestal zelfs veel te weinig. De legers waren vergelijkbaar met een sprinkhanenplaag, ze vraten alles kaal en trokken verder.

Maar dat wisten de nieuwe burgers van de stad nog niet, dat was voor later.

Voor eerst waren de inwoners blij en trots op hun verworven vrijheden en nieuwe status.

Hun stad zou een onneembare vesting worden die alle vijanden eenvoudigweg buiten zou sluiten.

Daarvoor was het wel nodig om Ommen rondom te voorzien van een onneembare hinder­

nis in de vorm van hoge wallen, diepe grachten of dikke, stenen muren.

Heeft Ommen muren en poorten gehad en is daar nog iets van terug te vinden?

Bij de foto van de kaalslag bij de huidige Varsener- poort: “De foto kon geno­

men zijn onder de vroegere Varsenerpoort door”

In de "Stadswillekeur van Ommen" (het boek waar alle voorschriften, geboden en verbo­

den genoemd worden) komen de muren ook een paar keer voor.

In artikel 25 staat dat klimmen op de muur twintig pond kost, in artikel 63 worden grach­

ten, wallen en hagen genoemd. Artikel 104 zegt datje alleen met verlof van de schepenen mag vissen in de gracht. De "Latere bepalingen" noemen in artikel 3, als er op de duiven op de poorten, op de toren of op de kerk geschoten wordt moeten de ouders betalen.

Ook de vermelding in de historie dat Ommen in 1330 platgebrand werd en de wallen en muren geslecht, omvergehaald, betekend dat Ommen toen al verdedigbaar was. Daarna kwam bisschop Floris die vond datje toch niet zonder een goed verdedigbare grens kon.

Waarbij hij steeds meer vertrouwen in de burgers van steden had dan in de zogenaamde edelen. Deze “edelen” moesten de bisschop dienstbaar zijn met hun wapens en kastelen.

Vaak had hij alleen maar last van die roofridders met hun onneembare kastelen. Denk hierbij aan Eerde en Voorst. Dus zorgde hij er persoonlijk voor dat tussen 1382 en 1386 Ommen, maar ook Hardenberg voorzien werden van muren. Hij, bisschop Floris, heeft waarschijnlijk niet zelf de troffel gehanteerd maar zal misschien wat minder belasting ge­

heven hebben. De muren genoemd in de "Stadswillekeur" en waar niet op geklommen mocht worden, zullen van deze bisschop geweest zijn.

Tot zover de schriftelijke aanwijzingen, in Ommen zelf zijn geen muren, wallen of hagen meer te bespeuren. Wel zijn er de namen: Walstraat, Nijenhaghen, Stadshaghen, Olden- haghen en een heel mooie, bijna ronde, stadsplattegrond. Deze plattegrond van de oude stadskern laatje als het ware zien waar de muur gestaan moet hebben. En zo is hij dus ook op verschillende kaarten en kaartjes ingetekend. Op basis van een ronde bebouwing zoals die nu zichtbaar is. Was dat ook de zichtbare werkelijkheid, eeuwen geleden, zo rond

1385?

3

Bij de foto van de Brugstraat: “Duidelijk is hier te zien hoeveel de Brugstraat afloopt richting Vecht. Helemaal links de kruising met de Poffert ”.

Het enig tastbare is een grote steen met een gat erin, op de hoek Gasthuisstraat-

Bouwstraat. Daar zou ook de Arriërpoort gestaan hebben en in die steen zou één van zijn draaipunten of een sluitpunt gestoken hebben.

Wat de poorten betreft, die hebben er zeker gestaan, maar waar precies?

Het huidige oude stratenpatroon brengt ons sterk in de verleiding om daar een muur op te projecteren. En in die muur horen ook nog drie poorten. Klaar?

We moeten ons dan wel afvragen of dit oude stratenpatroon terug te voeren is tot 1386 toen de laatste muren en poorten werden gebouwd. Dan zou Ommen minimaal vijfhon­

derd j aar lang niet meer veranderd zijn! Is dat mogelijk?

Er waren in Ommen wel een paar “onveranderlijke” punten. Ten eerste, de kern van Om­

men, de ovaal ronde stuifduin met daarop de stenen kerk, ten tweede de Vecht met de doorwaadbare plek en het daarop aansluitende wegenpatroon. Op dit “onveranderlijke”

was met het meest vergankelijke materiaal gebouwd. De huizen van Ommen, vooral boer­

derijen, waren zeker niet van steen. Er lag hooguit een ijzeroerbonk of veldkei als funde­

ring voor een gebint. Het bovengrondse gedeelte bestond voornamelijk uit hout, leem, stro, riet en mest. Deze huizen waren zeker geen lang leven beschoren, daarnaast waren ze ook nog zeer brandgevaarlijk. Stormen, branden, legers en wat er verder voor onheil maar mogelijk was hebben de plattegrond van Ommen vaak grondig gewijzigd. Alleen de ronde duin met daarop de kerk bleef.

De perceelsbebouwing op zo’n duin werd aangepast aan de plaats van de kerk op die duin.

Om de kans op natte voeten te verkleinen zal men zo hoog mogelijk op de duin gebouwd hebben. Wil je met zoveel mogelijk mensen droge voeten houden dan moetje in rondjes om de duin bouwen. Ons oude stratenpatroon? Terug naar de poorten.

De Bruggepoort zal ongeveer bij de kruising Burggraven, Brugstraat en de Poffert gestaan hebben. Misschien zelfs nog hoger , meer richting kerk. De Brugstraat loopt namelijk sterk af naar de Vecht. De poort zal niet zo gebouwd zijn dat bij hoog water van de Vecht, dit tot voorbij de poort steeg. Bij het verdedigen was het natuurlijk niet zo slim als het wa­

ter al halverwege de muur en poort zou staan.

De Varsenerpoort zal gestaan hebben nabij de Bermerstraat, Varsenerstraat en wat nu ook de Varsenerpoort heet. Van de Varsenerpoort is bekend dat in 1828 men hier in de buurt grote stenen (kloostermoppen) gevonden had. Meer dan een eeuw later, met de totale reor­

ganisatie van wat nu de Varsemerpoort heet, stootte men weer op die grote, ouderwetse maat stenen. De Bermerstraat noemde men vroeger ook wel de Achterstraat. Het lijkt lo­

gisch dat daar geen straat meer achter lag, een fundering van een poortgebouw zou goed kunnen op die plaats waar hij kruist met de Varsenerstraat.

Dezelfde plattegrond die de plaats van de muur laat veronderstellen, heeft mij aan het twijfelen gebracht voor wat betreft de Arriërpoort. Op deze plattegrond van Ommen is de Bouwstraat geen bebouwd gebied zoals wij dit nu kennen, maar meer om te verbouwen, akkers om gewassen op te telen. Vandaar mijn twijfel, als je een stad wilt verdedigen zal je eerst je huis en haard beschermen en geen superdure muur om je akkers bouwen. De

inwoners woonden immers zelf nog in schamele houten huizen met een strodak. Daarbij komt een nog veel belangrijker argument, datje voor elke meter muur of wal ook de men­

sen moet hebben om die te verdedigen, anders heeft de hele investering geen zin.

Even een kleine berekening: we gaan uit van een muur rond Om­

men van ± 530 meter. Dat is aan­

merkelijk minder dan de 750 meter lange muur zoals die vaak als nor­

maal voor Ommen gezien wordt.

Zelfs voor de verdediging van zo’n kortere muur zijn nog heel veel in­

woners nodig. Bijvoorbeeld: per drie meter muur één weerbare man, (jongen en man boven tien jaren) dan kom je op 177 mannen. Dit aantal mannen zou kunnen komen uit ongeveer 600 inwoners. Die 600 inwoners vormen samen, een voor die tijd, (1248- 1386) onwaar­

schijnlijk groot aantal van onge- veerl30 gezinnen. Dit waren meer

4

gezinnen dan in 1832 op dezelfde oppervlakte woon­

den. Stel dat dit een stenen muur was van 1,20 dik en 4 meter hoog waarvan 1 meter als fundering diende.

De muur zou dan bestaan uit 750.000 kloostermoppen, wat een enorm kapitaal en werk voor die 600 inwoners zou zijn. Elk gezin zou dan voor zich zelf van deze stenen een villa kunnen bouwen. Terug naar de huidi­

ge tijd.

In 2006 is er een nieuwe riolering gelegd in de Bouw- straat, tijdens die werkzaamheden heb ik regelmatig gezocht naar sporen uit het verleden. Ter hoogte van de Walstraat was de grond zo slecht, dat deze afge­

voerd is. Men heeft hier schone aarde ingebracht om daarmee de nieuwe weg en riolering vast te funderen.

De uitgegraven aarde was zwart en veenachtig wat kan wijzen op het vroegere bestaan van een sloot, kolk of zelfs een gracht. Verder langs de Bouwstraat richting Gasthuisstraat bestond de ondergrond metersdiep uit een geelachtige, lichte, soms keiharde zandlaag. Op de kruising met de Gasthuisstraat en de Tuinstraat is een grote diepe rioleringsput gegraven, tot op de schone ongeroerde aardlaag. Tot en met de kruising is hier niets wat lijkt op een muur, oude stenen, of klooster­

moppen naar boven gekomen. Op de plaats van een poort mag je in de ondergrond een stevige en redelijk grote fundering verwachten. Ook al zijn de stenen la­

ter hergebruikt, toch zullen er altijd puinresten achter­

blijven. Behalve deze “vreemde” resten blijf je daar­

naast ook de sporen van menselijke activiteiten zien in de aarde, zelfs na duizenden jaren. Waar de poort pre­

cies stond, bij het ontbreken van sporen op die plaats,

daar zeker niet! Waarschijnlijker stond hij meer zuidelijker, ter hoogte van de Walstraat.

Als daar de gracht geweest is dan vermoed ik de plaats van de Arriërpoort ergens op de lijn Karnemelksteeg /Walstraat tot en met achter de dier- en hengelsportzaak. De kortere muur van mijn berekening is hier dan ook op gebaseerd.

Ommen was klein, kleiner in omvang dan we nu denken. Het meest waarschijnlijk is dat er rondom die kleine oppervlakte geen stevige, stenen muur stond, maar een dikke, aarden wal lag. Alleen op de plaats van de poortgebouwen is waarschijnlijk voor het poortge­

bouw baksteen gebruikt. Hoewel de naam Walstraat pas veel later in de tijd officieel gege­

ven is, verwijst hij wel naar zo'n logisch verdedigingsmiddel. Vooral voor kleine en niet zo rijke steden was een wal een snelle en goedkope oplossing. Bijkomend voordeel was dat de blijden met hun grote stenen, maar ook de nieuwerwetse wapens, de kanonnen, hier niet zoveel schade op konden aanrichten. De kogels en stenen “smoorden” in het zand.

Behalve de Walstraat hebben we in Ommen ook nog veel "hagen". Behalve de al eerder genoemde hagen, worden in het boek van Steen en Veldsink “De Geschiedenis van Om­

men” ook nog de Bijlenhaghen en de Kloosterhaghen genoemd. De schrijvers van dit boek zeggen dat dit terreinen waren waar de burgers wandelingen konden maken. Dat kon later in de tijd misschien wel maar daar waren ze beslist niet voor bedoeld. Het tegenoverge­

stelde was eerder de bedoeling. Die hagen stonden daar niet zomaar, maar waren bewust aangeplant. Deze hagen, altijd met doornen, werden aangeplant voor, en op de wallen, als een extra hindernis voor een mogelijke vijand. Door goed onderhoud en het in elkaar vlechten van de haag ontstond zo een ondoordringbare groene muur.

Dus gezien het vele voorkomen van deze hagen in het verleden, is het niet vreemd dat Ommen zich nu profileert als groene gemeente, we waren dat al eeuwen!

Bij de foto van de Wal­

straat: “Hier zal de gracht vermoedelijk gelopen heb­

ben en ook het poortge­

bouw gestaan hebben".

5

£d Olde Kuperije

Een verdwenen bedrijfstak door Ben Wösten

Op de foto de voorkant van de kuiperij zo als het er thans bij staat. Eens was het een bloeiend bedrijf.

Nadat de kuiperij was ver­

trokken heeft er nog enige tijd een antiekhandelaar zijn handel in gedreven.

Een alleszeggende reclame­

poster van de kuiperij

Ommen heeft in de loop der jaren een groot aantal kleine bedrijfjes gekend. Sommigen bestaan nog , maar verschillende van die bedrijfjes zijn verdwenen, meestal ingehaald door veranderde technieken en vooral ook door verdergaande automatisering in de ver­

schillende vormen van industrie.

Een van die verdwenen bedrijven is de kuipenmakerij.

Al in het begin van 1800 kende Ommen ver­

schillende bedrijijes die zich bezig hielden met het maken van tonnen en vaten. In 1832 had Gerrit Spanjer al een kuiperij. Tevens was hij kroeghouder en winkelier. Ook Jur- jen Spanjer was kuiper. Het waren in die tijd

vaak eenmansbedrijven. In 1866 waren er volgens geschiedschrijver van Ommen de heer G. Steen een drietal kuiperijen in Om­

men.

De Romeinen leerden het vat kennen van de Galliërs. Zij brachten de wijn in houten va­

ten naar onze streken. Karei de Grote vaar­

digde een verbod uit, dat wijn niet langer in zakken vervoerd mocht worden, doch alleen in houten vaten. Kuipersgilden hadden hoog aanzien in de middeleeuwen.

In de vorige eeuw vestigde de heer A. Vos eerst een kuiperij in de Middenstraat en later bouwde hij een geheel nieuw bedrijf aan de Hardenbergerweg. De heer Vos was aanvankelijk botermaker op de melkfabriek, maar hij had al rap door, dat er een goede markt was voor botervaten. Roomboter werd toentertijd verpakt in deze vaten.

In 1935 verhuisde de fabriek naar een nieuwe vestiging aan de Hardenbergerweg.

In hoofdzaak produceerde de fabriek botervaten en boterkisten. Deze vaten en kisten von­

den hun weg naar de diverse melkfabrieken in Overijssel.

Nadat er geen gebruik meer werd gemaakt van botervaten en kisten voor de botermakerij- en ging het bedrijf zich vooral toeleggen op het maken van pallets en vleeskuipen voor huisslachtingen, wat in die j aren nog bij veel huishoudens en vooral boeren plaatsvond.

De roomboter werd nadien in pakjes verpakt en opgeslagen voor het vervoer in kartonnen dozen. Dit was aanzienlijk goedkoper en makkelijker te verwerken dan de houten boterva­

ten.

BOTERVATÉN - KUIPHOUT - HOEPELS

Postrekening 55423 —- Telef. woonhuis 74,- kantoor 80 Bankier: INCASSO-BANK N.V. - ZWOLLE - Postrekening 217470.

Een van de eerste werknemers bij kuiperij Vos was G.J. Kel­

der thans 87 jaar. Ommenaar G.J. Kelder kwam er als jong maatje in dienst en heeft er bijna zijn hele werkzame leven gewerkt. Hij verdiende aanvankelijk slechts een gulden in de week. Hij zelf dacht, dat dit kwam doordat zijn vader de heer Vos gevraagd had, of zijn zoon er in dienst kon komen al was het maar voor een gulden in de week, als hij maar werk kreeg.

Ook Herman de Lange werkte er enige jaren. Hij werkte aan de spijkermachine. Het was in het begin van de vijftiger jaren.

Hij begon met een weekloon in 1952 van ƒ 6,95 en in 1954 verdiende hij ƒ 12,50. Werkplaatschef was in die tijd Albert Makkinga. In totaal werkten er bij Kuiperij Vos in de hoogtij­

dagen van het bedrijf wel 18 werknemers.

Per dag werden er 50 botervaten gemaakt. Dit was uiteraard hard aanpakken. Het werk bestond vooral het in elkaar zetten

6

TA ^DRUKWERK

Veelzijdig, verrassend, kleurrijk, vol van schoonheid en in ieder geval afwisselend. De overeen­

komsten van ons vak met de natuur zijn groter dan u denkt.

Bezoek ook eens onze website.

.vanuit een andere hoek bekeken

i drukkerij

IWeijerink

www.drukkerijmeijerink.nl

DALFSEN Bloemendalstraat 3 Telefoon [0529] 432512 info@drukkerijmeijerink.nl

Café Restaurant Snackbar Catering Zalen

HATER:

Flater

Markt 18 - 7731 DB Ommen Tel. (0529) 45 13 64 Fax (0529) 45 53 49 E-mail info@flater.nl Internet www.flater.nl

C AF É - B R A S S E R I E - Z A L E N - C A T E R I N G

D

RkcHTER

De Rechter van Steenwijk Markt 72 • 8331 HK Steenwijk Tel. (0521) 52 16 80

Fax (0521) 51 08 55 E-mail info@derechter.nl Internet www.derechter.nl

KLEINLUGTENBELT

timmer- en onderhoudsbedrijf

De V o o rm a rs 10B - 7731 DD O m m e n

Telefoon (0529) 45 47 89

©©Sesiffê

Markt 12, 7731 DB Ommen, telefoon (0529) 455720 www.dezaakommen.nl

DOUWE’S DUMP

OUTDÜOK KISTEN SCOUTING KIDSLEGEllKL.

WERKKLEDING WERKSCHOENEN REGENKLEDING TIIEKMOKLEDING JACIIT/VISKLEDING LEGE K IEN T VERHUUR W INTERJASSEN

KAMPEEKAKT.

SLAAPZAKKEN TENTEN r RUGZAKKEN LUCHTREDDEN BERGSCHOENEN KOMPASSEN AFRITS II KOEKEN

ZAKLAMPEN GADGETS DIV. VLAGGEN SECUKITVKLEDING

t n

STKANGEWEG 9 W WW.DOUW ESDUMP.NL ( 0 5 2 9 ) 45 1 1 «4

Bandenservice Ommen

voor volledig technisch onderhoud VACCf □B0VAG<^>

GROTE EN KLEINE BEURTEN

Nieuwelandstraat 1, 7731 TH Ommen, Tel. (0529) 45 37 84

OOK VOOR APK-KEURINGEN

Ommer Automaten BRUNÏNK

Rijwielen I Bromfietsen

B .J . B r u n i n k

Bermerstraat 1, 7731 CZ Ommen, Telefoon (0529) 45 14 70 (tegenover Postkantoor)

NTP INFRAB.V.

p® BOUWERS VAN INFRASTRUCTUUR

N T P In fra H a tte m N T P In fra E nschede N T P In fra Z e v e n a a r N T P B o u w B.V .

N T P In fra O m m en Coevorderweg 48 7737 PG Ommen tel. (0523) 63 84 16 A s fa ltc e n tr a le B o v e n ve ld Coevorderweg 48 7737 PG Ommen tel. (0523) 63 86 51

£ au to herstel

Ons autoschadeherstelteam helpt uw auto er zo weer bovenop.

Huysmans Ommen

Strangeweg20 - 7731 GW Ommen Tel. (0529) 45 11 46 - Fax (0529) 45 62 95 E-mail info@abshuysmans.nl

www.abshuysmans.nl

Gratis leenauto • FOCWA garantie • 24-uursservice • 7 dagen per week

Uurwerkreparatie-Atelier

Obelisk

Weth. Paarhuisstraat 16a, 7731 EP Ommen Telefoon (0529) 45 50 79

Openingstijden: Dinsdag t/m donderdag van 9.00 tot 12.30 uur

Vrijdag van 9.00 tot 21.00 uur Zaterdag van 9.00 tot 12.30 uur

Sc h i l d e r s b e d r i j f

y j F

BB ■ EN AF

G L A S - V E R F - B E H A N G S P E C IA A L Z A A K

Van Elburg Ommen

Schurinkstraat 22a - 7731 GD Ommen Tel. [0529] 45 24 41 - Fax [0529] 45 62 56

Brcutjerie ' :c \ Charlie Brown

SS"/* m

SJeertiol genieten van culinaire verrassingen in een eigentijdse ambiance

Verrassingsmenu € 25,-

voor-, hoofd- en nagerecht

Balkerweg 17a 7731 RX Ommen Telefoon (0529) 45 13 03 Fax (0529) 45 13 43 E-mail restaurant@de-lindenberg.nl Internet www.de-lindenberg.nl

na

N V M

M arkt 32 Postbus 172 7730 AD Ommen

T 0529 45 11 21 I www.weeninkjansen.nl

W eenink& J ansen

Makelaars van het Vechtdal

V E R K O O P i K O O P A D V I E S . T A X A T I E S . B E H E E R . P R O J E C T A D V I E S

Schurinkstraat 26 a 7731 GD Ommen Telefoon (0529) 451716

Fax (0529) 456672 E-mail: info@touwentapijt.nl

Privé (0529) 454968 Mobiel 06 512 816 27

e

mm / r o a / t / c

T O U W E N

Advies en Realisatie

mode in wonen

Restaurant Pannenkoekenhuis Zalencentrum en Catering

Een Omme(n)tje waard!!

met speeltuin

t o t a a l o n d e r h o u d 2 4 - u u r la s se rv ic e s c h ild e r w e r k 2 4 - u u r g la s s e r v ic e un 2 4 - u u r g la s s e r v ic e u n ip la n al o n d e r h o u d

t o t a a l o n d e r h o u d s c h i l d e r w e r k o n d e r h o u d s p l a n 2 4 - u u r g l a s s e r v i c e

Vestiging Hardenberg T 0523 272051

Vestiging Ommen T 0529 450313

w w w . l e n n i p s . n l

Familie Loode Lemelerweg 13 7731 PR Ommen Tel. (0529) 45 17 23 Fax (0529) 45 50 82 www.denieuwebrugommen.nl

8 autobedrijven in Ommen

bieden een compleet pakket streng geselecteerde

O C C A SIO N S

’n rondje O m m en

daarom de m oeite waard!

w w w .h e tro n d jeo m m en .n l

0 VW-Audi dealer Oostendorp Balkerweg 10, Ommen tel. (0529) 45 36 59

Q Toyota dealer Van Leussen

Haven Oost 36, Ommen tel. (0529) 45 12 61

Q Daihatsu dealer Dunnewind bv Haven Oost 18, Ommen tel. (0529) 45 19 60

Q Autobedrijf De Jong

Strangeweg 11, Ommen tel. (0529) 46 22 22

°fV7lVlfe^

@ Suzuki dealer Schuurhuis

Vermeerstraat 2, Ommen tel. (0529) 45 46 00

Q Peugeot dealer Autopalace Patrijsstraat 1, Ommen tel. (0529) 45 14 71

Q Renault dealer Cents bv

Stationsweg 24, Ommen tel. (0529) 46 99 00

Q Citroen agent M.C. Bouwman Hammerweg 3-5, Ommen tel. (0529) 45 62 47

d o et je g o ed

Drogisterij

DA Drogisterij Dusee Brugstraat 24 7731 CT Ommen Tel. (0529) 45 14 14

Parfumerie

Het comfort van nu, het gevoel van toen de kwaliteit van

de Lange Keukens

Eskampweg 4a, 7731 TA Ommen.

Tel. 0529-46 25 00 Fax: 0529-46 26 00

www.delangekeukens.nl Het lekkere leven

GROEN

N S T A L L A T I E T E C H N I E K

OMMEN

Sanitair

Service en onderhoud Airconditioning

Warmtepompinstallaties Elektra

Loodgieterswerk Centrale verwarming Dak- en gootwerk

INSTAL

Lid van

Uneto-Vni r a

Patrijsstraat 3-5, 7731 ZL Ommen Tel. (0529) 45 22 03, Fax (0529) 45 63 54 info@installatietechniek-groen.nl www.installatietechniek-groen.nl

van de z.g.n duigen (opstaande hou­

ten kuipwanddelen). De houten delen werden middels een ronde band in het rond gezet op de bodem van het vat. De band steunde tegen de knie van de betrokken werknemer. Hij moest dan wel stil blijven staan en zich niet bewegen anders viel de hele boel in...duigen.

Het werk was zodanig niet altijd gemakkelijk. Ze stonden de hele dag in een gebogen houding omdat dit werk op de vloer gebeurde. Werk­

banken of lopende banden waren er niet aanwezig.

De botervaten werden gemaakt van beuken en de boterkisten van gewoon vurenhout. Dit materiaal kwam kant

en klaar aan zodat het direct gebruikt kon worden.

Tegen het midden van de vijftiger jaren van de vorige eeuw ging de kuiperij aan de Har- denbergerweg voorgoed op slot. De firma Van de Bent uit Hasselt had toen het bedrijf al overgenomen en verhuisde de restanten van kuiperij Vos over naar een gelijksoortige fa­

briek van Van de Bent in Hasselt. De overgebleven werknemers gingen mee naar de nieu­

we werkplek. Het personenvervoer, vertelde de heer Kelder, ging via een oude vrachtwa­

gen die op en neer reed tussen Ommen en Hasselt. De laadruimte van de vrachtwagen was wel met een zeildoek overdekt, maar het was er bij herfst en winterdag stevig koud onder.

Op de foto een vrachtwagen van expeditiebedrijf J . & G.

Steen volgeladen met kui­

pen. Naast de wagen Gerrit Steen met zijn zoontje Man­

nes, Jan Steen, Herman Makkinga en directeur Albert Vos.

In een fragment uit “Ode aan de kuiper” van Guido Gezelle wordt in een paar regels de hele techniek van het kuipen maken weergegeven:

De duigen zijn gedwongen Te staan in enen kring Door handen saamgedrongen

Heeft hun verzet geen zin De koppen bij elkaar gestoken

De ruggen krom onder den band

Zo wordt hun verzet gebroken Den kuiper krijgt ’t in de hand

1

Een van de werknemers van kuiperij Vos bij een volle wagen met tonnen.

Werkgroep boerderij- en veldnamenonderzoek

Door Dieks Horsman

Ruim 10 jaar houden wij ons bezig met dit werk. Honderden bedrijven zijn in die periode door onze vrijwilligers bezocht en voor zover mogelijk veel historische feiten en verhalen vastgelegd, ook van de z.g. woonboerderijen, waar voorheen een boerenbedrijf was geves­

tigd. Omdat bedrijfsopvolging steeds moeilijker wordt in deze tijd, door allerlei oorzaken, worden steeds meer oude historische boerderijen te koop aangeboden, die na verkoop meestal worden verbouwd en ingericht voor een ruime woonboerderij.

Verdwenen boerderijen

Ook in onze omgeving worden boerderijen gesloopt, o.a. voor het bouwen van nieuwe woonwijken zoals De Dante Noord en Zuid - De Ommer Es - De Strangen - en Alteveer.

Tientallen boerderijen en hun bedrijfsgebouwen moesten hiervoor wijken. Daarnaast ook voor wegenaanleg of sportterreinen. Toen onze werkgroep omstreeks 1998 begon met on­

ze werkzaamheden waren in deze woonwijken bijna alle boerderijen al verdwenen.

Foto rechts en onder:

Dante W22 na 1945 Balker- weg 14 nu M erelstraat.

Oude adreslijsten buurtschappen Op deze oude adreslijsten van omstreeks 1923 tot 1933 worden van alle buurtschappen de naam en het huisnummer vermeld van de bewoners, waarbij toen nog aan elke buurtschap een letter van het alfabet was toegekend. Zo kende b.v. de buurtschap Arrien de letter N, de Laarakkers - Dan­

te de letter W, en de buurtschap Ommerbos - Rotbrink de letter V.

Van de twee laatst genoemde buurtschappen zijn bijna alle boerderijen en hun bedrijf ver­

dwenen en veranderd in woonwijken en wegen, industrieterreinen en sportterreinen.

Onze vrijwilligers zijn nog steeds bezig met de nog bestaande boerderijen en woonboerde­

rijen, en dat zal waarschijnlijk ook nog een aantal jaren door moeten gaan, voordat wij dit grotendeels hebben afgewerkt. Toch is het zeker de moeite waard om van de reeds ver­

dwenen boerenbedrijven rondom stad - Ommen ook alsnog de historie te achter­

halen en vast te leggen. Maar daarvoor hebben wij nog meer vrijwilligers nodig.

Voormalige boerderij familie J. H. van der Bent

Oud adres: Laarakkers - Dan te W 22 Op 28 mei 1893 kwam het echtpaar Jacob Hendrik van der Bent, geb. 21 december

1859 te Dalfsen en zijn vrouw Merrigje Kooiker, Geb. 12 mei 1861 te Dalfsen hier wonen op een boerderij in de toenma­

lige buurtschap Dante W 22.

Een echte markante Sallandse boerderij, met daarvoor een waterput gemaakt van Bentheimer zandsteen, waarschijnlijk ge­

bouwd door de familie Mooiers uit Var- 8

sen. Op deze staan de letters G M en jaartal 1857, misschien het bouwjaar van de boerde­

rij-

In 1974 is de waterput verplaatst naar het streekmuseum in Ommen. De boerderij had een mooie voorgevel, een bovendeur of voordeur met in het bovenraampje een levensboom die nu nog te zien is bij de familie J van der Bent, Witharenweg 8. Twee grote ramen met kleine ruitjes, een iets kleiner raam aan de ene kant, en een klein raampje voor het opka­

mertje met daar onder de kelder. Het woongedeelte had een ruime woonheerd met een schouw. Er waren twee bedsteden met nog een slaapkamer waarin ook nog een bedstede was gebouwd. Op de deel stonden aan een kant de melkkoeien en aan de andere kant twee varkenshokken en een paardenstal.

Op het erf

Er stond een grote boerenschuur met riet gedekt en in de achtermuur twee hoge inrij- deu­

ren voor paard en wagen. Verder was er een potstal en een hooivak. Het onderste gedeelte van het dak was met rode muilen dakpannen gedekt.

Ook stond er een grote loods-schuur, deze is in 1974 bij de sloop van de gebouwen over­

gebracht naar de boerderij van Jan van der Bent, Witharenweg 8. Het was een gemengd boerenbedrijf met 8 ha grond waarvan nog een klein gedeelte bosgrond, het zogenaamde

“spokenbosje”. Een grote treurwilg sierde het erf met een kastanjeboom, gepoot omstreeks 1950 door Gerrit en Jan van der Bent. Ook stond er een grote eik.

Familie van der Bent

Het echtpaar J.H. van der Bent kregen vier zoons: Derk - Peter - Jan - Albert en twee dochters: Bertha en Jantje.

Derk, geboren 28 november 1886 te Dalfsen, trouwde in 1912 met Gerritdina Seinen uit Varsen. In 1913 kregen zij een zoontje, Jacob-Hendrik. In 1915 werd een tweede zoon geboren: Gerrit. In 1917 is er opnieuw een zoon geboren, die is jong overleden. Moeder Gerritdina Seinen is in 1918 overleden aan T.B.C.

Familie Van der Bent - Woertink

In 1930 is Derk van der Bent hertrouwd met Marrigje Woertink uit Ommen. Zij kregen twee zoons: Gerrit, geboren 18 mei 1937 en Jan, geboren 26 februari 1940. Vader Derk van der Bent overleed 18 maart 1965. Moeder Marrigje Woertink, geboren 17 augustus 1905, is overleden op 29 augustus 1993. Zoon Jan bleef op de boerderij wonen tot 1974, toen deze eeuwenoude boerderij werd gesloopt. Jan kocht toen de boerderij van familie F de Lange - van Lenthe, Witharenweg 8 te Witharen.

Sloop boerderij

Door omstandigheden van Ommen moesten een aantal boerderijen worden verwijderd, waaronder ook deze oude markante boerderij en de overige gebouwen van de familie van der Bent, Dante W 22,

Vorige bewoners

Voordat in 1893 de familie Van der Bent hier kwam wonen, was de familie G.

Mooijers hier komen wonen vanuit Den Ham. Gerrit Mooijers, geb. 05-10-1798 te Ambt Ommen, getrouwd met Hendrikje Bartels, geb. 06-09-1796 te Den Ham.

Hun dochter Johanna is op 08-02-1829 geboren te Den Ham, en hun zoon Willem is in 1839 geboren te Stad Ommen A 195.

Daaruit blijkt dat deze familie Mooijers zich tussen 1829 en 1839 in Ommen heeft gevestigd.

Deze familie G. Mooijers vertrekt hierop 18 september 1892. Bijna een jaar later vestigt zich de familie J.H. van der Bent hier.

Met dank aan onze werkgroep Genealogie, en fam i­

lie J. van der Bent, Witharen.

Boerderij Bent-Heim in Witharen waar nu de fam i­

lie van der Bent woont.

9

Een korte aanvulling over Zeesse

door Dieks Horsman

In nummer 148 van ons blad, schreef ik over de buurtschap Zeesse en de boerderijen. In het verhaal over “De Stekkenkamp” Beerzerweg 5, gaat het over de voormalige bewoners, waarin ik vermeldde dat in 1927 vanuit Zuid-Holland de familie Jacob van der Boon hier is komen wonen.

Naderhand werd mij door zijn kleinzoon Jacob (Jaap) van der Boon een welkome verbete­

ring verstrekt, die ik hierbij graag wil doorgeven.

Per 1 maart 1916 huurde Jacob van der Boon “De Stekkenkamp” met bijgelegen gronden van Philip D. Baron van Pal landt, die als lid van de Orde van de Ster in het Oosten, in

1923 al zijn bezittingen overdroeg aan een daarvoor op te richten stichting onder voorzit­

terschap van Krishnamurti, de leider van deze Orde. Het landgoed Eerde werd met opstal­

len ondergebracht in een aparte rechtspersoon: de Eerdestichting. Eén van de medewer­

kers van deze stichting, de heer A.F. Folkersma, voerde vanuit zijn woning “Hei en Den­

nen”, aan de Hammerweg, de administratie van de Eerdestichting. Hiervoor liet hij een aanbouw plaatsen aan de noordzijde van “Hei en Dennen”.

In 1928 kreeg Jacob van der Boon onenigheid met de heer Folkersma over de bestrijding van schadelijk wild en moest hij op 22 februari van dat jaar “De Stekkenkamp” verlaten.

Het gezin van der Boon heeft toen van 1928 tot 1932 gewoond aan de Varsenerdijk op Laarakkers-Dan te W.5.

Toen Baron van Pallandt na de opheffing van de Orde Ster in het Oosten, “De Stekken­

kamp” weer in bezit kreeg, konden in februari 1932 ook de Van der Boons terugkeren naar de boerderij in Zeesse.

In 1938 verkocht Baron van Pallandt deze boerderij aan het echtpaar J.H. Lemmers-L.

Eggengoor die hier toen kwamen wonen.

De familie van der Boon vestigde zich toen aan de Stationsweg in het huis aan het einde van het weggetje tussen Hotel Paping en garage Cents. Daarachter (ongeveer waar nu Henk Arts woont) bouwden ze in een vijfhoekig gebouw van een hooiberg een onderko­

men voor het vee dat geweid werd op 11 ha. Grond van de gemeente Ommen, op gehuurd land in het Laar.

In de oorlog, vlak voor Pinksteren in 1941 verhuisde de boerenbedoening naar de Koekse- belt aan de Zwolseweg. Zoon Eimert van der Boon bleef achter op de Stationsweg en zette van daaruit de van zijn vader overgenomen melkventerij voort. Op 2 oktober 1941 trouw­

de Eimert met Berendina van Aalderen en in mei 1944 werd hun zoon Jacob (Jaap) daar geboren.

De Koeksebelt werd later van opa Jacob overgenomen door zijn zoon Hage (tweelingbroer van Bram) en daarna door diens zoon Jacob (Jack) die daar nu de camping bestiert.

In de periode 1928-1932 woonde op “De Stekkenkamp” de familie G. van Mullem.

Met deze terechtzetting is bovenstaand verhaal aanmerkelijk vollediger overgekomen, met dank aan de heer Jaap van der Boon. Wie dat wil kan nummer 148 er nog even op nazien.

Een slimme moe.

Vrouw Jaansen kömp bi’j heur zönne, den in Amsterdam studeert, ’n paar daag’n logee- r’n.

Zie kömp d’er achter dat heur zönne saam’nwont met Sandra, ’n knappe en goed uutzien- de vrouwelekke deerne.

Vrouw Jaansen zöt hoe mooi ’t blonde magie woar heur zönne met saam’nwont is. Zie dèènkt dat ze saam’n “’n relatie” hebt en dat maakt heur barre ni’jschiereg. Henk kan de gedacht’n van zien moe leez’n en zeg’ : “ik weete wa’j dèènkt moe, maar ik verzeker oe, Sandra en ik bint gewoon “kamergenoten”.

Ongeveer een wekke later zeg’ Sandra teeg’n Henk : “sinds ow moe hier vot is kan ik met gien meugelekheid den zilver’n sukerpot vind’n”.

10

Henk reageert ienegszins verbaasd en zeg’ : “Dèènk ie dat zie den met’enömm’n hef? Zo­

iets dut mien moe echt niet. Maar ik zal heur wel ’n mailtie stuur’n en ’t an heur vroag’n”.

Dus Henk zet ‘em dale en tik t: “Liefste Moe. Ik zeg niet da’j de sukerpot uut mien huus hebt met’enömm’n en ik zeg ok niet da’j de sukerpot niet hebt met’enömm’n, maar ’t blif

’n roadsel dat de sukerpot vot is sinds ie vertrökk’n bint”. Liefs, ow zönne Henk.

’n Paar daag’n later krig Henk ’n berichie van zien moe.

“Lieve Henk. Ik zeg helemoale niet da’j met Sandra sloapt en ik zeg ok niet da’j niet met Sandrag sloapt. M aar...’t blif ’n feit dat as Sandra in heur eig’n bedde slop, zie de su­

kerpot now al lange ‘evönd’n zol mutt’n hebb’n”. Liefs, ow moe.

Veilegiesspelde

Dieks Makkinga

Ie völ, metiene daj het lokaal binn’n kwaam’n woar de receptie ‘ehoal’n wörd’n, al op.

Groot, breed en helemoale in ’t zwat met niks as versiering, het model Oranje Nassau in gold op de brede boste en doarboven un veilighiesspelde. Wi’j gaav’n de mensen woar wi’j veur e’kommen waren, op zien tied un haand, en oonze goede wensen en gaven, en zochten een toafeltie umme elaafd te wörd’n met koffie en gebak. En iedere keer göngen mien oog’n noar den kerel met die medallie en die veilighiesspelde. Wi’j kreeg’n volk bi’j oons anzitten woarvan ik vermoed’n det ze iit de streek kwaam’n en mien eerste vroage was an die luu dan ok of ze den groten zwarten ridder ol kenden. Now det bleek midden in de roze en ak belangstelling in de beide onderscheidingen stell’n dan zo’k um moar gerust anschiet’n want zien verhaal wol’e wel graag en op ieder uur van ’n dag an iederiene kwiet. En zate ik niet lange doarnoa teegn’over um.

’t Was net o f e op mi’j ‘ewacht had, en ik hadde de vroage nog mar krap an ‘esteld of ie kwaamp lös.

Veur ’n oorlog had’e in het Bestuur e’zett’n van de Rabo, de Bollnvereniging en ak ’t goed versteune ’t veefonds. Mar pint mie d’er niet op vaste want toen ’t gesprek wieder gunk en zien glaassie op en dale, wörd’n ‘e d’er niet dudeleker op. Mar dat ’t allemaole wat met de boer’n had uut te stoan, begreep ik wel goed.

In ien van zien functies had’e het wegtrekk’n van een doek deur de Minister van Land­

bouw met ‘e maakt. Der was iets onthuld of lös e‘doan. Toen de Minister terugge leup noa de handeling sprönk um un knoop of gaspie van de gulpe. Ziene Exellentie wörd’n hoastig of e’voerd en argens in un gaank, achter de zaal, wörd’n hoatig in intieme kring de schaa op e’nömmen en vaste e’steld en det un stevige veileggiespelde alles kon verhelp’n. Joa, toen was zien glorie-dag an e’brökk’n. Ie had zo’n groten joekel an zien sokkenophoalders zitt’n undet dat knöpie der of was. En zo kon Ziene Exellentie zowat zonder oponthoald zien rede uutsprekk’n. Minder as un wekke later kwaamp d’er een groten angetekende enveloppe van ’t Ministerie van Landbouw bi’j de Rabo, woarin een nog aajt dankbare Exellectie zien grote waardering uutsprök veur de redder van zien rede.

Din brief leg as relikwie in ie van de kluzen, maar de spelde siert zien boste sinds dat’e anderhalf joar later benuumd is tot drager van gold van de Oranje-Nassau Orde. Het ver­

haal wörd’n al warriger en ik bin maar op e’stapt, maar bi’j noavroage bleek het un juuste weergave van de feit’n e’wes te wee’n. Zie vertell’n mi’j der veerder nog bi’j dat as’e op de Rabo der een ni’jje jongen of magie kömp te wark’n en ie gef de wenste kenn’n den brief is te will’n zien, dat’e dan onder geleide noar het “heiligdom” e’voerd wordt en ’t anschouw’n mag. Der wordt hem dan eerlek bi’j e’zegd dat de spelde op de brief niet an de broek van de minister e’zett’n hef maar dat den de boste siert van de man die de exel­

lentie in benarde tieden redde.

Bi’j testament hef e loat’n vastlegg’n dat de spelde, noa zien dood, weer op de brief mut komm’n. As ’t zo wied is za’k ow bi’j leven en welzien ok wel vertell’n woar’e te zien is.

Uut het archief van wijlen Dieks Makkinga.

Ok now weer volle leesple­

zier: Frouwke Doezeman- Makkinga.

11

Van bakhuisjes tot kookhuisjes

door Dieks Horsman

Verzoek van de gemeente Ommen

In 2008 ontving onze werkgroep boerderij- en veldnamen onderzoek, van de gemeente de vraag om alle nog bestaande bak- en kookhuisjes te fotograferen en te inventariseren, evenals wij enkele jaren geleden op die manier alle hooibergen hebben opgenomen in ons archief en aan de gemeente kenbaar gemaakt.

Heel veel bakhuisjes zijn in de loop der jaren al verwijderd o.a. door achterstallig onder­

houd of om plaats te maken voor uitbreiding of restauratie van de boerderij.

Gelukkig zijn er ook veel opgeknapt en goed onderhouden, een versiering voor het boe­

renerf, want daar horen ze thuis.

Bakhuisje Beukenallee 2, fam ilie Bos

Een bakhuisje om in te bakken

Eigenlijk zijn ze al ontstaan in de 16e eeuw, ten tijde van Karei de vijfde, als landsheer over de lage landen (de Nederlanden). Omdat toen heel vaak boerenhuizen met een rietendak en open vuur en met een bakoven in brand vlogen, gelaste deze Vorst dat alle bakovens in een afzonderlijk stenen huisje gebouwd moes­

ten worden. Zo kwamen in latere tijden bij wat meer statige boerderijen vaak heel markante bakhuisjes te staan met aan de achterkant een oven die toen vaak werden gestookt met takkenbossen, waarna de as uit de gloeiende oven werd ver­

wijderd, dan werd de oven uitgedweild met een natte zak en werd het deeg voor de broden erin gezet om te rijzen en te bakken, meestal werden zo wel zes tot acht broden tegelijk gebakken.

Omdat door langdurig gebruik de stenen van de oven broos werden vielen ze uiteen.

Op het zoldertje (het bönnechie) werd van alles opgeborgen, zoals kachelpijpen, rijzebezems, broodblikken om in te bakken, ketels, koffiekannen en oude voorwerpen en gereedschap voor vlasbewerking of wol wassen.

De alleroudsten waren eertijds nog in vakwerk getimmerd met eikenhout, waarbij de bo­

venste vakken nog van kleimuren gemaakt waren met stevige hoekposten van Bentheimer zandsteen.

Op de puntgevel staat aan de voorkant soms een gevelteken. Vanaf begin 1800 kwamen vooral in het oosten van ons land steeds meer bakhuisjes te staan.

Van bakken naar koken Met de komst van fornuizen met een bakoven erin raak­

ten de grote bakovens in ongebruik.

En in de stroom van de tijd en ontwikkelingen werden de bakhuisjes steeds meer Kookhuisjes, meestal met een heel grote kookpot of kokkepot waarin minstens

100 liter of meer water in kon, b.v. voor het koken van de was of het koken van voeraardappelen voor de varkens.

Vooral heel nuttig voor het 12

warme of kokende water dat nodig was bij de huisslachting en voor het bereiden van lever- en bloedworst.

Soms werd er met het koken van voeraard- appelen ook van alles bij opgelegd zoals b.v.

rode bieten, koolraap en wortelen die dan tegelijk ook gaar waren.

Ook houten voorwerpen of gereedschappen werden hierin wel gekookt, b.v. een dorsstok die dan direct daarna in een gebogen of kromme stand werd gespannen.

Kookhuisjes met meer mogelijkheden Toen begin vorige eeuw steeds meer varkens werden gehouden op de boerenbedrijven en deze voor een deel met voeraardappelen werden gevoerd, die werden gekookt in het kookhuis (kokhuus), werden er voor het ge­

mak enkele varkenshokken bij aan gebouwd.

Anderen werden zo groot gebouwd dat men,

in het voorste gedeelte, tijdens de zomermaanden overdag daar verbleef. In de late avond­

uren waren ze vaak een aangenaam verblijf voor verliefde paartjes, vooral in de koude wintermaanden. Voordat de aanbidder van een boerendochter bij haar ouders welkom was om met de familie in de woonkamer te verpozen, was men vaak een hele periode verder.

Kookhuisjes met aanbouw

Aan de zij- of achterkant van het Kookhuisje was soms een WC “het huussien” aange­

bouwd.

Voor de nacht of met slecht weer was er in het huis altijd nog de po.

Een bekend verschijnsel tegen de zijkant van het Kookhuisje was “het melkkrikke” een houten melkrek om de schoongeboende melkbussen te laten drogen. Onder dat melkkrikke werd nog al eens selderij verbouwd, die door het lekwater uit de melkbussen niet snel ver­

droogde.

Noodwoning of tuinhuisje

Tijdens en ook de eerste jaren na de oorlog 1940-45 werden de grotere kookhuisjes van­

wege de woningnood soms tot woonruimte ingericht voor jonge gezinnen of voor de rus­

tende boer en boerin.

Met enige aanplanting of het laten groeien van een druivenstruik tegen de muur of op de hoek van de dakpannen een grote struik huislook (als bescherming tegen blikseminslag), met een mooie vlierstruik die diende voor de vruchtbaarheid van mens en dier en die ook nog muggen-afwerend schijnt te zijn, kortom met elkaar een mooie omlijsting voor een Tuinhuisje in plaats van het voormalige Kookhuisje.

Een stukje nostalgie?

Voor een deel wel denk ik, en toch ook steeds meer waardevol in een tijdperk waarin op het plat­

teland en op het boerenerf zoveel mooie stijlvolle gebouwen verdwijnen.

Bronnen: uit eigen archief van de H.K.O.

13

In het voetspoor van een veteraan

door J.H. de Boer

Onderstaand artikel verscheen in 1935 in het blad “De Wandelaar”. Vaak kom je er ach­

ter, dat er in de loop der tijd veel slechter is geworden. Het is heel leuk om dit verhaal te lezen en te vergelijken met de huidige situatie. Het valt daarbij op, dat met name de Regge op positieve wijze veranderd is. De Regge wordt nu niet meer “door den Twentschen industrie vervuild”.

Station Lemelerveld

Het lezen van het aardige boekje Zwolse Sketsies van den ongeveer tachtigjarigen, maar toch nog zoo jeugdigen W. Kloeke was de eerste aanleiding tot het ontstaan van dit opstel.

In dit boekje wordt m.i. een wandeling beschreven in een gedeelte van Salland, aan de Oostzijde van den Lemelerberg. De volgens Vondel aangeboren liefde tot het geboorte­

land, aangewakkerd door de geest driftige beschrijving van bovengenoemden krassen au- teur-wandelaar, deed mij besluiten, een uitstapje te ondernemen naar dit hartje van Sal­

land, het gewest, waar ook mijn wieg eens stond, om er dezelfde contreien te bezoeken, die de oud-Zwollenaar Kloeke doorkruiste.

Het lokaaltreintje Deventer-Ommen bracht mij op een heeten Juli-Zondagmorgen van de beroemde koekstad naar Lemelerveld, waar het stalen ros werd bestegen, dat mij langs het Overijselsch kanaal ie sectie naar ‘t Hancate voerde, het punt waar de Regge genoemd kanaal kruist, ‘t ‘Was warm en de bewolking scheen onweer te voorspellen.

Eerst ging het over een kunstweg, maar daarna was er slechts een fietspad. Spoedig ver­

toonden zich terzijde hier van oude bekenden in de gedaante van zonnedauw, vetbiad en dat aardige orchideetje, Platanthera bifolia of welriekende nachtorchis, dat de flora als vrij algemeen aanduidt, maar datje in onze dagen van grondverbetering en onkruidbestrijding lang niet alle dagen meer tegen komt.

Landontginners verdeelen onze woeste gronden in drie soorten: hooge heidevelden met hoofdzakelijk struikheide, middelmatig hooge heidevelden met hoofdzakelijk dopheide en lage heidevelden met meer of minder dopheide, waartusschen allerlei andere planten. Op de laatste is de flora vol afwisseling, waarom de practijk wel spreekt van bonten grond.

Maar op deze valt ook des ontginners begeerig oog het eerst, want daar is het meest van te „maken”. Daarom is het bij het reserveeren van heideterrein nog lang niet hetzelfde, welk soort heideveld gespaard blijft. Een stuk hooge heide met een vegetatie, die vrijwel alleen uit Calluna bestaat, is inderdaad een eentonig iets. Hoeveel planten gaan in onzen tijd niet zeldzaam worden, die vroeger algemeen of vrij algemeen waren? Het is al jaren geleden, dat ik een Parnassia zag bloeien of dat ik een behoorlijke Lycopodiumvegetatie zag. En toch zwerf ik nog al eens rond in de vrije natuur.

Maar langs het Overijselsch kanaal stonden de oude vrienden, die nog veel schoons deden verwachten. ‘Wij naderden ‘t Hancate. „Vraag daar naar den heer B.”, had de auteur der Zwolse Sketsies geschreven, „die zal u terecht wijzen.” De heer B. bleek reeds op de hoogte van mijn plannen, verstrekte gaarne alle mogelijke inlichtingen, leende zelfs onge­

vraagd een tweetal kaarten 1: 25.000, waarvan ik veel gemak ondervond. Na een geurig kopje koffie begon dan de eigenlijke tocht. Vrees voor onweer was volgens mijn vriende- lijken gastheer overbodig. En hoewel het dien dag zoo nu en dan aardig heet was, bleek deze voorspelling juist.

‘t Hancate zelf vormt een bekoorlijk plekje. Aan de overzijde van het kanaal hoedde een

schaapherder zijn wolvee. De stuw in de Regge met omgeving — in de verte de gebogen

lijnen van den Lemelerberg — is een stukje landschapsschoon. Helaas is de klaarheid van het Reggewater door den invloed der Twentsche industrie verloren gegaan. Over de stuw en daarna langs allerlei binnenwegen in de richting Den Ham. Meer of minder goede fietspaden waren meestal aanwezig, nergens echter waren de wegen verhard. Dit was het landschap, zooals Kloeke het in zijn boekje

14

Lid van de Nederlandse Orde van Administratie- en Belastingdeskundigen

Kompanen

uw maat in financiële diensten

Van Reeuwijkstraat 42 7731 EH Ommen t: 0529-451154 f: 0529-455027 www.kompanen.nl

V e rk o o p A a n k o o p T a x a tie s H y p o th e k e n

Voortgekomen uit 'De Schakel Makelaars' staan w ij al meer dan 10 jaar bekend als dé specialist in de regio.

sallandsf^d

r e g i s t e r ma k e I a ar s & t a x a t e u r s

na

n v m u g e c e rtific e e rd

Vrijthof 5a 7731 CN Ommen T 0529 455 055 ommen@sallandsgoed.nl www.sallandsqoed.nl

Schilderwerken

Koekoeksbloemstraat 8 7731 WB Ommen Tel. (0529) 45 10 55 b.g.g. (0529) 45 17 71

S c h ild e rw e rk d a t

gezien

* -J ^ . i l l I ij J ƒ * J

i o ; n i

r J KLUSBEDRIJF

Hovenierswerken - Bestratingen - Bosbouw

Voor ■ aanleg en onderhoud van tuinen

■ alle soorten bestratingen

■ snoeien en kappen van bomen, takken hakselen, stobben frezen

■ allerhande klussen

■ zoekopdrachten met metaaldetector naar bijvoorbeeld verloren sieraden

Weth. Petterweg 11 7731 XT Ommen

Tel. 0 5 2 3 -6 7 6 0 5 7 Fax 0 5 2 3 -6 7 6 0 8 7

www.hbremmer.nl

OCB B ouw b.v.

Aannemersbedrijf M. van der Vegt

tel. (0529)452810 fax (0529)452062

e-mail: info@ocb-bouw.nl www.ocb-bouw.nl

O m m e n (0529) 45 37 47

makelaars kantoor Ommen

A. Fokke

Makelaar en taxateur in onroerende goederen Vrijthof 4, 7731 CN Ommen Tel. (0529) 45 10 32

Fax (0529) 45 64 09

www.makelaarskantoorbakker.nl

e x p e rt M € W E S T E R M A N

Om m en, G asthuisstraat 1-3, te le fo o n (0529) 45 14 06 D alfsen , P astoriestraat 2, tele fo o n (0529) 43 01 02

E R T , D A A R W O R D J E W I J Z E R V A N

Gesponsord door

Rabobank

Cafetaria Harry’s Hap Brugstraat 31 - 7731 CV Ommen

Telefoon (0529) 45 66 65 www.harryshap.nl

TUINCENTRUM

JÜRRIE BAAS

Tuincentrum Jurrie Baas Balkerweg 24

7731 RZ Ommen Tel. (0529) 453708 Fax (0529)451595 info@jurriebaas.nl www.jurriebaas.nl

TAKMAN

GEREEP5CHAPPEN

O M M E N - BERKUM

Dr. A.C. van Raaltestraat 26, 7731 GP Ommen Campherbeeklaan 1, 8024 BR Berkum (Zwolle)

J E Z I E T ' T V E R S C H I L Varsenerpoort 9, 7731 DG Ommen

v

V M B U R G / 4

D u n n e w i n d

Voor een nieuwe vloer gaat u naar:

VLAAI - BROOD - NOTEN

Brugstraat 19a 7731 CT Ommen

Tel. 0529-450054

Laminaat Outlet Ommen

6É 1 te < * ' * p<"j Z , i l

l i f Groot assortiment M • LAMINAAT

i f l • PUNTEN EN PROFIELEN

* • AFWERKING

S p r u i j t

N o t a r i s

Varsenerpoort 1 - Postbus 75 - 7730 AB Ommen Tel. (0529) 45 22 33 - Fax (0529) 45 37 12

Wm- .

U w c o m p le te v lo e rs p e c ia lis t!

Schurinkstraat 1 7731 GC Ommen Tel. (0529) 45 37 22

w w w . l a m i n a a t o u t l e t . n l

RENAULT-DEALER

C EN TS

Stationsweg 24, 7731 AX Ommen, Tel. (0529) 46 99 00

w w w .cents. nl

Uw adres voor:

- personen-/bedrijfswagens - autoschade

- Firezone; 24 uur per dag tanken - LPG-gasinbouwstation

- financiering

- lease, alle merken auto’s